Tíminn - 29.01.1976, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 29. janúar 1976.
TtMINN
7

Útgetandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
í>órarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aöalsjtræti 7, simi 26500
— afgreiöslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verö I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuöi.
'V Blaöaprent jf.f;
Hugsjónir og þjóðlíf
Allt, sem mikilvægast og merkilegast hefur verið
gert i þessu landi, hefur verið borið uppi af hugsjón-
um. í krafti þeirra hafa einstaklingar og alþýða
manna unnið sin afrek.
Á meðan landsmenn lágu á hnjánum og börðust
fyrir lifi sinu og niðja sinna og sáu ekki út úr þeirri
baráttu, gat ekkert gerzt. Þeir hlutu að verða leik-
soppar sins harða lifsstriðs, sem oft tapaðist i miðri
orrustu, og fjarlægra og nálægra yfirvalda, er sugu
úr þeim blóðið. Með þeim Magnúsi amtmanni
Gislasyni og Skúla fógeta kom hugsjónin inn i lif ís-
lendinga — draumurinn um betra land og ham-
ingjusamara þjóðlif fyrir tilverknað Islendinga
sjálfra. Draumur var dæmdur til þess að blikna
andspænis harðneskju raunveruleikans. En hann dó
aldrei út af. í rökréttu framhaldi af honum, og i
samræmi við strauma og stefnur i öðrum löndum,
flutti nitjánda öldin íslendingum nýjar hugsjónir,
sivaxandi þjóðernisvitund og vilja til þess að standa
á eigin fótum og verða frjáls og sjálfstæð þjóð.
í kjölfarið komu nýjar hugsjónir: samvinnu-
hreyfingin, verkalýðshreyfingin, ungmennafélags-
hreyfingin. Og allar þessar hreyfingar urðu meiri
aflvakar en ýmsir gera sér nú i hugarlund dags
daglega.
Það var ekki bara hagsmunabarátta að frelsa
verzlunina af oki selstöðukaupmanna, höggva þræl-
dómsklafann af stéttum erfiðismanna og stuðla að
ræktun lands og lýðs. Það var fyrst og fremst hug-
sjón um betra mannlíf, sem var öllum þessum
hreyfingum sameiginleg, þótt ein færi þessa leiðina,
en önnur hina. Þeir, sem tendruðu neistann, sem sló
eldi i brjóst þúsunda, voru ekki að hugsa um, að
þeim sjálfum flyti af þessu hagnaður og lifsþægindi,
enda upp skáru þeir fyrst og fremst erfiði, og oft
ámæli og ofsóknir að auki. En einmitt þessum
mönnum, sem og Fjölnismönnum og Jóni Sigurðs-
syni og baráttusveit hans á nitjándu öld, er að likja
við Móses, sem leiddi fólk sitt út af eyðimörkinni.
En þegar hugsjónir hafa tætzt, er hætta á, að hin
kalda gróðahyggja, nöturleg andstæða hugsjón-
anna, færist i aukana. Þegar fólki hefur veitzt
mikið, fyrnist yfir, hvernig vegurinn var varðaður,
og i kjölfar yfirþyrmandi gróðafýsnar fylgir ófyrir-
leitni og spilling, likt og nótt degi. Sá hugsunar-
háttur dafnar, að peningarnir séu allt, hvernig sem
þeir eru fengnir. Þá rennur upp timi auðgunar-
glæpa og alls konar launráða, sem miða að þvi einu
að skara peningum i vasana.
Það fer ekki milli mála, að hin kalda og
miskunnarlausa gróðafýsn hefur viða og á margan
hátt sýkt islenzkt þjóðlif. Við megum gæta að þvi,
hvar við stöndum og hvert við stefnum. Sem betur
fer lifa þó hugsjónir enn með þjóðinni og ráða miklu
um breytni hennar. Það er til dæmis ekki einber
eiginhagsmunabarátta, þegar þúsundir manna
hringinn i kring um landið vinna að þvi að efla og
treysta og fegra byggðarlög sin. Þar býr undir
draumurinn um farsælla mannlif — boðorðið eitt að
elska, byggja og treysta á landið.
