Tíminn - 05.05.1976, Qupperneq 6

6
TÍMINN
Miðvikudagur 5. mal 1976
SIJF
S 11)\\
Stóriðja getur verið
varhugaverð
Stóriðja var á sinum tima lausnarorð ýmissa
islenzkra stjórnmálamanna. Efnahagssveiflur og
meðfylgjandi atvinnuleysi áttu að hverfa að mestu,
þegar Islendingar hefðu eignarhald á tilteknum
fjölda stóriðjuvera. Eflaust er þessi kenning rétt i
höfuðdráttum. Þá er miðað við jafna og stöðuga
hráefnisöflun, og þar af leiðandi sífellda fram-
leiðslu, sem vegur á móti óstöðugri hráefnisöflun
meginatvinnuvegarins — sjávarútvegsins. Iðnað af
þessu tagi er hins vegar ekki á færi okkar
Islendinga einna að fjármagna, þvi þurfum við að
flytja inn gifurlegt fjármagn. Það er einn af ókost-
um við framkvæmdir af þessu tagi.
Efnahagslegt sjálfstæði er fjöregg þessarar
þjóðar. Velta auðhringanna, sem við eigum skipti
við vegna stóriðjunnar, er meiri hvers og eins en
fjárlög islenzka rikisins. Þó að við eigum nauman
meirihluta i hlutafé verksmiðjanna, gæti farið svo,
að það dygði ekki til að spyrna gegn ákvörðunum,
sem teknar væru af þessum auðhringum okkur i
óhag. Þegar erlenda fyrirtækið ræður yfir hrá-
efninu, verðleggur það, og stýrir jafnframt markaði
og markaðsverði, er eignarhluti Islendinga litils
virði.
Gerum ráð fyrir að þjóðin hefði fjárfest í mörgum
fyrirtækjum af þessu tagi og auðhringarnir kæmust
að þeirri niðurstöðu, að rekstur verksmiðjanna á
íslandi borgaði sig ekki og lokaði þeim. Myndi þá
nokkuð blasa við annað en efnahagslegt hrun,
atvinnuleysi og raunveruleg kreppa? Það er vert að
gera sér grein fyrir þvi, að auðhringar þessir eiga
fjölda verksmiðja um allan heim. Island yrði aldrei
annað en agnarsmár hlekkur i þeirri ógnarkeðju.
Við þurfum lika að spyrja okkur þeirrar
spurningar, hvort það sé rétt fram gengið að reisa
virkjanir til þess að eiga kost á þvi að geta rekið
stóriðjuver, og að við verðum að reisa stóriðjuver
til þess að hafa grundvöll til þess að hagnýta orku
raforkuvera. Er þetta vitahringur eða rökrétt
framkvæmd?
Hvað viljum við gefa fyrir stóriðjuna? Net af
risaverksmiðjum um allt land. Eiturspúandi
ófögnuð i annarri hverri dalskvompu. Stórfellda
röskun á viðkvæmri náttúru landsins vegna bygg-
inga orkuvera og verksmiðja?
Allt þetta verður þjóðin að hugleiða. Við megum
alls ekki láta erlenda fjármálamenn og lagsnauta
þeirra hafa okkur að ginningarfiflum vegna
hugsanlegs stundargróða.
Islendingar geta auðvitað rekið stóriðju, en þá
eigum við að gæta þess að ráða yfir orkunni og
hráefninu, og hafa þannig meginhald á framleiðsl-
unni. Mengunarsjónarmið verða einnig að ráða
ferðinni. Skaða, sem valdið er með vanhugsuðum
framkvæmdum vegna eituriðnaðar, er ekki hlaupið
að að bæta. íslenzka þjóðfélagið er svo fámennt, að
það á að byggja fyrst og fremst á smáiðnaði úr
islenzkum afurðum. Við eigum að snúa okkur af
alefli að fullvinnslu afurða frá sjó og sveitum.
Markmiðið i þeirri framkvæmd á að vera gæðin
fremur en magnið.
PE.
Umsjónarmenn:
Helgi H. Jónsson
■>g Pétur Einarsson
Hvaða mál mun bera hæst
á miðstjórnarfundinum?
FRAMUNDAN er aöalfundur
miöstjórnar Framsóknarflokks-
ins, sú samkoma flokksins, sem
mestu á aö ráöa um stefnumótun
alla og störf flokksins.
Dagskrá fundarins, sem hald-
inn veröur i Reykjavik 7.—9. mai,
veröur meösvipupu sniöi og veriö
hefur hin siöari ár.
