Tíminn - 29.01.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Fimmtudagur 29. janúar 1976.
Sveimhugi, vormaður,
ratvís foringi, átaka stór
Hann var gæddur
skáldlegu, jafnvel
spámannlegu, innsæi
Sveimhugi jafnan á sóldögum
bliðum.
— Sæll undir vorloftsins
kór. —
Leiðsögumaður i moldviðris
hriðum
manndóms og átaka stór.
Þannig er Hermann Jónasson
i huga minum. Þannig lifði hann
og þannig dó hann. Margs er að
minnast og margs að sakna.
Við Hermann hittumsti fyrsta
sinni á ævinni i gagnfræðaskól-
anum á Akureyri. Þetta var á
öðrum tug aldarinnar, — á sól-
dögum æsku okkar og i hugbirtu
aldamótakynslóðarinnar. Sú
birta ljómaði upp landið.
Skuggar heimsstyrjaldarinn-
ar fyrri trúðu menn þá yfirleitt
að nægja myndi mannfólkinu til
þess að vitkast svo rækilega, að
styrjaldir yrðu aldrei framar.
Þeir skuggar urðu þvi siður en
svo til þess að ungir menn kviðu
komandi árum.
Lifsfögnuður var áberandi og
enginn lifskviði. Lifsþorstinn
mikill og hvetjandi.
Við Hermann vorum báðir
sveitamenn aö uppeldi, „lærðir
litt”, en höfðum þó talsvert lesið
þjóðlegar, islenzkar bókmennt-
ir. Gátum að þvi leyti blandað
geði. Hins vegar byrjuðum við
minna með viðræðum en afl-
raunum og likamlegum svipt-
ingum. Sannleikurinn er lika sá,
að viðkynning ungra manna er
ekki siður raunsönná þann hátt
en i orðaskiptum. Bak við orð
geta margir falið eðli sitt. En
menntagildi islenzkrar glimu —
og lausataka lika — er meðal
annars, að þar finna menn fljót-
lega innræti hvor annars.
Hermann beitti þá þegar mik-
illi skynsemi i keppni, þaul-
hugsaði aðferðir sinar. Keppni
hans var hörð og sterk, ekki ill-
vig, en alvarleg og drengileg.
Ilann var um leið einstaklega
góður félagi. Þess vegna laðað-
ist ég að honum. Með okkur
tókst vinátta, sem rofnaði
aldrei. — Hann umbar ann-
marka mina og undanlátslausa
sérstöðu i Framsóknarflokkn-
um, þegar þvi var að skipta.
Fyrir það var ég að sjálfsögðu
afar þakklátur og virti honum
það til frjálslyndis og dreng-
skapar.
Það er ómetanlegt að eiga
mikilhæfa vini. Ég held enginn
geri sér nægilega grein fyrir
þvi, hve vináttan byggir hann
upp — og gerir honum léttara að
vera maður. Bezt skilst þetta
við auða skarðið eftir vininn lát-
inn.
Nú horfum við, persónulegir
vinir Hermanns Jónassonar, á
skarðið.
tslenzka þjóðin horfir þangað
i dag. Hún átti vináttu hans.
Hann var einn af hennar mikil-
hæfustu og afkastamestu
stjómmálaforingjum.
Fráfall hans kemur að vi'su
ekki yfir menn óviðbúna eins og
reiðarslag. Hann féll i valinn
fyrir yfirþyrmandi sjúkdómi
fyrir hálfum áratug, og hefir
ekki getað, þrátt fyrir sitt mikla
hreystigeð, risið úr valnum né
látið til sin heyra, þó að hann
hafi af lifandi áhuga fylgzt með
þvi, sem gerzt hefur.
En fyrri ára verk hans hafa
talað — og munuhalda áfram að
tala.
Ég er þess fullviss, að hann
verður einn af eftirlætismönn-
um stjórnmálasögu tslands.
Ekki er það ætlun min nú aö
gera tilraun til aðrekja afreka-
skrá Hermanns Jónassonar.
Þaö er ekki hægt að gera i
skyndi — og má ekki vinna sem
flaustursverk.
Það, sem ég segi i þessari
smágrein, á aðeins að vera
kveðja á útfarardegi — frá fé-
laga úr langferð — og má þess
vegna vera mannlegur klökkvi i
röddinni, — annað væri óein-
lægni og uppgerð.
Það var eðli Hermanns, að
honum óx megin þvi meira sem
með þurfti. Kjark held ég hann
hafi aldrei brostið, en hann var
of greindur til þess að velja ekki
heldur færar leiðir en ófærar.