En afl hugsjónanna er þó ekki eins voldugt og
skyldi. Þær eiga i vök að verjast, og við verðum að
gera okkur grein fyrir þvi, hvað það getur kostað,
ef það afl þverr enn. Fyrr eða siðar mun að visu ný
bylgja hugsjóna risa. Við, sem nú lifum, værum
gæfumenn, ef við gætum stuðlað að þvi, að það verði
sem fyrst.
— JH.
Úr Arbeiderbladet í Osló:
CIA
afkvæmi
kalda stríðsins
Þeir, sem hina raunverulegu ábyrgð bera,
hafa hafizt við í Hvíta húsinu
Við akvegina kringum
Washington eru stór, græn
spjöld með hvitum bókstöfum.
Eitt slikt spjald með risabók-
stöfum er vegvisir að bygg-
ingu hinnar alræmdu banda-
risku leyniþjónustu CIA. Hún
er auðfundin. KGB-maður,
sem þarna væri á ferð, myndi
ekki villast.
Bygging CIA er tólf kiló-
metra frá miðbiki Washing-
tonborgar i úthverfinu Lang-
ley, handan Pótómakkár.
Þetta er ferhyrningur með
nokkrum álmum, sjö hæða
bygging, ljósgrá á lit. Glugga-
kisturnar eru afar djúpar, og á
neðstu hæðinni eru firnasterk-
legar járngrindur fyrir glugg-
unum. Þessi þyngslalega
skrifstofuhöll er talin rúma
átta til tiu þúsund manna
starfslið.
Margan kann að undra,
hversu litið er hirt um að
dylja, hvar þessi miðstöð
njósna og launráða er og
hversu mikið þar er umleikis.
Það þótti lika spaugilegt, þeg-
ar falleg boðskort voru send
fjölda manna árið 1959, þegar
hornsteinn var lagður að
byggingunni. Fólk undraðist,
hversu sjálfsögð svona stofn-
un þykir, og það rekur i roga-
stanz, þegar það gerir sér
grein fyrir allri skriffinnsk-
unni, sem þar er iðkuð. Hvort
tveggja finnst mörgum ósam-
rýmanlegt stofnun, sem fyrst
og fremster kunn að njósnum,
samsærum og tilræðum við
rikisstjórnir annarra landa,
byltingarstarfsemi og margs
kyns ofbeldisverkum. Sá
þáttur i starfi CIA, sem al-
kunnastur er, má hiklaust
kallast glæpsamlegur, og
beint samband við mafiufor-
ingja landsins er aðeins eitt
kennimerkið, er á allra vitorð
hefur komizt siðustu ár. En
framhliðin er snotur, og þarna
hafa ráðið húsum menn, sem
ekki var skipað i hóp banditta
— hinn föðurbróðurlegi Allan
Dulles á árunum upp úr 1970,
imynd hins háttprúða
embættismanns með gleraugu
og i gráum stroknum fötum.
En allt eru þetta sjúkdóms-
einkenni, sem afhjúpa tvö-
feldnina og siðferðisskortinn i
bandariskum utanrikismál-
um. Bak við virðulega fram-
hlið eru leikin óþokkabrögð
frelsi og lýðræði er hampað
sem hinni æðstu hugsjón, en
harðstjórar og einræðisherrar
leiddir til valda og studdir i
sessi. Upplýsingum, sem eiga
að vera réttar og nákvæmar,
er safnað i óðaönn, en teknar
ákvarðanir, sem ganga i ber-
högg við þær, mótaðar af ósk-
hyggju.
Þessi tvöfeldni orsakast
ekki einungis af eins konar
pergónuklofningi i bandariskri
utanrikismálastefnu. Hún er
lika sprottin af þeirri einföldu
staðreynd, að CIA hefur svo
margt á prjónunum — það eru
svo margar vistarverur i húsi
herrans.
