Tíminn - 14.03.1976, Page 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 14, marz 1976
Sunnudagur 14, marz 1976
TÍMINN
21
Simo Milojevic, ritstjóri timaritsins Esperanto, og fram-
kvæmdastjóri aðalskrifstofu Alþjóðlega esperantosambandsins
I Kotterdam.
Tlmamynd GE.
f
„ESPERANTO TENGIST FRAMTÍÐAR-
VON MANNKYNSINS UM SÁTTFÝSI
OG JAFNRÉTTI"
segir Simo AAilojevic um esperonfo og heimsþing
esperantisfa, sem haldið verður í Reykjavík á næsta ári
/
FYRIR SKÖMMU var staddur
hér á landi einn af forystumönn-
um esperanto-hreyfingarinnar i
heiminum, Júgóslavinn Simo
Milojevié. Á meðan hann dvaldist
hér náöi blaðamaöur frá Tíman-
um tali af honum og fékk að taka
viðtal við hann, með góðri aöstoð
Baldurs Ragnarssonar, kennara
og rithöfundar, sem er mikill
áhugamaður um esperanto og
talar málið ágætlega. Sliks var
lika þörf, þvi að blaðamanninum
er sú tunga ekki töm, en aftur á
móti vill Milojevié helzt ekki tala
annað en esperanto, þegar hann á
orðastað við blaða- og fréttamenn
á ferðum sinum.
Hér fer á eftir allt hið helzta,
sem á góma bar, og það er von
okkar, að lesendur Timans hafi
nokkra skemmtan og fróðleik af
lestrinum, þvi að vissulega er það
ekki á hverjum degi, sem slikan
viðmælanda rekur á fjörurnar.
Átta hundruð tillögur
um alþjóðamál
Við byrjum á byrjuninni og
spyrjum fyrst:
— Iivert er upphaf
esperanto-hreyfingarinnar i
heiminum?
— Þegar rætt er um uppruna
alþjóðamáls, er rétt að byrja á
þvi að tala um samskipti manna
almennt. Þegar tveir menn eða
fleiri, sinn af hverju þjóðerni,
hittust og þurftu að skiptast á
hlutum, var ekki svo ýkjamikil
þörf á sameiginlegu máli. Menn
gátu sýnt hver öðrum hlutina,
sem þeir höfðu á boðstólum, og
gertsig skiljanlega með bending-
um og margs konar látbragði. En
eftir þvi sem þjóðfélögin urðu
flóknari, þeim mun meiri var
þörfin fyrir tungumál, sem allir
hlutaðeigendur skildu. Og þvi
verðmætari sem vörurnar voru,
Islando gastigos
la 62an UKen 1977
er verzlað skyldi meö, þeim mun
nauðsynlegra var að geta útskýrt
gildi þeirra með orðum.
Ef það væri svo, að hver þjóð
vildi lifa innan sinna takmarka,
væri ekki nein þörf á alþjóðamáli
einsogesperanto. En eins og allir
vita, er þetta ekki svona einfalt.
Ef litið er til fornaldarinnar,
kemur i ljós, að þar gegnir öðrú
máli en um siðari tima þjóöfélög.
Jafnvel sigrar landvinningaþjóð-
anna i fornöld skipu ekki neinn
tungumálavanda, þvi að hinar
sigrandi þjóðir neyddu sinni
tungu upp á hinar sigruðu. Á
meðan mannfólkið skiptist i hús-
bændur og þræla, kröfðust hús-
bændurnir þess, að þrælarnir töl-
uöu þeirra mál. Hugmyndir um
alþjóölegt mál eiga þvi rætur að
rekja til hugmynda um jafnrétti á
milli manna og þjóða. Gildir það
jafnt um esperanto og tilraunir
sem gerðar hafa verið til þess að
skapa sameiginlegt — alþjóðlegt
— tungumál.
— Hafa margarslíkar tilraunir
verið gerðar?
— Á liðnum öldum hafa komið
fram um það bil átta hundruð til-
lögur um alþjóðamál. Esperanto
er ein þessara tillagna, og i raun-
inni eina málið, sem náð hefur
einhverri teljandi útbreiðslu, og
er viðurkennt sem gilt alþjóða-
mál.
Esperanto kom fyrst fram á
sjónarsviöið árið 1887, og þvi
verður heimsþingið, sem haldið
veröur i Reykjavik sumarið 1977,
háð á niutiu ára afmæli málsins.
