Tíminn - 29.09.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Miövikudagur 29. september 1976
Miövikudagur 29. september 1976
TÍMINN
J±
Ketill A. Hannesson, búnaðarhagfræðingur:
Hagkvæmni f búvörufram-
leiðslu og búskaparhættir
Erindi flutt á landbún-
aðarráðstefnu á
Blönduósi 21.—22. júní sl.
Inngangur
Umræöur um bústærö, vinnu og
afuröamagn hafa aukizt siöustu
ár. Sennilega er bústærö sú
stæröareining i landbúnaöi, sem
mest hefur veriö rannsökuö og
mest skrifaö um, án þess aö
niöurstaöa hafi fengizt, þó er Is-
land þar undanskiliö.
Sé þetta skoöaö nánar má
segja, aö veriö sé aö leita aö
stærö, sem sé ekki til. Reynt hafi
veriö aö gera flókiö kerfi aö ein-
földu meö misjöfnum árangri.
Smábýli i Vestur-Evrópu (i
Gamla heiminum) eru mörg og
mikiö hefur veriö rætt og ritaö um
leiöir til fækkunar þeirra og sam-
einingu jaröa. Eru þetta býli meö
nokkra hektara og stæröir, sem
ekki eru til hér á landi. Vandamál
bænda á þessum býlum skapast
af landþrengslum og sameining
jaröa er óhjákvæmileg.
Stærö jaröa er tengd langri
þróun siöustu alda.
1 Vestur-Evrópu hafa búin
smátt og smátt smækkaö á sfö-
ustu öld, nema i Bretlandi, þar
mynduöust nokkuö stór bú, þar
sem land gekk i erföir óskipt til
elzta sonar, og iönaöarþróunin
byrjaöi þar snemma aö draga til
sln vinnuafl.
1 Noröur-Ameriku — Astraliu
og Nýja-Sjálandi eöa I Nýja heim-
inum eru bú yfirleitt stór. Fjöldi
bænda I Vestur-Evrópu er talinn
ná hámarki eftir striö, en siöan
hefur þeim, sem vinna aö land-
búnaöi, fækkaö stööugt.
f löndum eins og Bandarikjun-
um er erfitt aö finna bein opinber
afskipti, er marka stefnu aö á-
kveöinni bústærö eöa bústækkun
og sama er að segja um Kanada,
þó er stefnt að bústækkun I Aust-
ur-Kanada.
Mörg lönd hafa stefnt aö þvl aö
viöhalda smáum búum, en önnur
sett takmörk á stærö, hámark og
lágmark. Hámarksstærðir hafa
verið i gildi i Grikklandi, Júgó-
slaviu, Japan (nýlega fellt úr
gildi) og aö nokkru leyti I Dan-
mörku.
1 Frakklandi gilda mismunandi
reglur um hámark og lágmark.
Mörg lönd hafa ekki sett nein tak-
mörk, en stefna aö vel reknum
fjölskyldubúum. í Sviss, Noregi
og trlandi er „part time” búskap-
ur viöurkenndur og talinn nauö-
synlegurá vissum stööum. Dæmi
um lönd, þar sem viöurkennd er
stefna er hvetja mun bændur til
bússtækkunar eru: Sviþjóö, Hol-
land, Belgia. Frakklandi,
þþe.a.s. settar eru reglur um lág-
marksstærö.
Nýjustu tækni má auöveldar
beita á stærri búum og lægra
framleiðsluverö á landbúnaöar-
vörum I Nýja-heiminum er að
einhverju leyti afleiöing stæröar
og tæknimunar. Viöhorf manna
til mannlifs og búskapar hefur
hins vegar breytzt nokkuö siöustu
ár og tekjuhámark ekki sett eins
á oddinn og áöur.
Nokkur Evrópulönd hafa aldrei
haft landbúnaöarverkamenn, en I
Bandarikjunum og Bretlandi, þar
sem þeir voru hlutfallslega flestir
hefur þeim fækkað mikiö. Sumir
állta aö f jölgun smábýla, þar sem
aöaltekjur eru af ööru en land-
búnaöi, kunni aö hafa neikvæð á-
hrif á hreyfanleika og stæröar-
breytingu i ýmsum löndum.
Fækkun býla hefur skapaö
vandamál félagslega og um-
hverfisvandamál hafa einnig lát-
iö á sér bera t.d. i Svlþjóð.