1 vitund fólks vitt um heim
er CIA uppspretta hinna
verstu skálkabragða. Margt
af þvi, er CIA aðhefst, er þó
meinlaust. En þar sem érind-
rekar CIA koma fram i gervi
glæpamanna, er þessi stofnun
verkfæri til þess, sem sizt
skyldi, og alvarlegu ákvarð-
anirnar hafa ekki verið teknar
i Langley, heldur i kjallaran-
um undir Ilvita húsinu. bar
hittist sá hópur, sem i bók
blaðamannanna Daviðs Wise
og Toms Ross er kallaður Hin
sýnilega rikisstjórn.
CIA er aðeins ein af tiu
stofnunum, sem annast njósn-
ir i Bandarikjunum. Enginn
veit. hversu umfangsmikil
starfsemi þessara stofnana er,
Ilöfuðstöðvar
þar sem bæði tölu starfsfólks
og fjárveitingum til þeirra er
haldið leyndum. En þeir þing-
menn, sem bezt vita, telja að
minnsta kosti jafnvirði 1200
milljarða islenzkra króna fari
árlega til njósnastofnananna
tiu og starfsfólk sé um tvö
hundruð þúsund — þar af
tuttugu þúsund á vegum CIA.
Innan CIA eru margar
deildir, og er svokölluð fram-
kvæmdadeild talin ill-
ræmdust, en sú, sem annast
upplýsingasöfnun, fjöl-
mennust. Simahleranir eru þó
aðallega framkvæmdar af
annarri stórri stofnun, NSA,
og yfir henni hvilir afar mikil
leynd. Eitt af undrunum i
upplýsingadeild CIA er firna-
mikill rafeindaheili. En ekki
kom allar þær upplýsingar,
sem þar hafa hrúgazt upp,
ævinlega að miklum notum.
Mikil tilhneiging hefur verið
til þess að hafa að litlu bend-
ingar og gagnasöfnun hinna
fjölmennu njósnarasveita CIA
erlendis, ef þetta fór i bága við
rikjandi stefnu stjórnmála-
mannanna. Hin alkunna löng-
un margs mannsins til þess að
þóknast húsbónda sinum hefur
lika haft i för með sér að sumir
hagræða upplýsingum sinum
til þess að ávinna sér hylli og
auka framavonir sinar. Eink-
um hafa verið brögð að þessu
meðal þeirra, sem komnir eru
i háar stöður.
Samúel Adams er dæmi um
þvilika árekstra. Hann hvarf
brott úr þjónustu CIA i reiði
árið 1973, vegna þess, að rétt
mat hans á herstyrk Viet Kong
árið 1968 hafði af yfirlögðu
ráði verið falsað. Þetta gerð-
ist, þegar Lyndon B. Johnson
reyndi af hvað mestri ákefð að
sannfæra bandarisku þjóðina
um, að sigur væri i vændum i
striðinu i Viet-nam.
önnur og nýrri dæmi um
það, hvernig augnaþjónusta af
þessu tagi hefur komið Banda-
rikjastjórn i koll, eru bylting i
Portúgal og innrás Tyrkja á
Kýpur, en hvort tveggja kom
af þessum sökum á óvænt.
Ekkert þeirra mála, sem
gert hafa CIA illræmda
stofnun, er viðkomandi raun-
verulegri upplýsingaþjónusta
eða njósnastarfsemi. Til
þeirra hefur verið stofnað með
óleyfilega viðtækri túlkun á
ákvæðunum um markmið og
verksvið stofnunarinnar. Það
hefur stuðlað að þessari
ógæfu, að CIA var komið upp,
þegar kalda striðið var
iskyggilegast, og stjórn
Bandarikjanna og verulegur
hluti almennings sá kommún-
ista i öllu og alls staðar. bá
fæddist sú hugmynd. að
Bandarikin ættu að vera alls
staðar með klærnar. Það væri
hlutverk þeirra að gripa i
taumana hvar i veröld sem
þurfa þætti. Slik stefna krafð-
ist le.vnilegra aðgerða. og
þetta var ógerlegt að ræða og
móta innan lýðræðislegra
marka.
