Tíminn - 03.07.1976, Page 6

6
TÍMINN
Laugardagur 3. júli 1976
IiiHb
IBBBii
UAA FRABÆRAN MALARA
OG USTAMANN
Hugleiðingar í tilefni af Hundertwassersýningunni
Frederich Hundertwasser, listmálari og arkitekt
„En hringsrásin frá þvi aö
skit a og aö þvíaðéta hefur veriö
tekin úr sambandi.”
„Hamingja byggist alls ekki á
auöi”
„Byggist ekki á framleiöslu”
„Máiverk eru hlið fyrir mig
og ef mér tekst vel þá opna ég
þau út aö heimi....”
Þannig hljóöa meöal annars
ýmsar yfirlýsingar austurriska
málarans Friederichs Hundert-
wasser, sem nú sýnir verk sin i
Listasafni tslands. Er þetta gott
dæmi um þaö kjaftæöi, sem
komið er inn i myndlist og arki-
tektúr samtimans.
1 sálmabók sem safnið heíúr
gefiö út um þennan ágæta gest
sinn segir að Hundtertwasser sé
fæddur árið 1928 i Vinarborg og
hann byrjar þegar áriö 1934 aö
teikna myndir. Atta ára að aldri
sezt hann i Montessori skólann i
Vin, þar sem lögð er áherzla á
„óvenjulegt lita- og formskyn”.
Hundertwasser lýkur skóla-
göngu árið 1948 og heldur sina
fyrstu myndlistarsýningu I
heimaborg sinni áriö 1952.
Dapurlegt yfirbragð
heimsfrægðarinnar
Það er ekki rúm til þesshér aö
rekja æviferil og persónusögu
Frederich Hundertwassers út i
hörgul og visast i þvi efni til út-
gáfu safnsins og sýningarskrár-
innar, en það er heldur ekki
neinum blööum um þaö aö fletta
að Hundertwasser er mikilhæf-
ur málari og hann er svo
sannarlega öfundsveröur af
tækni sinni og hugmyndaflugi,
hvort heldur þaö er i myndlist
eða einkalifi.
A hinn bóginn er þvi ekki að
leyna, aö list hans hefur á sér
dapurlegt yfirbragö heims-
frægðarinnar, þvi þaö veröur
naumast litiö fram hjá hlekkj-
um hinnar skipulögöu heims-
frægðar, sem setja meö tlman-
um för á ökkla og úlnliöi lista-
mannsins. Huntertwasser er
semsé neyddur til þess að mála
eins og „ekta” Hundertwasser,
annars er allt tapað.
Þá kemur það einnig fram,
liklega af sömu ástæöu, aö nýtt
mat er lagt á höfundarétt lista-
verka i list Hundertwassers, dá-
litil mótsögn viö þaö sem viö
eigum aö venjast. Hundert-
wasser segir á þessa leiö i
sálmabókinni góöu, ma.:
„Grafiklistaverk eru sannar-
lega mun erfiöari viöfangs, þau
eru ekki bein ogblátt áfram eins
og málverk.
Þegar maöur málar málverk,
sest hann niður i vinnustofu og
þaö kemur engum viö hvenær
málverkið veröur tilbúiö, þaö er
hægt aö leggja litina á pappirinn
eftir eigin geöþótta — þarna eru
litirnir, þarna blaöið, svo einfalt
er þaö.
1 grafiklistinni er allt miklu
flóknara og erfiöara, gerir
meiri kröfur tilfinningalega,
vegna þess aö maöur vinnur
ekki aleinn heldur stendur and-
spænis vinnuhóp, mörgu fólki
meö vélar, prenturum og öörum
tæknimönnum, sala og dreifing
eru lika miklu margbrotnari en
þegar málverk eru annars veg-
ar. Þaö er mikiö tilfinningalegt
og likamlegt álag aö gera
grafiklistaverk.”
Hvað er eftir lista-
manninn og hvað eftir
einhverja aðra?
Hundertwasser hefur semsé
menn til aö gera myndirnar
„fyrir sig”. Hann lætur
japanska myndskera skera
„fyrir sig” grafisk verk I allt að
25 litum o.s.frv.
1 graffska iistasafninu i
Munchen hefi ég séð koparplöt-
ur og eirplötur, stungnar og
unnar af Paul Cézanne sjálfum
persónulega. Hægt er að prenta
eftir þeim. Af hverju er það ekki
gert, spurði ég, sem sá þörfina
fyrir aukinn fjölda af verkum
meistarans. Forstjóri safnsins
sagði þá:
— Viö getum prentað, meira
að segja I stórum upplögum.
