Tíminn - 14.03.1976, Qupperneq 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 14. marz 1976
varpsþætti fyrir börn, en einnar
klukkustundar sjónvarpsefni fyr-
ir fullorðna.
Fjórði hluti af öllum hagnaði
sjónvarpsiðnaðarins kemur frá
þeim 7% sjónvarpsefnis, sem
unnin eru sérstaklega fyrir börn.
Að lögum Hamúrabi, sem sett
voru árið 2250 fyrir Krist, mátti
ekki selja börnum neitt, né heldur
kaupa af þeim, og várðaði lifláti
ef út af var brugðið. Arið 1975 eft-
ir Krists burð er 350.000 auglýs-
ingum i sjónvarpi tranað framan
i börn i Bandarikjunum, áður en
þau ná 18ára aldri, og það er ekki
lítið, sem boðið er upp á, ofur-
mannlegt þrek i sykurveldi
þeirra, leikfangaveldi og auðvit-
að krakka-veldi, sem óspart er
hampað.
Rothenberg bendir á, að flestar
rannsóknirnar byggist á þeirri
staðreynd, að leikarar stuðli að
þvi með túlkun sinni að skapa
svipaða hegðun og hugarfar hjá
áhorfandanum.
Þessi hegðun verði til með eftir-
llkingum, að sjálfsögðu auknum
og ýktum á flestan hátt. Endur-
tekning eða ávani i þessum efnum
festir siðan eftiröpunina i fari
áhorfandans. Til þess að þetta
geti gerzt verða að sjálfsögðu
þrjú atriði að vera til staðar, en
þau eru þessi:
1. Hafa aðstöðu til að hafa
áhrifavaldinn frammi fyrir sér (á
skjánum). 2. Hafa aðstöðu til að
mtíttaka „Boðskapinn”, sem
áhrifavaldurinn flytur. 3. Vera
móttækilegurfyrir öllum áhrifum
þessa „Boðskapar.”
Þá tekur Rothenberg fyrir
ýmsar kannanir, sem gerðar hafa
verið, og helzt þær, sem unnar
hafa verið visindalega, eins og
könnun Richard Goranson. Gor-
anson bendir á fjögur meginatriði
i könnun málsins.
1. Lærdómurinn, — Hér er fjall-
að um það, hvort börn séu likleg
til að læra og festa sér i minni
það, sem þeim kemur nýtt fyrir
sjónir af ofbeldi, sem sýnt er i
fjölmiðlum. Þá kemur lika til at-
hugunar, hvort einhverjar kring-
umstæður öðrum fremur gera
barninu verknaðinn eftirminni-
legri, eftir að það hefur séð hann i
túlkun sjónvarpsþáttarins.
2. Tilfinningalifið.—Hér kemur
til álita, hvort siendurtekið of-
beldi i fjölmiðlum hefur ekki
deyfandi eða slævandi áhrif á til-
finningalifið, hvort endurtekning-
in slævir ekki vitundina svo, að
möguleikar séu á þvi, að ofbeldis-
hneigðin brjótist frekar út, ef á
kynni að reyna.
3. útrásin.— Hér er um það að
ræða, hvort það, að sjá ofbeldi i
fjölmiðlum kemur til með að kitla
ofbeldishneigðir, þannig að þær
verði að fá útrás. Hvort það kalli
á einhvers konar ofbeldisútrás að
horfa á sársauka, hrylling eða
þjáningar?
4. Ofbeldishneigðin. — Getur
það að horfa á ofbeldi eytt ofbeld-
ishneigð eða örvað hana?
Og þegar búið er að gera sér
grein fyrir þessum fjórum atrið-
um litur yfirlit yfir rannsóknir á
þeim Ut á þessa leið:
1. Það er enginn vafi á þvi, að
börn tileinka sér það, sem þeim
kemur nýstárlega fyrir sjónir,
ekki sizt ofbeldisaðgerðir. Þessir
verknaðir varðveitast lengi i vit-
und b arnsins, jafnvel þótt það sjái
þá ekki nema einu sinni. Það þyk-
ir sýnt, að vissar kringumstæður
eru öðrum fremur liklegri til að
gera barninu eða áhorfandanum
verknaðinn eftirminnilegri: Ef
umhverfi það, sem verknaðurinn
er framinn i, kemur kunnuglega
eða eðlilega fyrir sjónir, — ef of-
beldisverkið „heppnast” — ef sá,
sem fremur ofbeldið, hlýtur ekki
refsingu fyrir — og hafi það verið
aðalaðferðin til þess að ná ein-
hverju takmarki.