Hann var alltaf alþýðusinni,
þótt hann hefði valdsmanns
ásýnd og yfirbragð, sem skap-
arinn hafði gefið honum i
vöggugjöf. Hann var ljúfur i
umgengni við litilmagna og tök
svari þeirra, þegar með þurfti.
Margir smælingjar lögðu leiðir
sinar heim til hans og fengu Ur-
lausnir mála sinna, sem oft voru
peningagjafir.
Ég tel, að það hafi verið ein
allra mesta yfirsjón, sem for-
ustumenn verkalýðshreyfingar-
innar á tslandi hafa gert, þegar
þeir neituðu Hermanni Jónas-
syni um frest til þess að gera þá
tilraun, sem hann vildi gera til
þess að reisa varanlegar skorð-
ur gegn þvi að verðbólgan færi í
öfgar i landi okkar. Gerðu hon-
um sem drengskaparmanni
ógerlegt að halda þáverandi
vinstri stjórn áfram — og
hleyptu verðbólgunni i þann
ham, að ekkert ræðst við hana
siðan.
Hermann hafði i uppvexti og á
skólaárum kynnzt sjálfur
kröppum kjörum nógu mikið til
þess að skilja liðan hinna
snauðu. Sjálfur komst hann i
góð efni. Var hagsýnn fjárafla-
maður, en gekk aldrei i berhögg
við lög — og þótti andstæðingum
hans hvimleitt að reka sig á það,
þegar þeir reyndu að koma á
hann höggum.
íþróttahreyfingin — og þar
með ungmennafélögin — eiga
Hermanni Jónassyni mikið að
þakka, af þvi að hann sem ráð-
herra beitti sér fyrir þvi, að sú
almenna löggjöf og sjóðstarf-
semi af rikisins hálfu, er iþrótt-
irnar hafa notið, kæmist á.
Hann barðist fyrir setningu
afurðasölulaga landbúnaðarins,
sem urðu bjargráð og heilla-
stoð.
Hann var forsætisráðherra i
vinstri stjórninni, sem færði
landhelgina út i 12 milur og þok-
aði landhelgismálinu áleiðis svo
miklu meira munaði en þeim
áfanga.
Hann synjaði algerlega út-
sendurum Hitlers um flugvall-
araðstöðu áöræfum Islands ,,til
visindastarfa”, og hlaut af þvi
frægð viða um heim fyrir einurð
og framsýni. —
Þannig mætti lengi telja.
Stundum var eins og Her-
mann Jónasson fengi hugboð
um hvað verða vildi og gera
skyldi. Ég var oftar en einu
sinni vitni að þessu. Ég er van-
trúaður á það, sem dulrænt er.
En gat ekki rengt þetta. Ég lit á
það, sem náðargáfu, er hann
sem óvenjulegt náttúrubarn —
„sveimhuginn á sóldögum blið-
um”, hefir fengið i arf langar
leiðir gegnum ættir sinar .
Þessi gáfa var Hermanni
mikils virði.. Frá henni naut
hann aðstoðar sem „leiðsögu-
maður i moldviðrishriðum” til
þess að rata. Þjóð hans varð
hennar þannig aðnjótandi.
Hermann Jónasson var góður
ræðumaður. Einkum lét honum
vel aö halda ræður við meiri
háttar tækifæri. Enn fremur
kappræður á fundum, ef honum
rann i skap. Hann var ágætlega
ritfær. Hann notaði skyggnisstil
og gegnlýsti efnið. Beitti hóf-
stilltu skáldamáli með raun-
hyggjurökum.
Hann var sigursæll i kosning-
um og einnig i málsfærslu sem
lögfræðingur.
Það var mál manna, að ætið
væri vel á hann hlustað á mál-
þingum erlendis, en þar mætti
hann oft fyrir þjóð sina.
Hann var vel hagmæltur, svo
sem þjóðkunnugt er. Hafði
glöggt auga fyrir hinu broslega,
eins og hver maður þyrfti að
hafa.
Ég og kona min vorum i hálf-
an áratug leigjendur Hermanns
Jónassonar og þá um leið mót-
býlisfólk hans. Við kynntumst
þvi þess vegna af eigin raun, að
hann var framúrskarandi hús-
ráðandi og sambýlismaður, til-
litssamur, nærgætinn og laus
við aðsjálni.