Nokkuö hefur verið rætt um bú-
stærö hér á landi og óskir hafa
verið uppi um þaö aö skilgreina
„heppilega stærö” fyrir fjöl-
skyldu. Eins og aö framan grein-
ir, viröist þaö reynast erfitt I
flestum nálægum löndum aö
hampa slikri stærö. Þaö viröist
sameiginlegt meö flestum lönd-
um nálægt okkur, aö vel rekin
f jölskyldubú sé sú eining er standi
sig einna bezt. Verður nú reynt aö
lita á búreikninga og sjá hvort
þeir sýna aö ákveöin stærö komi
bezt út, og rætt veröur stuttlega
um ýmsa aöra þætti, er áhrif hafa
á tekjur bænda.
Þaö sem að framan hefur veriö
sagt um nágrannaþjóöir okkar er
að sjálfsögöu gróf einföldun, þvi
annaö er ekki hægt, þegar efni er
þaö saman þjappað.
Kúabú
Vinna viö mjólkurframleiðslu
Margir þættir hafa áhrif á
vinnu viö mjólkurframleiöslu.
Tækni viö mjaltir, fóörun og
hreinsun eykst hrööum skrefum.
Nýjustu teikningar af fjósum
miöa nú meir aö vinnuhagræö-
ingu en áöur, þar sem mjólkur-
tankar eru nú aö yfirtaka
geymslu m jólkur. Nær alls staöar
á landinu hefur rörmjaltakerfiö
veriö sú fjárfesting, er kúabænd-
ur hafa lagt mikla áherzlu á, ekki
sizt eftir að farið var að lána út á
þau úr Stofnlánadeild. Mikil
vinnusparnaöur hefur einnig orö-
iö viö þaö, aö mjólkurflutningar
af brúsapalli falla niöur. Mjalta-
básar munu án efa ryðja sér
meira til rúms meö stækkandi
kúabúum.
Vinnuskýrslur sýna, aö vinnu-
magn er mismunandi á einstök-
um búum. Ahrif stærðar koma
skýrar fram á kúabúunum. Súlu-
rit yfir vinnu á kúgildi nautgripa
siöustu ára sýnir, að vinna á ein-
ingu er mun minni á stærri búun-
um, heldur en á þeim minni.
Bústærð og laun á klst.
Stærðarflokkar
árskýr + kúgildi sauðfiár 15-20 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 Félagsbú
Fjöldi býla 6 11 10 6 3 2 7
Arskýr + kúgildi sauðfjár 16 ,5 23,5 28,3 33,0 37,9 40,8 55,9
Arskýr 13,8 17,7 21,7 24,4 26,3 36,6 43,6
Tekjur búsins í þús.kr. 800 1.083 1.320 1.355 1.411 2.418 3.222
Vinna í klst. 4.378 4.752 5.204 5.928 4.484 6.612 9.060
Laun á klst. 183 228 254 229 315 366 356
Kjarnfóöurnotkun
Kjarnfóöurnotkun til fram-
leiöslu á 1 litra af mjólk er aö
jafnaöi sú sama, hvort sem meö-
alnyt (búsmeöaltal) er há eöa lág
samkvæmtbúreikningum.Er þaö
nálægt þvi aö vera 290-300 grömm
á litra mjólkur aö meöaltali.
Samanburöur á íæöilegri notk-
un á kjarnfóöri og raunverulegri
notkun sýnir, aö þar sem meðal-
nyt er undir meöaltali, er kjarn-
fóður notað i of rikum mæli.
Þessar niðurstööur benda til
þess aö draga megi úr kjarnfóö-
urnotkun til láamiólka kúa.
Búreikningár sýna ekki eins já-
kvætt samhengi á milli kjarnfóö-
urnotkunar og nythæöar eins og
búast mætti við, en rannsóknir á
Rannsóknarstofu Noröurlands
hafa sýnt að jákvætt samhengi er
á milli kjarnfóðurnotkunar og lé-
legra heyja.
Bætt heyverkun er ein leiö til
Meöalfjöldi árskúa 21,85
Kúgildi 28,31
Vinna á kúgildi 107 klst.
Fl.e.meðalnýt 2 .749 li 2.750- 3.000- 3.250- 3.500- 3.750- 4.000
og lægri 2.999 3.249 3.499 3.749 3.999 og hærri
Breytil.kostn.