— Er esperanto-hreyfingin
jafngömul málinu sjálfu?
— Hún er aðeins nokkrum
mánuðum yngri. I vissum skiln-
ingi má þó segja, aö hún sé eldri,
þvi að hér er um að ræða hreyf-
ingu til framdráttar alþjóölegu
máli, og margir höföu alið með
sér slikar hugmyndir, áður en
esperanto varö til. Fyrsta
esperanto-félagið var stofnað áriö
1889, en um raunverulega hreyf-
ingu var þó naumast að ræöa fyrr
en meö fyrsta alþjóðamótinu árið
1905. Það var haldið i borginni
Boulogne-sur-Mer i Frakklandi.
Það er eftirtektarvert, að
esperanto hefur jafnan tekiö fjör-
kippi eftir að miklir atburöir hafa
orðið i veraldarsögunni, eins og
til dæmis heimsstyrjaldirnar
báöar, 1914-1918 og 1939-1945.
Málið fékk mikinn byr undir
vængi eftir seinni styrjöldina, og
nú má segja að það standi traust-
um fótum og eigi siauknum
vinsældum og áhuga að fagna.
Einstæð hreyfing, sem á
itök meðal áttatiu og sex
þjóða.
Frá mörgum sjónarhornum séð
er esperanto einstæö hreyfing I
veröldinni. Það er einskis eign,
engin þjóð getur eignað sér það
annarri fremur, esperanto er
hlutlaust mál, og styðst ekki við
nein fjármálaöfl einstakra þjóða
né heldur alþjóðleg. Sú „fjárfest-
ing”, ef svo mætti segja, sem
menn leggja i esperanto, er ekki
peningalegs eðlis, heldur sið-
ferðilegs: bróðurþelið. Þeir, sem
styðja esperanto, hafa fyrst og
fremst i huga bætt samskipti
þjóða og einstaklinga.
Segja má, að esperanto sé
fremur hindrað af fordómum en
að þvi sé hjálpað af velvilja og
skilningi. Til samanburðar
koma mér i hug erfiðleikar is-
lenzku þjóðarinnar við að lifa i
landi sinu. Þið eigið við margvis-
lega erfiðleika að etja, óbliða
náttúru og skilningsleysi annarra
þjóða á sérstöðu ykkar. A þessu
þurfið þið að sigrast, og á þessu
hafið þið sigrazt, og lifið nú góðu
lifi, að þvi er ég bezt fæ séð. —
Mjög likt er þessu farið með
esperantohreyfinguna. Hún á við
margvislega erfiðleika að striða,
og þarf að sigrast á þeim.
— Eru til nokkrar tölur um
þaö, hversu margt fólk i heimin-
um kann esperanto?
— Þessi spurning, og ýmsar
henni líkar, heyrast oft, þegar
esperanto berá góma. Ég er van-
ur að svara henni á þá leið, að
henni sé næstum ómögulegt að
svara. Hitt er þó staðreynd, að
menn reyna að svara henni, hver
fyrir sig, og ýmiss konar svör
hafa heyrzt. Sumir segja, að
fimm milljónir manna kunni
málið, aðrir eru vlsir til aö nefna
átta eða tiu milljónir. Hið eina,
sem við vitum með vissu, er
skráður fjöldi félagsmanna i
Alþjóðlega esperantosamband-
inu, sem þó er aðeins örlitið brot
þeirra esperantista, sem til eru i
veröldinni. Til þess að gefa ofur-
litla hugmynd um útbreiðsluna,
Kápusiða tiinaritsins Espcranto. Textinn yfir myndinni þýðir á
islenzku: „ísland býður heim sextugasta og öðru heimsþingi
cspcrantista 1977.”
má geta þess, að félagsmenn
hreyfingarinnar eru nú dreiföir
á meðal áttatiu og sex þjóða.
— Hvernig teljið þér, að staða
esperanto sé núna gagnvart hin-
uin stóru tungumálum
menningarþjóða, eins og til
dæmis ensku, þýzku og frönsku?