Þó er ætlunin aö gera aö þessu
sinni tilraun meö nokkuö breytta
meöferö mála, á þá lund, aö þrir
veigamiklir málaflokkar veröi
teknir til sérstakrar umfjöliunar,
þ.e. kjördæmaskipan og kosn-
ingafyrirkomulag, orkumál og
verk og tæknimenntun, og þessi
mál rædd i sérstökum nefndum.
Starfshópar á vegum flokksins
hafa I vetur unniö aö undirbúningi
þessara mála, og fyrir skömmu
var fjallaö um eitt þeirra, þ.e.
kjördæma- og kosningaskipanina,
á ráöstefnu aö undirlagi Sam-
bands ungra Framsóknarmanna.
Tillögur þessara starfshópa um
orkumál og breytingar á kosn-
ingalöggjöf og kjördæmaskipan
hafa veriö sendar miöstjórnar-
fulltrúum,entillögumum verk og
tæknimenntun veröur dreift á
aöalfundinum.
Þá er þess aö geta, aö sérstök
nefnd vinnur aö tillögum um
efnahagsmál, sem lagöar veröa
fram á fundinum.
Auk þess munu aö sjálfsögöu
starfa hinar heföbundnu stjórn-
mála- og flokksmálanefndir.
Sá háttur veröur aö þessu sinni
á hafður um nefndaskipan á aöal-
fundinum, aö aöeins örfáir menn
veröa valdir i hverja nefnd, en
öörum miðstjórnarmönnum
veröur frjálst aö taka sæti I þeirri
nefnd, sem þeir kjósa sjálfir.
Ljóst er, aö hiö alvarlega á-
stand efnahagsmálanna (saman-
ber ágripiö af ræöu Ólafs Jó-
hannessonar, formanns Fram-
sóknarflokksins, á aöalfundi
framkvæmdastjómar SUF, sem
birtist hér á siöunni fyrir
skemmstu) mun koma mjög til
umræöu, bæði I sambandi viö um-
ræður um aöild flokksins að rikis-
stjórninni og frammistööu hennar
á þessu sviöi, og i tengslum viö
landhelgismáliö og ástand fisk-
stofna á Islandsmiöum — grund-
völlinn undir efnahag okkar.
Þótt bein innanlandsmál hljóti
aö bera hæst á aöalfundinum,
veröur ekki hjá þvi komizt aö
ræða utanrikismál ýmis, sem
hljótt hefur veriö um aö undan-
förnu, og þá ekki sizt hermáliö.
Rúmiö leyfir ekki, aö fjölyrt
verði um þetta, en hér birtast á-
litsgerðir þeirra starfshópa, sem
lokiö hafa störfum, og þá fyrst um
kjördæmaskipanina og kosninga-
fyrirkomulagiö:
„Stjórnarskrárnefnd Fram-
sóknarflokksins var kjörin á fundi
framkvæmdastjórnar I nóvember
siöast liönum, og var nefndinni
ætlaö aö fjalla um stjórnarskrár-
málefni f því skyni aö afla gagna,
kanna mismunandi kosti og gera
tillögur eöa ábendingar til fram-
kvæmdastjórnar og miöstjórnar
flokksins.
ínefndina voru kjörnir: Sigurö-
ur Gizurarson sýslumaöur, sem
kosinn var formaöur nefndarinn-
ar, Ingvar Gislason alþingismaö-
ur, Jón Helgason alþingismaöur,
Jón Sigurösson framkvæmda-
stjóri, Kristján Benediktsson
borgarráösmaður, Magnús Ólafs-
son formaður SUF og Steingrim-
ur Hermannsson alþingismaöur,
ritari Framsóknarflokksins.
Starf nefndarinnar hefúr fram
til þessa miðazt viö kosningatil-
högun og kjördæmaskipan i land-
inu, enda var þaö viöurkennt i
nefndinni, aö þaö viöfangsefni
væri brýnast að sinni.
Nefndin er sammála um, aö
Framsóknarflokknum sé mikils
vert aö eiga hlut aö nýskipan
kosningatilhögunar og kjör-
dæmaskipunar i landinu I sam-
vinnu viö aöra flokka.
Nefndin fjallaöi annars vegar
um kosti og galla núgildandi til-
högunar kosninga og kjördæma
og hins vegar um þá kosti, sem
völ er á til nýskipunar meö hlið-
sjón af skipulagi þessara mála i
nágrannalöndunum i Evrópu.