Hey 13.187 14.081 12.494 14.671 13.643 13.531 14.782
Grænfóöur 1.093 135 1.198 916 929 292 1.698
Heykaup 82 661 107 53 433 1.518
Kjarnfóður 18.723 18.244 22.570 25.917 25.658 28.182 27.649
Mjaltav.o.fl. 809 883 1.018 1.758 854 1.709 2.234
Hreinlætisv. 469 487 630 715 926 427 674
Meöul 979 1.272 1.116 1.056 1.525 1.029 1.695
Mjólkurflutn. 4.623 5.441 5.254 5.929 5.884 5.532 5.379
Annað 2.883 3.581 3.108 4.160 2.841 2.260 3.809
Alls: .i 42.848 44.785 47.495 55.175 52.693 54.480 57.920
Tekjur + 94.133 99.030 110.491 121.466 124.558 129.738 136.203
Framlegð - 51.285 54.245 62.996 66.291 71.865 75.258 78.283
Framlegö á klst. 266 290 343 293 382 452 344
Meðalnyt 2.429 2.865 3.130 3.384 3.580 3.883 4.351
Kjarnfóöur kg 679 ,—707 852 972 1.017 1.165 1.082
Hey F.E. 1.709 1.920 1.774 1.603 1.891 2.044 1.882
F.E. alls á árskú 2.388 2.627 2.626 2.575 2.908 3.209 2.964
F.E. á 1 ,li af mjólk
Kjarnfóður 0,28 0,25 0,27 0,29 0,28 0,30 0,25
Hey 0,70 0,67 0 ,57 0 ,47 0,53 0,53 0,43
F.E. Alls 0,98 0,92 0,84 0,76 0,81 0,83 0,68
Áhrif nythæðar á framiegð. Teknir eru 146 framlegðarreikningar nautgripa I þessa úrvinnslu. Eru það
nær þvi allir, sem höfðu fleiri en 5 árskýr árið 1974. Reikningunum var raðað í 7 flokka eftir meðalnyt
eins og tafla k.5 segir til um og reiknað meöaltal á árskú fyrir hvern flokk. t flokki 1, þar sem meðalnyt á
árskú er minni en 2.749 li, eru framleiðslutekjur á árskú 94.133 kr„ en breytilegur kostnaður 42.848 kr.
Þegar breytilegur kostnaöur er dreginn frá framieiðslutekjum eru 51.285 kr. eftir sem er framlegö á
árskú. t aftasta dálki er að finna meðaltai frá afurðamestu búunum. t þeim flokki er framlegð á árskú
78.283 kr. eða u.þ.b. 27 þúsund kr. hærri, en I flokki nr. 1.
Samanburður á flokki 2 og 6 sýnir að framiegð á árskú er u.þ.b. 21 þús. kr. hærri, þar sem meðalnytir.
er u.þ.b. 1.000 li hærri. Þessar tölur sýna aðafurðamagnið hefur mikil áhrif á tekjur bænda. Ekki má þó
miða allt við afuröamagn, þvi kjarnfóðurnotkun við mjólkurframleiðslu er nokkuð mikil á afurðaminni
búunum.
Sauðfjárrækt
f£B MMz /tpfiu. rtm juMi j&ií hGúif j£PT' oxr MfO\C 0£5.
Þetta súlurit sýnir vinnu á dag á kúabúum viðmjaltir og hirðingu nautgripa. 1 janúar er vinnan 8,2 klst.
á dag að mcöaltali eða 17,3 min. á kú. Fyrstu þrjá mánuði ársins er vinnan 8,4 klst. á dag, eöa 17,8
min/kúgildi/dag. t aprll eykst vinnan um meira en háifa klst., en þá bera um 45% af kúnum. Vinna við
kýrnar er minnst I ágúst um þaðbil6,9 klst.á dageða 14,7 mln. á kúgildi.
Mismunur á vinnu yfir sumarmánuðina óg vetrarmánuðina gefur ekki nákvæmar upplýsingar um
vinnu við gjafir að vetrinum, vegna mismunar I mjólkurframleiöslu eftir árstíðum. Yfir sumar-
mánuðina er mjólkurframleiðsian u.þ.b. helmingi meiri en yfir vetrarmánuðina, og vinna við mjaltir
þvl meiri yfir sumartimann.
Vinnuskýrslur bænda sýna, að
vinnumagn er mjög mismunandi
á einstökum búum. Mjög margar
ástæður liggja þar aö baki. Má
nefna aöstööu viö sauðburö og tiö-
arfar, skipulag fjárhúsa, fjöldi
þeirra og lega, fóörunaraöferö og
tegund fóöurs, aöstaöa til sumar-
beitar, smölunar, rúningur og
fleira, aldur bænda og aöstoðar-
manna eöa unglinga.