Plöturnar myndu eyöileggjast
ef viö prentuðum of mikiö, en ef
við t.d. nikkelhúðum þær, þá
getum við prentað ótrúlegan
fjölda án þess að þær skemmist,
-----en það er bara ekki Cé-
zanne, heldur eitthvaö annað.
1 þessu ljósi veröur sum
grafik Hundertwassers ekki
mjög persónuleg og nær venju-
legri iönaðarvöru, en persónu-
legri myndlist, — eða þýzki
safnforstjórinn er vægast sagt
mjög langt á eftir timanum.
Málverk eftir Hundertwasser.
Fram til þessahefurþað veriö
venjan að listamaöurinn geröi
sjálfur myndmótin, veldi litinn
og stæöi yfir prentaranum, sem
var i rauninni aðstoöarmaöur
listamannsins. Sumir prentuðu
þá sjálfir og þaö gera þeir sem
eiga pressur að minnsta kosti.
Nú er þetta semsé allt breytt,
og myndlistarmaðurinn er aö-
eins leiötogi vinnuhóps, ef hann
er það þá, og þjáningin er ómót-
stæðileg. Vinnuhópurinn er her
sérfræöinga, en gömlu menn-
irnir voru sérfræðingar sjálfir
og bjuggu yfir leyndardóms-
fullri þekkingu á grafik, efna-
fræöi og aðferðum. „Það er
óþægilegt, að ekki skuli einfald-
lega vera hægt aö mála á blaðið
sem þrykkið birtist endanlega
á”, segir Hundertwasser, en
það er hægt og er gert, getum
viö fullvissað meistarann um.
Það heitir eftirprentun.
Svipaða sögu er að segja af
vefnaði meistarans. Myndir
Vigdisar Kristjánsdóttur 1 sal
borgarstjórnar Reykjavikur eru
eftir Vigdisi Kristjánsdóttur.
Jóhann Briem, listmálari teikn-
aði hinsvegar myndirnar, sem
ofið var eftir, en samt eru þessi
teppi yfirleitt ekki talin eftir
hann.
Veggteppi Hundertwassers
eru ekki ofin af honum sjálfum,
heldur einhverjum öðrum
mönnum, nema eitt, „Drengur
aö pissa hjá skýkjakljúf”, sem
þó er bezta teppið.
Lika þarna rekum við okkur á
nýja höfundareglu. Er mikill
munur á að vefa mynd eftir
teikningum, að skera tré-
skuröarmynd eftir einhverjum
teikningum Hundertwassers og
að prenta Paul Cézanne? Ég
veit það ekki, en þetta setur
iðnaöarblæ á Hundertwasser.
Hann er stofnun með uppskrift,
einsog Coca Cola og Prins Póló,
„uppskriftir” hans eru fram-
leiddar af flinkum grafik-
gerðarmönnum, tréristufólki,
vefurum og offsettprenturum,
og framleiðslan er Hundert-
wasser. Við stöndum semsé i
hliði sem opnað hefur verið út i
heiminn, svo notuð séu orö
meistarans, grafikin er oröin að
eins konar magarini I smjör-
landi listanna, — Ekkert virðist
i rauninni lengur geta komiö i
veg fyrir að málari geti haldið
áfram að mála, t.d. eftir andlát
sitt, þvi við höfum opnaö hliðin.
En vfkjum nú ögn að myndun-
um.
Mál verk af
meistarans höndum
Hundertwasser er undursam-
legur málari. Hann hefur per-
sónulegan stil. Hann minnir
samt á ýmsa fræga málara eins
ogPaul Klee. Þaðgera nú fleiri.
Megin styrkur hans er linan.
Hún er aldrei bein aldrei subbu-
leg og yfirleitt þrungin spennu
og gleðk' Litaskalinn er einfald-
ur, hann ber liti, svipaö og her-
maðurinn ber einkennisbúning-
inn, rauðan jakka, bláar buxur
og svarta húfu með gullnum
dúski. Myndir Hundertwassers
eru lika innan þess ramma sem
einkennisbúningur heims-
frægðarinnar setur honum.
Þetta er viöhafnarbúningur,
marglitur og prýddur gulli og
öðrum eðalmálmum. Allar
myndir eru unnar af nær undur-
samlegri nákvæmniog alúð. Sér
i lagi er fróðlegt að skoða vatns-
litamyndir hans, sem eru hrein-
asta afbragð i allri tækni — og
þær eru ekta, „ekta Hundert-
wasser”. Við finnum að þessi
maður er kjörinn til heims-
frægðar.
