Tíminn - 14.03.1976, Síða 26

26 TÍMINN Sunnudagur 14, marz 1976

KVIKMYNDIR - - KVIKMYNDIR - - KVIKMYNDIR — KVIKMYNDIR - - KVIKMYNDIR —
KVIKMYNDA-
HORNIÐ
Umsjónarmaður
Halldór
Valdimarsson
Hálf öld spennu og ógna
Lengsti glæpaferill án dóms, sem um er vitað
Þaö er allt aö þvl regla hjá
meistaranum, einkum hin
siöari ár, aö sýna sig ofurlitiö I
kvikmyndum sinum. Þaö má
jafnvei lita á þessi stuttu inn-
skot sem einskonar vöruverki.
Hver kannast ekki við Hit-
chcock?
Hver þekkir ekki til þessa
meistara spennunnar?
Hann hefur verið kallaður hug-
myndarikasti glæpamaður allra
tima, en hefur þó aldrei gerzt
brotlegur við lög, svo að til sé
tekið. Morð hefur runnið undan
rifjum hans, inn á filmu og þaðan
á hvita tjaldið. Honum er jafn-
tamt að halda áhorfendum i
spennu og Chaplin er að vekja
hlátur.
Flest höfum við séð eitthvað af
kvikmyndum hans, og flest
höfum við orðið fyrir sömu
reynslu gagnvart þeim.
Hann fæddist i Bretlandi, starf-
aði að mestu i Bandarikjunum, en
hefur borið nafn sitt með verkum
sinum um flest lönd veraldar.
Hann er einn af fáum leikstjór-
um,framleiðendum og höfundum
kvikmynda, sem lifðu af umskipt-
in frá þöglu myndunum til tal-
mynda. Ef til vill vegna þess aö
tal og tónar eru meö mikilvæg-
ustu þáttum spennukvikmynda.
Hitchcock hefur sótt efni i kvik-
myndir sinar til allra þeirra þátta
mannlegrar tilveru, sem fela i sér
einhverja spennu. Geðbilaðir
morðingjar, sem ofsækja ungar
stúlkur, eða aðra mannfélags-
hópa, hafa löngum heillað hann,
enda „Jack the Ripper” með æsi-
legustu persónuleikum sögunnar.
Njósnarar, gagnnjósnarar og
slikir kumpánar hafa einnig
hrifið hugmyndaflug hans. Viðar
mætti einnig drepa niður, en
verður ekki gert að sinni.
Viðfangsefni Hitchcocks er að
öðru jöfnu ekki svo mjög moröin
sjálf, ekki atburðir þeir sjálfir,
sem efni mynda hans byggjast á.
Hann leitar fremur til áhrifa i
manneskjunni sjálfri. Skelfing
njósnarans, sem veit að hann er
kominn á svartan lista og á að af-
mást, er þannig stærra atriði en
morðathöfnin sjálf. Blóðiö er I
baksýn: áhorfandinn sér það
ekki, en finnur þess I stað lyktina
af þvi.
Að mörgu leyti hefur Hitchcock
verið brautryðjandi I kvikmynda-
gerð. Hann tileinkaði sér fyrstur
manna ýmsa þætti kvikmynda-
töku, svo sem að sýna senur hægt
og að frysta myndir. Einnig hóf
hann til vegs og virðingar ýmsar
nýjungar i notkun hljóðs.
Það sem ef til vill greinir
myndir Hitchcocks mest frá öðr-
um, er þó vandvirkni hans og ná-
kvæmni. Hvert einasta atriði
mynda hans er nákvæmlega
skipulagt og útfært. Jafnvel sölu-
herferð þeirra er undir hans um-
sjá og stjórn. Hann þekkir hvert
einstakt atriði kvikmyndaiðnað-
arins, getur flest gert með ágæt-
um og hefur, með þekkingu sinni
og vandvirkni áunnið sér nafn
sem „hinn fullkomni kvikmynda-
gerða-rmaður” meðal sjálfra
Frakka, sem þó kalla ekki allt
ömmu sina i þeim efnum.
Það væri þarft verk, ef eitt-
hvert kvikmyndahúsanna hér
tæki sig til og sýndi okkur eitt-
hvað af gömlu myndunum
hans, llkt og Hafnarbió hefur
undanfarið gert myndum
Chaplins skil.Þar Ifelast efalaust
margar perlur, sem vert væri að
sjá.
Tækninni hefur fleygt fram I kvikmyndagerö þessa áratugi frá þvi
Edison festi fyrstu rammana á filmu. Gegnum allar þær breytingar
hefur Hitchcock gengið og tileinkaö sé ailar framfarir jafnóöum.
Myndir Hitchcock's
A árinu 1926 ávann Hitchcock sér fyrst nafn fyrir spennukvik-
myndir, en þá sendi hann frá sér myndina „The Lodger” með Ivor
Novello og June Marie Ault I aðalhlutverkum. Eftir það er brautin
mörkuð, glæpur tekur við af glæp, óhugnaður við af óhugnaði.
„Downhill”, „Easy virtue” og „The Ring” gerir Hitchcock árið
1927, og likt og næstu myndir hans þar á eftir — „The farmers
wife”, „Champagne”, sem hann gerir 1928 — njóta þær misjafnra
vinsælda. Hann helzt þó við i bransanum, og árið 1929 gerir hann
slðustu þöglu mynd slna, „The Manxman”.
Umskiptin miklu i kvikmyndagerð voru komin, og Hitchcock
tileinkaði sér taltæknina strax I upphafi. Siðan þá hefur hann fram-
leitt um fimmtiu kvikmyndir, sem ekki er hægt að telja allar upp
hér. Þar á meðal þær myndir, sem hann hefur hlotið hvað mesta
frægð fyrir.