Þetta hófst á dögum Tru-
mans, magnaðist á dögum
Eisenhowers og hélt áfram á
dögum Kennedys, Johnsons.
Handurikjunum.
Nixons og Fords. Gripið var til
harkalegustu ráða i Kolombiu.
Kóreu, Kina, Iran, Guate-
mala, Egyptalandi, Kosta
Rika, Burma, Indónesiu.
Laos, Kúbu, Viet-nam og
Chile. Afskiptin voru allt frá
pólitískri ihlutun og útbýtingu
peninga til hervæðingar og
beinnar innrásar. Fyrsti
„sigur” CIA var uppreisnin i
Iran 1953, þegar Mossadegh
var steypt af stóli. Frægasta
frumhlaupið var Svina-
flóainnrásin á Kúbu 1961.
Rannsóknarskýrslur
herma, að CIA hafi ekki bein-
linis staðið að uppreisninni i
Chile, sem leiddi til þess að
Allende var myrtur, en sannað
er, að stofnunin fékk heimild
Johnsons og Nixons til þess að
nota 1500 milljónir króna til
undirróðurs og pólitiskrar
ihlutunar. Þvi var varið til
þess að berjast gegn Allende
i kosningunum, grafa undan
lýðræðislega skipaðri stjórn
hans eftir kosningasigur hans.
Annars hafa rannsóknir á
siðustu árum leitt i ljós þátt
CIA i átta tilræðisáætlunum
gegn útlendum þjóðhöfðingj-
um og stjórnmálaforingjum.
Þótt þessar áætlanir rynnu út i
sandinn, voru margir þeirra
manna, sem þeim var stefnt
gegn. drepnir i uppreisnum
eða tilræðum, sem CIA hafði
hvatt til. Oftsinnis tryggði CIA
sér hjálp mafiuforingja til
þess að vinna á Fidel Kastró.
Þegar starfsemi CIA er ekki
blóðug, dapurleg, eða þung-
lamaleg skrifstofuvinna.
getur hún oft verið hlægileg.
Howard Hung, sem lagði á
ráðin um Watergate-.innbrot-
ið, er höfundur iélegra en
nokkuð hugmyndarikra reyf-
ara. I þeim eru oft skeggjaðir
menn með blá gleraugu.
Sjálfur fékk Hung einu sinni
lánaða rauða hárkollu hjá
CIA. Margir erindrekar CIA
ganga undir fölskum nöfnum.
Alkunna er, að þeir hafa þús-
undum saman verið ..starfs-
menn” i bandariskum sendi-
ráðum á liðnum áratugum.
Um miðbik sjöunda áratugar-
ins voru þeir oft jafnmargir
raunverulegum sendiráðs-
mönnum i flestum sendiráð-
um. Aðrir hafa haft einhvers
konar viðskipti að yfirskini, og
dæmi eru um það, að ..verzl-
unarfyrirtæki” hafi innt af
höndum njósnir undirróður og
gert áætlanir um samsæri.
Þannig hefur CIA fengið á
sig hið hroðalegasta orð — svo
slæmt, að nú er stofnunin not-
uð sem þrumuleiðari og
ásteytingarsteinn til þess að
benda á. En ábyrgðin á gerð-
um CIA. illum og meinlaus-
um. hvilir eigi að siður á for-
setum Bandarikjanna og
mönnunum kringum þá.
Stundum er sagt, að CIA liafi
gert þetta eða hitt að eigin
frumkvæði. Auðvitað kann
slikt að hafa gerzt. en þau
dæmi munu þó ekki mörg. Hitt
er ekki fátitt. að reynt hefur
verið að nota CIA. sem
skálkaskjól. Aðrir. sem hylja
sig reyk. bera hina raunveru-
legu ábyrgð.