Tíminn - 04.03.1976, Síða 8

8
Fimmtudagur 4. marz 1976.
Þorsteinn Þorsteinsson ó Húsofellli:
Ásgrímur Jónsson mólari -
Ásgrimur Jónsson fimmtán ára á Eyrarbakka.
Asgrimur fæddist á Suð-
ur-RUtsstaðakoti i Flóa 4. marz
1876. Foreldrar hans voru Jón
Guönason, góðkunnur sómamað-
ur, og Guðlaug Gisladóttir. Hún
var söngelsk kona sem Asgrimur
taldi að hefði verið m jög lik sér og
úr þeirri ætt hefði hann fengið
listagáfuna I arf.
Asgrimur var elztur 7 barna, en
5 þeirra komust til fullorðinsald-
urs. Yngstur barnanna var Jón,
málarameistari i Reykjavik og
kunnur tómstundamálari og
sómamaður.
Fjórtán ára fór Asgrimur alfar-
inn að heiman til að vinna fyrir
sér. Fyrst vann hann á Eyrar-
bakka hjá Nielsen kaupmanni.
Þegar hann fór þaðan réðist hann
á skútu og stundaði sjómennsku á
skútum i þrjár vertiöir. Tvö ár
var hann á Bildudal hjá Pétri
Thorsteinssyni.
Hvar sem hann dvaldist á þess-
um árum var hann sifelit að
reyna að búa til listaverk. begar
hann var barn i heimahúsum
gerði hann likan af Hróarsholts-
klettum meö bænum og kirkjunni.
Einnig málaði hann mynd af
Heklu með taublákku og krit.
A Eyrarbakka hreif hann fólkið
svo mikið með myndum sinum,
aö kona Nielsens kaupmanns fór
meö mynd eftir hann til Reykja-
vikur til að sýna hana mönnum
er höföu vit á list. beir áttu að
segja til um það hvort þessi ung-
lingur væri ekki efni I listamann.
Myndin var máluð eftir Krists-
likneski, og þeir sem áttu að
dæma þóttustekki geta séð það af
þvi að þetta var eftirmynd.
Þegar Asgrimur var á Bildudal
vann hann fyrst i stað við upp-
skipun á salti og kolum o.fl., en
þegar það fór að kvisast að hann
væri aö föndra við listmálun var
hann fenginn til að mála hús og
skip, og um vetrartima var hann
heimiliskennari á Bildudal. Börn
hjónanna, Péturs og Asthildar
keyptu eftir hann myndir, en i
þeirra hópi var Guðmundur Thor-
steinsson, sem siðar varð dáður
listmálari.
Rúmlega tvitugur eða I árs-
byrjun 1897 fór Asgrímur til
Danmerkur til að læra málara-
list. Hann fór án þess að njóta
styrks frá neinum, og I Kaup-
mannahöfn vann hann fyrir sér
með þvi aö mála húsgögn á verk-
stæði 1 þrjú ár en sótti kennslu i
myndlist á kvöldin. 1 Akademi-
una komst hann haustið 1899 og
var þar i þrjú ár, en féll ekki vel
að vera þar. 1902—1907 var hann i
Danmörku á vetrum en ferðaöist
um Island á sumrin og málaöi. Á
þeim árum veitti Alþingi honum
nokkurn styrk og 1908 fékk hann
enn rikisstyrk til ttaliufarar og
dvaldist hann ár á Italíu.
í tæp 50 ár eftir þetta, starfaöi
hann að list sinni og allan þann
tima var hann meðal virtustu
listamanna þjóðarinnar og hefur
aldrei falliö neitt ský á oröstir
hans, og aldrei hefur hann notið
meiri aðdáunar en nú þegar hann
hefur legiö 18 ár i gröf sinni.
Þaö var mikiö lán fyrir þjóöina
að Asgrimur safnaði af kostgæfni
fjölda af myndum eftir sig og arf-
leiddi þjóðina af þeim ásamt öll-
um slnum eignum. Þessar mynd-
ir eru nú varðveittar i húsi As-
grims við Bergsstaðastræti, og
hefur Asgrimssafn verið undir
myndarlegri stjórn frænku hans,
Bjarnveigar Bjarnadóttur.
Tómas skáld Guðmundsson
skráði minningar Asgrims og
birtust þær i bókinni „Myndir og
minningar” hjá Almenna bókafé-
laginu 1956. Einnig samdi Gunn-
laugur Scheving listmálari for-
mála að listaverkabók með
myndum eftir Ásgrim, sem var
gefin út af Helgafelli 1949.
Ég kynntist Ásgrimi þegar ég
var ungur á árunum 1930—1950. A
þvi timabili dvaldist hann á
Húsafelli á hverju sumri þegar
hann hafði heilsu til. Hann var
hrokalaus maður sem virtist lita
á alla kunningja sina sem jafn-
ingja, en viðkvæmur og næmur
gagnvart ókunnugum og gekk oft
hjá þeim nokkuð reigður með
þungum svip. Við suma var hann
fljóttekinn og ræðinn viö fyrstu
sýn. Við aöra var hann eins og
lokuð bók og vildi ekki koma ná-
lægt þeim. Hann var óspar á að
tala um hugðarefni sin við
heimilisfólkiö, jafnt börn sem
fullorðna. Ahugaefni hans voru
fyrst og fremst listir, ekki siður
hljómlist en myndlist. Um tima á
Hafnarárunum var hann að
hugsa um að gera hljómlist að
ævistarfi og var búinn að kaupa
sér fiðlu. Hann lék þó aldrei á
hana, en lærði hins vegar að leika
á orgel og pianó.
