Tíminn - 05.05.1976, Síða 15

Miðvikudagur 5. mai 1976
TÍMINN
15
Lesendur
segja:
V
„Orsök verðbólgu
eða afleiðing?,,
Jónas H. Haralz og Jón Sigurðsson
svara fyrirspurn Kristins Björnssonar
Jónas
Haralz
1 ÞÆTTINUM „Lesendur
segja” hinn 13. april s.l., voru
birt ummæli Kristins Björns-
sonar, sálfræðings, i tilefni af
viðtalsþætti i útvarpinu, sem við
höfðum þá nýlega tekið þátt i.
Þessi ummæli eiga það vissu-
lega skilið, að þeim sé gaumur
gefinn og viljum við þvi koma
nokkrum athugasemdum á
framfæri.
I umræddum útvarpsþætti
var fjallaö um verðbólguna á
mjög almennan hátt. Hún var
rædd sem alþjóðlegt en ekki
séríslenzkt fyrirbrigði, enda
þótt nokkuð væri drepið á sér-
stakar aðstæður, sem hafa
stuðlað að mikilli verðbólgu hér
á landi. Aherzla var lögð á, að
verðbólgan ætti sér viðtækar
rætur I samfélaginu og aö ekki
væri unnt aö lita á hana ein-
göngu frá hagrænu sjónarmiði.
Jafnframt var þvi haldiö fram,
að einhliða og einfaldar skýr-
ingar á verðbólgunni fengju
ekki staðizt og vefur orsaka og
afleiðinga i þessu efni væri
• margþættur og flókinn.
t ummælum sinum andmælir
Kristinn Björnsson þessum
sjónarmiðum að þvi leyti, að
hann bendir á eitt atriði, sem
„aðalorsök” verðbólgu, að
minnsta kostí hér á landi. Þetta
atriöi sé sá hagnaöur, sem
skuldarar verði aðnjótandi
vegna verðbólgunnar, og það
séu áhrif skuldaranna.á stjórn
efnahagsmála, sem geri það að
verkum, að verðbólgan sé ekki
tekin föstum tökum. Oflugasta
aðgeiðin gegn verðbólgu sé að
verðtryggja allt sparifé en visi-
tölubinda öll útlán.
Hér er vissulega bent á mikil-
vægt einkenni verðbólguþróun-
ar, en hvort er hér heldur um
„orsök” eöa „afleiðingu” að
ræða? Sú röskun, sem verð-
bólgu fylgir, — þvi verðbreyt-
ingar ganga yfirleitt ekki jafnt
yfir — breytir mjög aðstöðu ein-
stakra hópa innan þjóðfélags-
ins. Ekki aöeins aðstöðu skuld-
ara og sparifjáreigenda heldur
margra annarra. Það er t.d.
ljóst, að meðal atvinnurekenda
og launþega standa þær starfs-
greinar miklu betur að vigi um
sinn, sem njóta góðs af vaxandi
eftirspurn i kjölfar verðbólg-
unnar, ekki sizt ef stéttarfélög
eða markaðsaðstaða þessara
Kristinn Björnsson
greina er sterk. Byggingar-
iðnaðurinn er glöggt dæmi um
þetta. Er þessi sérstaða bygg-
ingariðnaðarins á þenslutima
og ótviræð áhrif hans á stjórn
efnahagsmála „orsök” verð-
bólgunnar? Slik staðhæfing
virðist orka tvimælis. Þannig
mætti nefna mörg fleiri dæmi til
aö sýna, hversu viðtækt og flók-
iö samhengi er um að ræöa.
En hvaða augum, sem menn
líta á orsakasamhengiö, er það
ljóst, að þaö er einmitt þessi
timabundna röskun á stööu ein-
stakra hópa, sem torveldar
viönám gegn verðbólgunni.
Annars vegar sækja þeir hópar
á, sem telja sig þurfa að fá
leiðréttingu mála sinna, hins
vegar verja þeir hópar stöðu
sina, sem náð hafa forskoti. Af-
leiðingin verður togstreita. sem
framlengir verðbólguferilinn.
Staða skuldaranna og hagsm.
þeirra skipta i þessu sambandi
miklu máli. Og skuldaramir eru
ekki aðeins einhverjir spákaup-
menn eða skuldakóngar, heldur
mikill fjöldi fólks, sem skuldar