Þá kynntumstvið þvi lika, að
hann var góður fjölskyldufaðir,
dagfarsprúður og jafnvægisör-
uggur. Hann var svo lánsamur,
að kona hans, Vigdis Stein-
grimsdóttir, er framúrskarandi
kvenkostur, sem stóð á allan
hátt vel i stöðu sinni. Sama
hvort hún mætti með honum
sem forsætisráðherra i sölum
þjóðhöfðingja erlendis, eða stóð
fyrir veizluhöldum heima hjá
þeim við móttökur gesta af
hvaða stétt sem voru. Allir róm-
uðu háttvisi hennar og kunn-
áttu.
Eftir að Hermann missti
heiisuna, annaðist frú Vigdis
hann með svo takmarkalausu
ástriki, umhyggju og þolgæðum
öll veikindaárin, að ég hygg að
varla finnist nú sambærilegt
dæmi. Ég tel ekki ofsagt, að
tryggðir hennar hafi að styrk-
leika likzt tryggðum Bergþóru,
sem gekk á bálið með manni
sinum. Ég efast ekki um, að
Vigdis hefði bókstaflega gengið
á bál með Hermanni, ef fyrir
hefði legið, en jafnvist er að
hann hefði aldrei mælzt til þess
af henni. Ég vissi, að Hermann
var konu sinni þakklátur af öllu
hjarta. Og vistgerði hann henni
margt léttara með þeirri miklu
hetjulund og karlmennsku, að
kvarta aldrei.
Eiginkonan orkaði þvi, að
telja má Hermann Jónasson'
gæfumann til æviloka, þrátt fyr-
ir hin hörmulegu veikindi.
Börnin þeirra tvö, frú Pálina
og Steingrimur alþingismaður,
lögðu sig lika fram til að bera
gæfu inn til hans. Svo komu
einnig til hans barnabörnin með
sólskin sitt. Hann unni börnum
sinum, var þeim fórnfús faðir,
og uppskar virðingu þeirra.
Barnabörnin vildu hafa hann að
leikbróður og þvi kunni þessi
stórbrotni, hjartahlýi maður
vel. Sjúklingurinn var oft glað-
ur. —
Ahugasamur og trúverðugir
sagnfræðingar munu rekja og
skrá feril, stjórnmálagarpsins,
Hermanns ráðherra, þegar
timar hafa liðið svo, að þeir eru
orðnir hlutlausir.
Astvinir hans og afkomendur,
mann fram af manni, munu
orna sér við frásagnir af honum
og láta þær örva sig til dáða.
Vinir og kunningjar munu
minnast hans með virðingu
meðan minnið endist þeim.
Ég enda þessi fátæklegu
kveðjuorð min með þvi að segja
eins og oft var sagt forðum i
glimufélagi gagnfræðaskólans á
Akureyri, þegar lokið var æf-
ingu:
Þökk fy rir stundina!
Góða nótt!
Ætli við hittumst ekki á morgun
og tökum upp þráðinn aftur.
Karl Kristjánsson
Hermann Jónasson fyrrverandi
alþingismaður og forsætisráð-
herra, er látinn. Fregnin um
andiát hans barst á öldum ljós-
vakans þann 22. þessa mánaðar,
með hádegisfréttum. Hann and-
aðist þá um nóttina rúmlega 79
ára að aldri.
Með Hermanni Jónassyni er
genginn mikill og merkur mað-
ur, sem hafði forustu á hendi i
stjórnmálum þjóðar sinnar
lengur en nokkur annar Islend-
ingur, með þeirri sæmd, sem
lengi mun geymast. Ég held, að
óhætt sé að fullyrða, að i annan
tima hafi stjórnmálum okkar
litlu þjóðar ekki verið betur
borgið en undir stjórn hans og
sam verkamanna hans. Þau
spor, sem fyrsta stjórn hans
markaði munu seint fyrnast og
þjóðin lengi að þeim búa. Má
þar til nefna afurðasölulögin,
sem þá voru sett, bændum og
öðrum til ómetanlegra hags-
bóta, og enn er búið að i aðalat-
riðum,en mættu þá harðri mót-
spyrnu.