2. Það er enginn vafi á þvi, að
sifelldar endurtekningar draga úr
áhrifunum af ofbeldi. Áhorfand-
inn finnur til minnkandi æsings
eða spennings, en á hinn bóginn
slævist vitund hans gagnvart of-
beldi, sem hann kann sjálfur að
beita aðra.
3. Rannsóknir hafa ekki leitt i
ljós, að útrásar sé endilega þörf,
þegar horft er á ofbeldi i sjón-
varpi. Engar sannanir eru fyrir
þvi, að það framkalli útrásarþörf
að horfa á sársauka, hrylling eða
þjáningar. Goranson sýnir fram
á, að kenningar i þessa átt hljóti
að vera mistúlkun á kenningum
Aristótelesar, sem benti á þá
harmrænu sorgar- og óttakennd,
sem leikarar vöktu hjá áhorfend-
um með túlkun sinni.
4. Það hefur eyðandi áhrif á of-
beldishneigðina, ef það kemur
greinilega fram, að ofbeldið brýt-
ur i bága við viðtekna siðgæðis-
kennd áhorfandans, og ef áhorf-
andinn gerir sér ljósar blóðugar
og sársaukafullar afleiðingar of-
beldisverknaðarins.
En það kitlar hins vegar ofbeld-
iskenndirnar og ýtir undir þær, ef
áberandi hlutir i umhverfi þvi,
sem ofbeldisverknaðurinn er
fram inn i, kemur kunnuulega fyr-
ir sjónir, og þá helzt i sambandi
við ofbeldi, sem áður hefur sézt.
Hér er um að ræða það, að eitt-
hvað, einhver hlutur, myndi sam-
bandá milli ofbeldisverknaðarins
og vaknaðrar ofbeldishneigðar
hjá áhorfandanum frá fyrri tið.
Hitt er Iika athyglisvert, og hefur
verið sýnt fram á með tilraunum,
að það getur lika vakið ofbeldis-
hneigð, ef sálarástandi ofbeldis-
mannsins á sjónvarpsskerminum
svipar til sálarástands þess, sem
á myndina horfir. Sem dæmi er
tekið ef áhorfandinn kemst i hug-
aræsing vegna skamma, sem
hann fær áður en hann sér ofbeld-
isverknað i sjónvarpið. Undir
slikum kringumstæðum er hann
næmari fyrir ofbeldi sem hann
sér en sá, sem ekki verður fyrir
skömmum.
1 grein sinni getur Rothenberg
ýmissa þeirra, sem hafa um þessi
mál fjallað og segir niðurstöðurn-
ar vera á þá leið, að vandlega at-
huguðu máli:
— Mér virðist löngu kominn
timi til þess, að læknavisindin
fylki liði og risi skipulega upp og
mótmæli þvi, sem er, eins og
stjómmálamenn orða það, þjóð-
arhneyksli. Slikum mótmælum
ætti að fylgja eftir með sérfræði-
legum ábendingum, sem byggðar
eru á uppeldislegum athugunum
og bláköldum staðreyndum. Við
höfum nú handa á milli athuganir
sem staðið hafa I heilan aldar-
fjórðung á sambandinu milli of-
beldis I sjónvarpi og ofbeldis og
ofbeldishneigðar hjá börnum, og
á þeim staðreyndum á að byggja
upp nýjar gerðir sjónvarpsþátta
fyrir börn og unglinga.
En börn hafa hvorki fjármagn
né njóta kosningaréttar. Þess
vegna verðum við, foreldrar og
kunnáttufólk um hagi þeirra, að
taka upp hanzkann fyrir þau og
gerast málsvarar þeirra, af þvi
að þau eru svo sannarlega ekki
bakhjarl neinna pólitikusa.