— Þótt hin svonefndu stóru
mál, hafi mikil áhrif núna og séu
viða töluð, þá þykir mér ekki lik-
legt, að það haldist óbreytt til
langframa. Staða þessara tungu-
mála byggist fyrst og fremst á
valdi þjóða, en nú bendir flest til
þess að heimurinn þokist smám
saman i réttlætisátt. Hugmyndir
um jafnrétti á milli manna og
þjóða fá sifellt meiri og meiri
hljómgrunn, og þá er þess að
vænta að valdið, sem er megin-
stoð hinna stóru tungumála, muni
vikja fyrir réttlætishugmyndum.
Esperanto er kennt i
skólum viða um heim
— Eru nokkrar likur til þess að
esperanto verði notað I staðinn
fyrir ensku á alþjóðlegum vett-
vangi, til dæmis á fundum Sam-
einuðu þjóðanna?
— Ég hef ferðazt mikið um
heiminn og hef reynslu fyrir þvi,
hve ensk tungaer gagnleg. Þegar
ég var i Indlandi fyrir tiu árum,
ferðaðist ég á fyrsta farrými
járnbrautarlesta, en ég fann
fljótt, að sú aðferð færði mér ekki
þann ávinning, sem ég hafði ætl-
azt til. Ég fór ekki til Indlands til
þess að læra meira um Shake-
speare eða aðra slika, en þannig
voru einmitt umræðuefnin á
fyrsta farrými, svo ég flutti mig
yfir á þriðja farrými. A þriðja
farrými hitti ég fyrir Indverja,
sem gátu sagt mér frá indversk-
um skáldum og rithöfundum og
frætt mig um indverska menn-
ingu.
En um esperanto er það að
segja, að framtið þess tengist
óhjákvæmilega framtiö mann-
kynsins. Ef framtiðin ber i skauti
sinu atómstyrjaldir, kannski
margar, á mannkynið ekki neina
framtið fyrir sér, og esperanto þá
auðvitað ekki heldur. Ef við aftur
á móti verðum svo lánsöm, að
samhjálp og samvínna á milli
þjóða fari sifellt vaxandi, þá mun
esperanto að sjálfsögðu eiga sér
mikla framtið.
— Er esperanto eða hefurverið
námsgrein i skóluin á skyldu-
námsstigi, einhvers staðar þar
scm þér þekkið til?
—- Það er hvergi skyldugrein
svo ég viti, en engu aö siður er
það kennt i skólum viða um heim.
Siðastliðið ár lauk ég merkilegri
þriggja ára kennslutilraun,
þar sem esperanto hafði verið
kennt i barnaskólum i löndum,
þar sem eru talaðar tungur af
mismunandi málaflokkum. Hér
var um að ræða Búlgariu og
Tékkóslóvakiu, þar sem töluð eru
slavnesk mál, Ungverjaland, sem
er sér á parti, Austurriki i
germanska málaflokknum og
ítalía i þeim rómanska. Árangur-
inn af þessari tilraun var mjög
uppörvandi, og nú er nýhafin önn-
ur tilraun, sams konar i fimm
öðrum löndum, Þýzkalandi,
Frakklandi, Hoilandi, Grikklandi
og Belgiu. Enn fremur er
esperantokennt i nokkrum tugum
háskóla viðs vegar um heim.
— Er skynsamlegt fyrir
smáþjóð eins og til dæmis ís-
lendinga að kenna esperanto i
skólum sinum?
— Þeirri spurningu ættu Is-
lendingar helzt að svara sjálfir,
en það hlýtur að liggja i augum
uppi, að litil þjóð, sem þarf að
berjast fyrir menningarlegri og
efnahagslegri tilveru sinni, — hún
hefði einungis gott af þvi að inn-
leiða esperanto hjá sér, þö ekki
væri nema til mótvægis gegn
áhrifunum frá hinum stóru mál-
um i umhverfinu.
— Myndi esperanto-hreyfingin
hafa hug á þvi að stofna -til sam-
starfs við islenzka skólamenn um
það efni?
— Slikt væri að sjálfsögðu
æskilegt, en það er erfitt i fram-
kvæmd. Fyrst þyrfti að mennta
allmarga kennara til þess að
kenna málið, og það tæki nokkur
ár, kennslubækur, ætlaðar is-
lenzkum nemendum þyrfti einnig
að semja, og fleira mætti nefna,
sem að undirbúningi lýtur.
Allt tekur þetta sinn tima og
þarfnast nákvæmrar athugunar,
áður en hafizt er handa, en að
sjálfsögðu er esperanto-sam-
bandið til viðræðu um aðstoð eða
fyrirgreiðslu, ef sliks yrði óskað.