Nefndin varð sammála um, aö
viöfangsefniö skiptist i eftirtalda
þáttu:
1. Kjördæmaskipting
2. atkvæöisréttur um landiö
3. persónukjör eöa flokkslistar
4. sjálf kosningaaöferöin
Þessi voru þau helztu sjónar-
mið, sem fram komu viö umræö-
ur um þessa fjóra meginþáttu, i
sömu röö og þeir voru nefndir:
1. Sammæli varö um þaö, aö
þingmönnum i heild skuli ekki
fjölgaö. Sammæli varö og um
þaö, aö æskilegt væri, aö kjör-
dæmi væru sem sambærilegust
hvert við annaö aö stærö eða
fjölda þingsæta. Annars vegar
kom fram þaö sjónarmiö, aö kjör-
dæmum skyldi fjölgaö nokkuö, og
skuli skiptingin meöal annars
taka tillit til staðbundinna hags-
muna. Var I þvi efni talað um, að
kjördæmi yröu 12—15 alls og
þingsæti i hverju 3—7. Hins vegar
kom fram þaö sjónarmiö, aö var-
hugavert væri aö skipta Reykja-
vik i einstök kjördæmi, og bent
var á, aö núverandi kjördæmi um
landiö væru einnig félagslegar
heildir hvert um sig.
2. Sammæli varö um þaö, aö
núverandi uppbótarsætum skyldi
skipt milli kjördæma i þéttbýli i
þvi skyni að jafna nokkuö at-
kvæöisrétt i landinu. Annars veg-
ar kom fram þaö sjónarmiö, aö
þetta væri alveg fullnægjandi, en
hins vegar var bent á, aö eölileg-
ast væri, að uppbótarsætunum
yrði skipt milli kjördæma á Suö-
vesturlandi einvöröungu. Þá var
og bent á það, aö ekki yröi aö
sinni séö fyrir um, hvort hér yröu
endanlegt skref stigiö eöa aðeins
áfangi.
3. Sammæli varö um þaö, aö
allir alþingismenn skyldu kjörnir
á sama hátt i kjördæmum, og að
skipting þingsæta milli stjórn-
málaflokka i kjördæmi fari aö
hlutfallsreglu. Fram komu ein-
dregnar óskir um, aö upp veröi
tekiö persónulegt kjör I einhverri
mynd, en sú athugasemd var viö
þaö gerö, aö slikt gæti vakiö upp
innbyröis aö slikt gæti vakið
upp innbyrðis keppni i
kosningabaráttu hvers flokks. Þá
komu ogfram hugmyndir um ein-
staklingsbundin framboð i staö
flokksframboða.
4. Rætt var um kosningakerfi
aö danskri fyrirmynd, en einfald-
aö nokkuö. Gerö grein fyrir þvi
fyrirkomulagi, sem Irar viðhafa,
fjallaö um þá skipan, sem Norö-
menn, Sviar og Finnar tiöka. A
hinn bóginn komu og fram þær
skoðanir, aö núverandi kosninga-
aöferö væri fullnægjandi, enda
þótt breytingar frá henni yröu
ekki taldar frágangssök.
Nefndin leyfir sér aö láta helztu
hugmyndir sinar frá sér fara i
formi tillögu til ályktunar aöal-
fundar miöstjórnar Framsóknar-
flokksins, sem haldinn veröur i
maf. Jafnframt gerir nefndin sér
vitaskuld grein fyrir þvi, aö nauö-
synlegt er aö ræöa itarlega þær
hugmyndir, sem fram koma I til-
lögunni, og að ýmsarbreytingar á
henni koma til greina.
Til frekari upplýsingar um
máliö fylgja þessari skýrslu eftir-
talin gögn:
1. Erindi þau, sem flutt voru á
ráöstefnu SUF um þessi mál i
febrúar siðast liönum,
2. Greinargerö um persónukjör
meö valkostum, sem lögö var
fyrir nefndina.
Hér fer á eftir tillaga um
grundvallarstefnu Framsóknar-
flokksins I þessum málum. Þessi
tillaga var kynnt fyrir nefndinni
og rædd þar, og var fallizt á, að
hún yröi kynnt framkvæmda-
stjórn flokksins og lögö fyrir
væntanlegan miöstjórnarfund,
um leiö og einstakir nefndarmenn
áskilja sér rétt til aö gera við
hana athugasemdir og fylgja
breytingartillögum viö hana, ef
svo ber undir.
Aöalfundur miöstjórnar Fram-
sóknarflokksins, haldinn i
Reykjavik I mai 1976, samþykkir
aö hraða beri endurskoðun
stjórnarskrár lýöveldisins Is-
lands. I þvi efni leggur miðstjórn-
in sérstaka áherzlu á, aö tima-
bært er, aö kjördæmaskiptingu og
kosningaskipan lýöveldisins veröi
breytt.