Að ldcum vitnar Rothenberg i
orð þekkts greinahöfundar um
þessi mál, þar sem hann segir:
— Þögnin er sama og sam-
þykki, og það er ljóst, að ef okkur
er annt um börnin okkar, þá get-
um við ekki þagað.
(Þýttogendursagt: B.H.)
Það læra
börnin sem
fjölmiðlar
hafa fyrir
þeim
beldis i sjónvarpi á börn og ungl-
inga. í upphafi greinar sinnar
bendir Rothenberg á það, að
Bandarikjamenn séu ekkert
óvanir ofbeldi, og þræðir þess séu
þéttofnir i sögu þjóðarinnar, allt
frá dögum villta vestursins, og
bófatimanna i Chicago til forseta-
morða þar i landi. Rotherberg
tekur upp máli sinu til skýringar
leiðara, sem birtist i San Fran-
sisco Chronicle fyrir hálfu öðru
ári. Þar segir:
— Það er álitið, að til séu i
Bandarikjunum um tvö hundruð
milljónir skotvopna, en það
merkir, að til sé eitt skotvopn á
hvern ibúa landsins, mann, konu
og barn. Skammbyssa er seld
þrettándu hverja sekúndu, og þri-
tugustu hverja sekúndu skiptir
gömul skammbyssa um eiganda.
Á hverju ári koma fimm milljón
nýjar byssur út úr verksmiðjun-
um til afnota fyrir óbreytta borg-
ara.
Af völdum skotvopna lætur ein-
hver lifið eða særist fjórðu hverja
minútu. Þriðju hverja minútu er
einhvers staðar verið að fremja
vopnað rán.
Þetta eru athyglisverðar stað-
reyndir, og þá ekki siður þær,
sem varða sjónvarpsskoðun
barna og unglinga, en um það mál
er næst fjallað i grein Rother-
bergs.
Hann bendir á, að skoðana-
kannanir hafi leitt i ljós, að
meðalbarn i Bandarikjunum hafi
horft á sjónvarp I 15.000 klukku-
stundir um það leyti, sem það út-
skrifast úr gagnfræðaskóla. Þá
hefur það hins vegar setið i 11.000
klukkustundir á skólabekk.
Þá hefur barnið orðið sjónar-
vottur að 18.000 morðum og ótelj-
andi ránum, ikveikjum, spreng-
ingum, fölsunum, smygli, bar-
smiðum og pyndingum, sem öllu
er að sjálfsögðu lýst út i yztu æsar
—og eitthvað af þessu kemur fyr-
ir að meðaltali á hverri minútu i
venjulegum teiknimyndaþáttum
fyrir börn undir tiu ára aldri. Það
hefur sýnt sig, að það er að
meðaltali sex sinnum meira of-
beldi i einnar klukkustundar sjón-
A ÞAÐ hefur verið bent I timariti
bandarisku læknasamtakanna,
að kannanir, sem gerðar hafa
veriðá börnum i Bandarikjunum,
hafa leitt i ljós, að ofbeidi I fjöl-
miðlum, skapar ofbeldishneigð
hjá ungiingunum, og af þeim sök-
um sé rétt að endurskoða ræki-
lega efni það, sem fjölmiðlar
flytja yngstu aldurshópunum.
Að baki þessarar niðurstöðu
liggur mikill fjöldi rannsókna á
börnum og fullorðnum, við allar
hugsanlegar heimilisaðstæður.
Aðallega eru það fjórir megin-
þættir.sem sérstaklega hafa ver-
ið kannaðir, en það er lærdómur-
inn, tilfinningaleg áhrif, útrásin
af völdum þessa efnis um ofbeldi
og loks hvernig ofbeldishneigðin
skapast. Og niðurstaðan er sú, að
löngu sé kominn timi til, að lækn-
ar risi upp og mótmæli ofbeldis-
öldunni, sem í raun og veru sé
þjóða rhneyksli.
t nýlegu hefti timarits banda-
risku læknasamtakanna er grein
eftir Michaei B. Rotherberg, MD,
þar sem hann fjallar um áhrif of-