vegna ibúðareignar eða at-
vinnurekstrar, þar á meðal eru
hópar semlengihafa verið mjög
áhrifamiklir hér á landi, bænd-
ur og útvegsmenn. Svar hag-
fræðinga við þessu sérstaka
verðbólguvandamáli hefur ætið
verið það, að vextir þyrftu að
vera i eðlilegu samræmi við
hraöa verðbólgunnar, hvort
sem það væri gert með beinni
vaxtahækkun eða með verð-
tryggingu innlána og útlána i
einhverri mynd. Væri slikt sam-
ræmi fyrir hendi, myndu skuld-
Jón
Sigurðsson
arar ekki lengur hagnast á
verðbólgunni á kostnað spari-
fjáreigenda, sparif jármyndun
örvaðistog eftirsókn eftir lánsfé
minnkaði. Úr áhrifum þessa
sérstaka veröbólguvalds væri
þá dregið svo um munaði.
Það er alkunnugt, aö sjónar-
mið hagfræðinga varðandi
stefnuna i vaxtamálum hafa
litlar undirtektir hlotið, hvort
sem er hjá almenningi eða
stjórnmálamönnum. Þó hafa
viðhorfin I þessu efni verið að
breytast að undanförnu bæði
hér á landi og annars staðar.
Hætt er þó við, aö staðfesta geti
reynzt ónóg til að fylgja eftir að-
geröum gegn verðbólgunni af
þessu tagi jafnt sem öðrum. A
árinu 1964 var i samráði við
verkalýðshreyfinguna tekin upp
verðbinding á húsnæðislánum
að nokkru leyti. Tilgangurinn
var einmitt sá, að draga smátt
og smátt úr verðbólguhagsmun-
um þess mikla fjölda, sem eign-
ast eigið húsnæöi. Ekki liðu
mörg ár þar til það var orðiö eitt
helzta áhugamál verkalýðs-
hreyfingar og stjórnmálaflokka
að hverfa aftur frá þessari skip
an. Þaö var gert, en svipað
fyrirkomulag tekið upp aftur
skömmu siðar. A undanförnum
árum hefur verð- eöa gengis-
binding verið tekin upp áð veru-
leguleytihjá fjárfestingarlána-
sjóðum. Þaö var oröiö óhjá-
kvæmilegt oger spor I rétta átt.
Nú munu viöskiptabankar taka
upp sérstaka vaxtaaukareikn-
inga og útlán i tengslum við þá.
Það er einnig spor i rétta átt.
Vonandi er skilningur almenn-
ings og stjórnmálamanna á
þessum málum nægilega mikill
til þess, að unnt sé að halda til
streitu þessum og öðrum aö-
geröum, er dregiö geti úr verö-
bólgunni, hvað sem sérhags-
munum og áhrifum einstakra
hópa kann að liða. Hins vegar
getur viss hætta og ójöfnuöur
verið i þvi fólginn að verð-
tryggja sumar fjárskuldbind-
ingar en aðrar ekki.
Sú skoðun er rétt, sem Krist-
inn setur fram, að þegar verö-
bólga eykst sé nauðsynlegt að
beita vaxtahækkun eða verð-
tryggingu I einhverri mynd til
að viðhalda peningalegum
sparnaði og verðgildi almennra
Framhald á bls. 19.

t'iiH Ri Ri j JHiaa »i IJKÍySSií jjp^fs «« mlr
pii
-IIL'í,—* rnWM'i
Innan þessara veggja verður sá stefna mörkuð sem úrslitum ræður. Þar verður ákveðið hvort
aðgerðum gegn verðbólgu verður beitt af „nægilegri staðfestu”.

Hefurðu
ráðstefni
r
TIAAA- spurningin
Jóhauna Fjcldsted sjúkraliði:
— Nei, þvi miður.
Gunnar Eggertsson tollheiinlumaður:
— Já, eftir þvi sem ég hef aðstööu til. Ég les bæöi Þjóöviljann og
Timann og stundum Morgunblaðið.
íirn Friðriksson vélskólanemi:
— Nei, ekki beint.
Una Jóhannesdóttir tæknaritari:
— Já, ég fylgist með Öllum fréttum þaöan.
Iiallur Helgason sjóðmaður:
— Nei, þaðhef ég ekki gert, ég var að koma i land.