Viö breytingar á kjördæma-
skiptingu og kosningaskipan
leggur miöstjórnin áherzlu á
eftirtalin sjónarmið:
I. Kjördæmi veröi fleiri en nú
er, og veröi tekið tillit til sér-
stööu héraöa i skiptingunni, og
sé ekkert þeirra annars vegar
svo fjölmennt eða hins vegar
svo viðlent, aö örðugleikar
veröi á samskiptum fólksins
viö fulltrúa sina.
II. Skipting þingsæta milli
landshluta miöistviðsem jafn-
astan atkvæöisrétt, aö þvi
tilákildu, aö þeir þegnar, sem
fjarri búa miðstöðvum valds-
ins, fái aðstööumuninn bættan
gagnvart þeim, sem i þessum
miðstöðvum búa.
III. Allir alþingismenn verði
kjörnir á sama hátt, persónu-
bundnu kjöri i kjördæmum, en
þingsætum skipt milli stjórn-
málaflokka samkvæmt hlut-
fallsreglu.
Til nánari skýringar þessum
sjónarmiðum bendir miðstjórnin
á þessi atriöi:
1. Stjórnskipanin verði eftir
föngum einföld og skýr.
2. Alþingismönnuip veröi ekki
fjölgaö, nema brýnt veröi taliö
af öörum ástæðum.
3. 1 stjórnarskrá séu aðeins
grundvallaratriði varöandi
kjördæmaskiptingu og kosn-
ingaskipan, en öll nánari á-
kvæöi og framkvæmdaatriöi
sett með kosningalögum.
4. Kjördæmaskiptingu sé meöal
annars hagaö meö tilliti til
þess, 'að munur á þingsæta-
fjölda einstakra kjördæma sé
hóflegur. Eðlilegt er aö miöa
viö þrjú til sex þingsæti fyrir
hvert kjördæmi. Kjördæmi
veröi þannig tólf til fimmtán
alls, þar af þrjú i Reykjavik og
tvö I núverandi Reykjaneskjör-
dæmi. Um kjördæmaskipting-
una að ööru leyti sé miöað viö
aö koma til móts viö óskir
heimamanna, jafna atkvæðis-
rétt innbyröis á landsbyggöinni
og viröa stjómsýslueiningar og
félagslegar einingar, enda þótt
núverandi kjördæmamörkum
kunni aö verða breytt.
5. Stjórnskipanin sé að þvi leyti
sveigjanleg, aðgertsé ráö fyrir
þvi, aö hluta þingsæta sé fyrir
hverjar kosningar skipt milli
kjördæmanna eftir kjósenda-
fjölda innan þess ramma, sem
heildarfjöldi þingsæta, kjör-
dæmaskipting og heimildir um
þingsætafjölda kjördæmis
setja.
6. Um jöfnun atkvæðisréttar
verður þaö taliö viöunandi, aö
meirihluti landsmanna búsett-
ur á einu takmörkuðu svæöi
kjósi, sem næst helming þing-
manna. Aö sinni er þvi full-
nægjandi, aö núverandi upp-
bótarsætum verði skipt milli
kjördæmanna á Suövestur-
landi.
7. Framboö veröi einstaklings-
bundiö. Reglur veröi settar um
þaö, með hverjum hætti stjórn-
málaflokkur hefur forgöngu
um framboö, og hver réttur
einstaklings er til aö bjóöa sig
fram i nafni stjórnmálaflokks.
Til þess aö auka valfrelsi fólks-
ins sé kosningaskipanin með
þeim hætti, að einu gildi, hve
margir bjóöa sig fram fyrir
hvern flokk I sama kjördæmi.
Til þess að takmarka fjölda
frambjóöenda sé svo á kveðið,
aö flokkur megi ekki hafa for-
gönguum fleiri framboö Isama
kjördæmi en nemi tvöfaldri
tölu þingmanna þess, lág-
marksfjöldi meðmælenda viö
hvert framboö sé tiltölulega
hároghver kjósandi megi ekki
mæla með fleiri en kjósa skal
úr kjördæminu. Um rétt ein-
staklinga til að bjóða sig fram i
nafni flokks umfram þau fram-
boð.. sem flokkurinn hefur for-
göngu um, séu I sama skyni
settar fremur þröngar reglur,
meöal annars um aðild hans
sjálfs og meömælenda hans aö
flokksfélagi.