önnur hugðarefni hans voru
einkum saga, bæði mannkyns-
saga, íslandssaga og þjóðsögur.
Fáir á heimilinu voru ósnortnir af
þessum brennandi áhuga á listum
og enginn var ósnortinn af per-
sónuleika þessa örláta og góða
manns. Þorsteinn, faðir minn,
skrifaði um hann i Lesbók
Morgunblaðsins 11. mai 1958 og
segir þar i lokin: „Asgrimur
Jónsson er i' öllu einn hinn mesti
persónuleiki og ágætismaöur sem
ég hef kynnzt.”
Liklega má flokka i þrennt það
sem Ásgrimur taldi vera undir-
stöðu listarinnar, eftir þvi sem
hann kenndi heimilisfólkinu á
Húsafelli. Það fyrsta var tæknin
og þekkingin, annað var virðingin
fyrir listinni og þriðja var að
listamaður yrði að vera i
„stemmningu” til aö geta gert
listaverk.
Hann hafði með sér i sumar-
dvölina málverkabækur og eftir-
myndir af listaverkum gömlu
snillinganna. Einu sinni komum
við að honum á rigningardegi þar
sem hann var að gera eftirmynd
af mynd eftir Renoir. Ekki sagði
hann að sannur listamaður þyrfti
að óttast að sökkva sér þannig
niður i verk annarra. Það væri
tæknin sem væri hægt að læra
með þvi að gera „kópíur”. Hann
talaði um það eins og fráleitan
hlut, að menn gætu málað vel án
mikillar þekkingar og þekking
gömlu meistaranna var honum
eilift aðdáunarefni. Oft heyrði ég
hann harma örlög mynda Turn-
ers, Englendingsins, sem timdi
ekki aö vanda myndir sínar svo
að þær eru aö verða ónýtar. Góð-
ar myndir eiga aö batna meö
aldrinum og þá verður allt i þeim
að vera vandað og gert af þekk-
Þorvaldur Skúlason og Asgrimur.
ingu. Hann sagðist mála fimm
sinnum i hverja mynd að minnsta
kosti þegar heim kæmi á haustin
til að þær yrðu sem vandaðastar
og endingarbeztar.
Sffellt var hann að dást að
þekkingu og tækni tónsnilling-
anna. Hann hafði með sér upp-
trekktan grammófón og nokkur
tónverk gamalla meistara. Þetta
spilaði hann fyrir heimilisfólkið
og sat hljóður og hátiðlegur og
hlustaði.
Virðing hans fyrir listum var
honum oft umræðuefni. List var
eitthvað frábært og mikið. Miklir
listamenn voru hinir sönnu af-
reksmenn. Islenzkir samtiða
listamenn nutu fyllstu virðingar
hans. Fúskarar án þekkingar og
hugljómunar voru hins vegar
aumkunarverðir. Þeir voru
glansmyndasmiöir eða hávaða-
framleiðendur sem meiddu augu
og eyru.
Jón Þorleifsson listmálari var
eitt sinn staddur á Húsafelli. Þá
barsteinhvermálari i tal sem As-
grimur hafði dæmt hart. „Hann
getur verið góður fyrir þvi,”
sagði Jón, „Asgrimur getur verið
einstrengingslegur eins og mál-
arar eru yfirleitt.”
Aldrei lýsti Asgrimur
„stemmningunni” en talaöi hins
vegar oft um hana. bað kom fyrir
að hann kæmi heim allur i upp-
námi og sagði þá frá eitthvað á
þessa leið: „Ég var að mála og
var kominn i stemmningu. Þá
komN.N.ogfór aðhorfa á mig og
tala við mig. Ég komst úr
stemmningunni og gat ekki
málaö meir.” Allir á heimilinu
forðuðust að trufla Asgrim þar
sem hann var að mála.
Þegar hann kom heim að loknu
dagsverki með myndina um öxl
var hann þungbúinn á svipinn og
enginn vildi trufla hann eða
stöðva. Krakkarnir reyndu þó að
vera þannig að þeir sæju myndina
og þeim fannst hún alltaf ákaf-
lega falleg. Eftir nokkra hvíld
eftir hugljómun dagsins og erfiöi
hafði Asgrimur skipt um gervi.
Hann kom að borða og lék við
hvem sinn fingur og fræddi fólkið
um listir eða sögu, eða gekk út á
hlað og stóð þar lengi og horfði á
litbrigði náttúrunnar og útskýrði
fyrir heimilisfólkinu hvað hann
sæi, og það var miklu meira en
hinir sáu.
Slæmt finnst mér nú að hafa
aldrei yfirheyrt hann meira um
þetta ástand sem hann kallaði
stemmningu. Var þetta aðeins
vinnugleði við flókið og vanda-
samt starf eða var hún eins og
eitthvert afl sem kom yfir hann
ogstýrði höndunum eins og annar
góður málari sagði: „Mér finnst
stundum eins og gamlir spænskir
snillingar standi hjá mér og stýri
penslinum!” Okkur skildistá As-
grimi að stemmningin væri eitt-
hvað afskaplega mikið og merki-
legt. En Asgrimur kenndi það
sem raunar erkunnugt, að i öllum
listaverkum er „stemmning” og
það er hún sem fyrst og fremst
gerir verkið að list. 1 myndum
Asgrims er „stemmningin” sem
hann talaði um en lýsti aldrei.
Hann þurfti þess i rauninni ekki.
Myndirnar sjálfar lýsa henni.