Bókmenntir á esperanto
— Er langt siðan farið var að
þýða bókmenntir á esperanto?
— Það eru niutiu ár. Fyrsta
raun málsins var einmitt i sam-
bandi við þýðingar. Sjálfur
höfundur málsins reyndi á þolrif
þess með þýðingum, og siðan
hefur stöðugt verið unnið að
þýðingum á esperanto fram á
þennan dag. Fyrstu ritin, sem
tekin voru til þýðinga, voru ýmis
fremstu verk heimsbókmennt-
anna, svo ekki er hægt að segja,
að ráðizt hafi verið á garðinn, þar
sem hann var lægstur. Þar. voru
höfundar eins og Shakespeare,
H.C. Andersen, Gogol, Moliére og
fleiri álika þekktir.
Hvað sjálfan mig snertir, þá er
ég menntaður á sviði bókmennta,
svo að ég er út af fyrir sig ekki
neitt stoltur af þvi að lesa höfunda
eins og Shakespeare á esperanto,
ég get lesið verk hans á ensku.
Mér er miklu meira virði að geta
lesið bókmenntir hinna smærri
þjóða á esperanto, — þar á meðal
islenzkar bókmenntir.
— Það kynni að vera ómaksins
vert vegna þeirra tslendinga,
sem ckki vissu það áður, að við
minntumst hér á sögu esperanto á
tslandi, og þýðingar islenzkra
bóka á esperanto.
— Frumherji esperanto á
Islandi var Þorsteinn Þorsteins-
son, fyrrum hagstofustjóri, sem
birti fyrstu islenzku kennslu-
bókina i esperanto árið 1909. Sið-
an birtust aðrar bækur i þessa
sömu átt, og ber þar fyrst að
nefna bækur Þórbergs Þórðar-
sonar, kennslubækur i esperanto,
og hið mikla verk hans
Alþjóðamál og málleysur. Og
fleiri hafa samið kennslubækur i
esperanto, til dæmis Magnús
Jónsson frá Skógi.
Þegar telja skal islenzk bók-
menntaverk, sem þýdd hafa verið
á esperanto, má nefna úrval úr
tslendingasögum, sem Baldur
Ragnarsson þýddi, og tvær ljóða-
bækur Þorsteins frá Hamri, sem
Baldur þýddi einnig. Auk þess
hafa birzt I esperanto-timaritum
smásögur, þjóðsögur og ljóð sem
ýmsir menn hafa þýtt á
esperanto.
Það hefur lengi verið draumur
islenzkra esperantista að gefa út
sýnisbók islenzkra bókmennta á
esperanto, og þegar hefur veriö
safnað verulegum drögum til
slikra þýðinga. Islenzka
esperanto-hreyfingin gaf á sinum
tima út timaritið Voco de Islando
eða Rödd Islands, þar sem birtar
voru i rikum mæli þýðingar á is-
lenzkum bókmenntum.
— Iiefur mikið veriö frumsam-
ið á esperanto?
— Ahugi minn á esperanto
vaknaði fyrstviö það að uppgötva
frumsamdar bækur á málinu.
Uppeldi mitt og menntun voru
með þeim hætti, að ég hlaut að
læra mörg tungumál. Þegar ég
kynntist esperanto fyrst, var ég
haldinn ýmsum fordómum gagn-
vart þvi máli, en fordómarnir
þokuðu, þegar ég kynntist bók-
menntum, sem samdar höfðu
verið á málinu. Þær sigruðu mig
blátt áfram og unnu mig til fylgis
við þetta tungumál.
Tugir þúsunda bóka hafa komið
út á esperanto, svo nú þegar er
Víöa um hcini er esperanto kcnnt sem valgrein i skólurn. Hér þýzk stúlka i esperanto-tima.
hægt aðtala um esperanto-menn-
ingu. Og kjarni þeirrar menning-
ar eru hinar frumsömdu bók-
menntir á esperanto. Við erum
stoltir af þeim ljóðum, sem ort
hafa verið á esperanto, og sann-
færing okkar er, að þau standist
fyllilega samanburð við ljóðagerð
á öðrum málum, hvaða mæli-
kvarða sem beitt er. Skáld sem
ort hafa ljóö á esperanto, eru
dreifð um veröldina, allt frá
Suður-Afriku til Sovétrikjanna,
og ég vil ekki láta hjá liða að
minna tslcndinga á landa þeirra,
sem hefur ort ljóð á esperanto —
ljóð, sem ég tel vera i fremstu röð
frumsamins skáldskapar á
esperanto. Það er Baldur
Ragnarsson. Hann hefur
frumsamið tvær ljóðabækur á
esperanto, em báðar hafa komiö
út erlendis, og hafa hlotið góða
dóma þar.