t hans hlut, sem forsætisráð-
herra, kom einnig að taka af-
stöðu til óska eða kröfu Hitlers
og þýzku nasistanna um aðstöðu
fyrir þýzka flugflotann hér á
landi. Þeirri beiðni visaði Her-
mann með einbeitni algerlega á
bug. Má segja, að sú ákvörðun
hafi haft örlaga- og heillarikar
afleiðingar fyrir land okkar og
þjóð, og jafnvel ráðið örlögum
annarra þjóða i þeirri hildarleik
heimsmálanna.sem þá stóð fyr-
ir dyrum. Þetta gerðist á sama
tima og aðrar og stærri þjóöir
beygðu sig i auðmýkt undir
áhrif þýzku nasistanna. Sýnir
þetta skarpskyggni hans, fram-
sýni og festu. — Sagan mun
lengi halda nafni hans á lofti
sem eins framsýnasta og
drengilegasta forsvarsmanns,
jafnt sem forsætisráðherra, al-
þingismanns og flokksleiðtoga
Framsóknarflokksins um langt
árabil. Sú saga er stórbrotin og
merk, en verður ekki rakin af
mér. Það verður gert af öðrum.
Þegar það kom til tals, vetur-
inn 1934, að Hermann Jónasson,
þáverandi lögreglustjóri i
Reykjavik, færi i framboð á
móti Tryggva Þórhallssyni, var
hann flestum Strandamönnum
ókunnur. Sjálfur sagði Her-
mann svo frá, að i fyrstu hefði
hann aðeins haft eins manns at-
fylgi, auk sin sjálfs. Með tilstyrk
heimamanna var svo framboð
hans ákveðið. En ákveðna fylg-
ismenn átti hann fáa i byrjun. —
Fljótt óx þó kynning á þessum
nýja frambjóðanda. Hann var
af skagfirzku merkis og atorku-
fólki kominn. 1 fátækt hafði
hann brotizt til mennta og
reynzt ágætur námsmaður, og
jafnframt afreksmaður i iþrótt-
um. Að námi loknu hafði hann
verið valinn til trúnaðarstarfa i
Reykjavik, skipaður lögreglú-
stjóri Reykjavikur 1929 og kos-
inn fulltrúi Framsóknarflokks-
ins i bæjarstjórn Reykjavikur
árið 1930. Þetta voru að visu góð
meðmæli, og lofuðu nokkru um
manninn, en var það nóg til að
leggja út i þessa glímu i von um
sigur? Þeir voru ekki margir,
sem álitu það, en Hermann gekk
glaður til leiks. „Ég hef þá fyrr
tapað glimu,”sagði hann, þegar
á þetta var bent, og hló létt við.
Þegar Framsóknarflokkurinn
klofnaði, veturinn 1933-1934, og
Tryggvi Þórhallsson sagði sig
úr flokknum i samúðarskyni við
þá þingmenn, sem vikið hafði
verið úr flokknum, var vandi á
höndum að fá mann til fram-
boðs móti Tryggva i Stranda-
sýslu. Tryggvi var búinn að
vera þingmaður kjördæmisins
frá árinu 1923, eða i ellefu ár.
Hann var ástsæll og virtur þing-
maður kjördæmisins og mikil-
hæfur þingskörungur. Þrátt fyr-
ir þann ágreining, sem kominn
var upp, mátti gera ráð fyrir, að
Strandamenn myndu enn halda
fylgi sinu við hann. Það var þvi
ekki heiglum hent að keppa við
hann um þingsætið.
Eftir að framboð Hermanns
var ákveðið, lagði hann i ferða-
lag, landveg, um vetur i mis-
jöfnu veðri og færð, noröur alla
Strandasýslu og hingað i Árnes-
hrepp, til að kynna sig og kynn-
ast viðhorfLmanna til þess, sem
var að gerast i stjórnmálum.
Sýndi þetta ferðlag karl-
mennsku hans og áhuga. Þótti
mönnum honum ekki fisjað
saman að leggja i slikt. Við
þessa kynningu vann hann sér
hylli manna, og þá einkum
þeirra, sem yngri voru. Menn
fundu, að þar fór maður mikill-
ar gerðar, sem vakti traust og
tiltrú. Safnaðist honum þegar
við fyrstu kynni nokkurt fylgi.
Samt þorðu menn ekki að gera
þvi skóna, að hann hlyti þing-
sætið. Til þess voru vinsældir
Tryggva of miklarog rótgrónar.
— Auk þeirra Tryggva og Her-
manns var i framboði Kristján
Guðlaugsson fyrir Ihaldsflokk-
inn, sem nú kallaði sig Sjálf-
stæðisflokk. Kristján var sonur
séra Guðlaugs á Stað i Stein-
grimsfirði, ungur og glæsilegur
maður.
Við klofninginn i Framsókn-