Viö látum hrffast af æsku-
verkum hans. Myndinni sem
hann gerir af móður sinni þegar
hann er um tvitugt.
Mynd af ferju yfir fljót, sem
hann gerir enn fyrr og þegar við
skoöum hvernig hann vinnur
sama mótiv áratug siðar, lær-
um við dálitiö um þaö hvernig
myndheimur Hundertwassers
varð til.
Það vekur athygli okkar að
Hundertwasser gerir i rauninni
ekkert illa. Hann er jafnvigur á
svo til alla þekkta tækni og beit-
ir henni á sannfærandi hátt.
Myndir hans virðast nokkuð
einhæfar viö fyrstu sýn, jafnvel
svo aö hver salur virðist serla,
eða rjóður i skógi, en við nánari
skoðun er mikil fjölbreytni þó
rikjandi og Ihófsamri gleöi hef-
ur hver mynd „vaxið” eins og
jurt.
Spirallinn er vörumerkið. Um
hann hafa margir fjallað, um
sjónhverfingu hans og aöra
merkilega hegðan og væri það
að bera i bakkafullann lækinn
að reyna að skilgreina hann
frekar. Inn um myndirnar eru
tré i stömpum og eru veröug
samspil við gróandann i mynd-
verkinu.
Húsagerðarlist
Húsagerðarlist Hundertwass-
ers er stór liður i sýningu hans I
Listasafni Islands. Arkitektúr
heimsins hefur skipzt upp I tvi-
höfða þurs og húsbónda. Annar
hausinn kveður rimur um
manninn, sem hefur aö hans
mati breytzt i óvita, sem veit
ekki lengur þarfir sinar, heldur
þarf á einhverjum sérfræðing-
um aðhalda til aðtjá bældar til-
finningar sinar. Skipulags-
fræðingar Reykjavikurborgar
barna Hringbrautina, aðrir sér-
fræðingar teikna 80 milljón-
króna skóla fyrir 12 börn og svo
framvegis og framvegis. Þessi
hlið arkitektúrsins er farin að
minna á sálarfræði fremur en
teikningu eða byggingalist.
Hinn hausinn á þursinum
teiknar svo hús nánast undir
lögreglueftirliti og við spyrjum
okkursjálf,færskurðlæknirinn i
Gnitanesi leyfi til þess að
sprengja bilskúr skókaup-
mannsins i loft upp, eða fær
hann þaö ekki? Aðrar spurning-
ar eru dckii arkitektúr á lslandi
ogþaö eina verulega snjalla var
þegar sérfræöingarnir færðu
grafarbakkann niður á sjávar-
bakkann og breyttu Hafnarbúð-
um i sjúkrahús. Sú hugmynd á
eftir að lifa þá alla.
Húsagerðarlist Hundertwass-
ers er liklega fremur llfsskoðun
en arkitektúr. Hann er I réttu
landi, þar sem naumlega er búið
að leggja niður torfbæina.
Samanlögð ste&ia hans I bygg-
ingalist virðist vera sú aö valda
sem minnstri röskuná yforboröi
jaröar. Ef til vill er þetta
sjónarmið frekar mengunar-
vörn, en húsageröarlist. Ekki
veit ég hvernig tillögur
Hundertwassers rúmast innan
byggingasamþykkta Reykja-
vikurborgar, en þar er þakgerð-
in lika trúarbrögð, eða guð-
fræði.fremur en veðurvörn. Allt
um það, þá eru hugmyndir
Hundertwassers I húsnæðismál-
um frjóar og athygli verðar.
Það er eins með myndlistar-
verk Hundertwasser og húsa-
geröarlist hans, að myndirnar,
eöa myndverkin eru ekki látin
ein um að tala, heldur fylgja
ýmsar vísnaskýringar meö i
kaupunum, oft býsna hvimleið-
ar. Verkin fá ekki að tala fyrir
sér sjálf, skoðandinn má ekki fá
ráðrúm til þess að draga eigin
ályktanir, — það þarf aö gjöra
fyrir hann. Þetta er dálitið
þreytandi, verkar næstum þvi
öfugt. Hljóölát sýning á
Hundertwasser hefði ef til vill
heppnast betur, en samt er
þetta merkasti viöburður I
myndlist hér á landi um langt
skeið.
Jónas Guðmundsson
Tillaga I húsagerðarlist eftir Hundertwasser.Tillögur hans hnlga flestar I sömu átt, aö yfirborö jaröar sé
óbreytt, séö ofanfrá, jöröin og þá ibúöahverfin séu grasi vaxin.