Fyrsta talmynd meistarans var „Blackmail”, gerð 1929, með
Anny Ondra og John Longden I aðalhlutverkum. Síðan er ferillinn
óslitinn, og má nefna til dæmis „The skin game” frá 1931, „The
man who knew too much”, 1934 og aftur 1956, „Dial M for murder”,
árið 1954, og „The troublewithHarry”,semhanngerði 1956.
Þær myndir hans, sem við munum nú bezt eftir, eru til dæmis
„Psycho” gerð 1960 með Anthony Perkins ög Janet Leigh I aðal-
hlutverkum, „The Byrds” frá 1963, með Rod Taylor og Tippi
Hedren, „Marnie”, frá 1964, „Topaz” 1970 og „Frenzy” sem gerð
var 1972 með Barry Foster og Jon Finch I aðalhlutverkum.
Alls hefur Hitchcock stjórnað, framleitt og/eða samið yfir sextiu
kvikmyndir.
Það var árið 1921, sem Hitchcock spreytti sig fyrst á stjórnum
kvikmyndar. Þar var um kvikmyndina „Number thirteen” að
ræöa, og var ætlunin að Clare Greet færi með aðalhlutverk hennar.
Þessi mynd var þó tekin úr framleiðslu áður en til töku kæmi, og þvl
kom hún ekki meistaranum á blað.
Næstu myndir, sem hann spreytti sig á, voru svo „Always tell
your wife” og „Womaíi to woman”, báðar á árinu 1921, „The White
shadow”, árið 1923, „The passionate adventure”, árið 1924, „The
blackguard”og „The Prude’s fall”, árið 1925, svo og það sama ár
myndin „The pleasure garden”, sem hann leikstýröi einn.
Eftir það hefur Hitchcock að mestu unnið sjálfstætt að myndum
slnum, og hefur hann ekki aðeins leikstýrt þeim, heldur einnig verið
framleiðandi og jafnvel höfundur.
Þeir kvikmyndaáhugamenn eru nú fáir i heiminum,
sem ekki telja Alfred Hitchcock með helztu meisturum
kvikmyndaiönaöarins. Eftir rúmlega fimmtlu ára feril
sem framleiðandi, leikstjóri og höfundur glæpa- og
hryllingsmynda, hefur hann áunnið sér sess, sem aldrei
veröur frá honum tekinn. Þaö er ekki aðeins svo, að
hugsi menn til spennumynda, þá detti þeim nafn hans I
hug, heldur getur oröið „Thriller”, sem nánast þýöir
spennumynd, talizt allt að þvi samheiti við Hitchcock.
Flestar kvikmynda sinna gerði hann i Bandarikjun-
um, en fæddist þó og ólst upp i Bretlandi, nánar tiltekið I
Leyton, sem er hverfi I norðaustur hluta Lundúna-
borgar.
Hann var þar borinn I þennan heim 13. ágúst árið 1899,
af miðstéttarforeldrum, og gefið nafnið Alfred Joseph
Hitchcock.
Faðir hans var kaþólskur smákaupmaður, sem veitti
syni sinum strangt uppeldi, svo sem tiðkaðist I þá daga.
Ungur var Alfred Joseph sendur til náms I heimavistar-
skóla Jesúita, St. Ignatius College, þar sem hann átti að
hljóta menntun og læra góöa siði. Dvöl hans I skóla þess-
um mun hafa haft góð áhrif á hann, þvi agi var þar
mikill og kennslan góð. Af prestunum lærði hann margt,
en þó einkum tvennt, sem gætt hefur I starfi hans við
kvikmyndir. I fyrsta lagi lærði hann að nota viljastyrk
sinn til að ná fram skipulagningu, og I öðru lagi varð
hann þar vitandi um afl hins illa i heiminum.
Segja má að annað hafi gert honum kleift að nýta hitt.
I fyrstu hneigðisthugur Hitchcock til verkfræöi, og hóf
hann undirbúning lifsstarfs á þvl sviði. Þegar fyrir tvl-
tugt sýndi hann þó tilhneigingar til listrænnar tjáningar,
og þvl fór hann á listanámskeiö við Lundúnaháskóla, og
hóf slöan störf hjá blaöi, sem gefið var út af fyrirtækinu
W.T. Henley.
Stuttu siðar fóru kvikmyndir að vekja áhuga hans að
marki. Hann fór mikið I kvikmyndahús að sjá stjörnur
þess tima, og skemmti sér við að hanna titilspjöld fyrir
þær myndir, sem hann sá. Honum flaug þá I hug, að ef til
vill gæti hann unnið sér inn fé á þennan hátt, og eftir
nokkra l'eit fékk hann atvinnu hjá bandariska fyrirtæk-
inu „Famous Players:Lasky”, sem þá var aö hefja
framleiðslu mynda I London.
I fyrstu var starf Hitchcock eingöngu fólgið I hönnun
titilspjalda og textaspjalda fyrir þöglar kvikmyndir.
Innan tiðar rak þó orka hans og framagirni hann áfram,
út I önnur störf, og hann fór að stjórna kvikmyndum. 1
fyrstu var hann eingöngu I félagi við aðra, en siðar einn,
og þá hófst hinn eiginlegi ferill hans.
Fyrsta myndin sem hann reyndi við var „Number
Thirteen”, en hún var tekin úr framleiðslu. Næst kom
„Always tell your wife”, I félagi við Seymour Hicks. Slð-
an kom hver myndin af annarri, þar til loks árið 1925, að
hann fékk að stjórna einn og sjálfur i fyrsta sinn. Það
var myndin „The pleasure garden”sem vakti þó nokkra
athygli, og þar kom að þvi að pressan viðurkenndi
Hitchcock sem sérlega efnilegan byrjanda.
Sú spá átti eftir að standa undir sér.