Enskan opnar hótelin, —
esperanto hjörtun
— Næst langar mig að vikja
talinu að hcimsþingi esperant-
ista, sein fyrirhugað er að halda i
Reykjavik.
— Já, það er rétt, að sumarið
1977, siðustu dagana i júli og
fyrstu dagana i ágúst, veröur
þing Alþjóðlega esperantosam-
bandsins haldið i Reykjavik.
Þetta þing er hið sextugasta og
annað i röðinni, og einungis það
sannar hina lönguhefð, sem þeg-
ar hefur skapazt varðandi þessi
þing. Við köllum þau gjarna
heimsþing, enda sækja þau menn
hvaðanæva að úr heiminum.
— Gerið þér ráð -fyrir mikilli
þátttöku að þessu sinni?
— Að undanförnu hafá þátttak-
endur að meðaltali verið um
fimmtán hundruð, frá um það bil
fimmtiu þjóðum. Persónulega
býst ég viö, að til Reykjavikur
komi á milli átta hundruð og þús-
und manns frá nálægt fimmtiu
löndum, eins og að undanförnu.
— Er esperanto mikið notað af
feröamönnum i heiminum yfir-
leitt?
— Já, það er mjög mikið notað
af ferðamönnum, ogþá er um leið
rétt að minna á það, að esperanto
kemur miklu auðveldlegar á
persónulegu sambandi á milli
manna, heldur en önnur mál, sem
notuð eru af ferðamönnum. Það
hefur stundum verið sagt, að
enskan opnaði hótelin, en
esperanto heimilin og. hjörtun.
Ferðamenn, sem binda sig
eingöngu við stóru málin, til
dæmis ensku, eru gjarna i hópum,
elta leiðsögumann sinn og fá
fyrirfram undirbúnar skýrslur
um það, sem veriö er að sýna og
skoða. Esperantistarnir tala aft-
ur á móti meira saman, og
persónuleg kynni verða nánari.
Tveir menn, sem báðir tala
esperanto, skynja hvor annan
sem jafningja, þótt þeir séu sinn
af hvoru þjóðerninu, af þvi að
málið er hlutlaust. — Hins má
lika geta, að það fer mjög i vöxt,
að lönd og borgir gefi út bæklinga
fyrir ferðamenn á esperanto.
,,Mér fannst ég vera
kominn á aðra plánetu”
— Að lokum langar mig að
spyrja: Hvemig liztyðurá ísland
og íslendinga, eftir aö liafa dval-
izt hér þennan tima?
— Þegar ég steig út úr flugvél-
inni.fannst mér ég vera kominn á
aðra plánetu. Þetta voru nú
fyrstu áhrifin. Þvi miður hef ég
ei geta ferðazt neitt að ráði um
landið þessa fáu vetrardaga, sem
ég hef verið hér, en þó hef ég
komizt til Þingvalla og enn frem-
ur hef ég getaö gert mér allljósa
hugmynd um Reykjavik og
nágrenni hennar. Ég verð að
segja, að landiö kom mér mjög á
óvart. Það er allt ööru visi en ég
hafði gert mér i hugarlund. En
um þjóöina er það aö segja, að ég
held að Islendingar hljóti að vera
einhverjir hraustustu og hug-
djörfustu menn i heiminum. Þeir
berjast við erfiða og duttlunga-
fulla náttúru, en þeir berjast ekki
gegn henni, i þeim skilningi aö
þeir reyni að eyða henni. heldur
þvert á móti. Þannig vinna þeir
skipulega aö þvi að skapa betra
og hollara umhverfi fyrir sig og
niðja sina.
Og Island er eini staðurinn i
heiminum, fyrir utan heimili
ömmu minnar i Júgóslaviu, þar
sem ég hef fengið gott hangikjöt!
— VS.
Textf: Val Valgeir Sigurðsson