Ahrif fjárfjölda á vinnuþörf er
sá þáttur, sem einna helzt er litið
til, þegar fariö er að ræöa um
vinnu viö sauöfé.
Búreikningar sýna, aö laun á
klst. og heildar launatekjur eru
nokkuö breytiiegar hjá þeim
bændum, sem leggja aöallega
stund á mjólkurframleiöslu.
Ef gera ætti nákvæma útreikn-
inga á áhrifum bústæröar eöa
fjölda árskúa á laun á klst.,
þyrftu reikningar að vera mun
fleiri, en þeir sem hér veröa not-
aðir. Niðurstööur ber þvi aö taka
meö fyrirvara i ljósi þess, hve
reikningar eru fáir og sundurleit-
ir á margan hátt.
Þeir 45 búreikningar, sem hér
eru flokkaðir I 7 flokka, þ.e.a.s. 6
stæröarflokka og félagsbú, gefa
visbendingu um að stæröar-
áhrifin séu töluverð.
Þau tvö bú, sem hafa 40-45 árs-
kýr eöa sem samsvarar þeirri
stærö, þegar sauöfé hefur veriö
umreiknaö i árskýr, sýna hæst
laun á klst. kr. 366.
Bæði búin hafa góöar afuröir.
Þau þrjú bú, sem lenda I næsta
stærðarflokki fyrir neöan eru rek-
in af ungum bændum og aðkeypt
vinna mjög litil miöaö viö bú-
stærö.
Hér er sýnt sex ára meðaltal samkvæmt búreikningum á vinnu á
vetrarfóðraða kind. Samhengifjárfjöida og vinnu er ekki mikið. Á hinn
bóginn hefur komið i Ijós, að nánara samhengi er á milli afurðamagns
búsins og vinnu, heldur en á milli vinnu og fjárf jölda.
Kisr ,*
» (
étq.
o
zz
zt■
2o-
/9
• /<?'
/7
4
& '
* ‘
VINNA VIÐ SAUÐFJARRÆKT EFTIR
mAnuðum A sauðfjArböunum
Fjöldi býla 38
Meðalfjöldi sauöfjár 355
Vinna á kind 7 klst.
#
/3
/Z
//\
/ö
(?
f
y
ð
z

—Jv. *“““ t* F * *
. /
• V
* V , *
* * i \ • ■
/ - ' 1 1
i K * *
- ' v • v .
- * ' «.

ftJj, rfMi. Jprói /tcú. JímaZi féUl óefií ötU A/nJ 0&6.
Vinna við sauðfé er mjög mismunandi eftir árstlðum. Súluritið sýnir mjög vel, hve vinnan er sveiflu-
kennd og takmarkandi þáttur er vinnan á sauðburði, þ.e. mal-júnl. Sé vinnu við heyöflun, viðhaid og
stjórn bætt viö, kemur mynd, sem ekkier frábrugðin þeirri, sem hér er sett fram. Vinnuálag er óneitan-
lega mikið I maimánuði.
Bústærð og laun á klst.
Búreikningar sýna, aö tekjur
bænda, sem stunda sauðfjárrækt,
eru misjafnar, bæöi á vinnustund
og heildartekjur.
Búreikningar sýna einnig, aö sá
þáttur, sem mestu ræöur um af-
komu sauðfjárbænda er þekking
þeirra og hæfileikar til þess aö
reka bú sitt vel. Áhugi bænda og
ráöunauta fyrir sauöfjárrækt er
óneitanlega mikill. Skýrsluhald i
sauðf járrækt er útbrejtt og hefur
haft mikil áhrif á afkomu bænda.
Þeir bændur, sem færa búreikn-
inga og sauöfjárræktarskýrslur
eru i miklum meirihluta þeirra,
sem skipa efstu sætin i framlegð á
kind.
Þvi miður eru aöeins 38 bú-
reikningar frá sauöfjárbúum, og
sá efniviður er of litill og dreiföur
til þess aö hægt sé aö sanna eöa
afsanna ýmsar kenningar og hug-
myndir. Hér veröur þó gerö til-
raun til þess að sýna fram á ýmsa
þætti, sem einkenna þau bú, sem
hér um ræöir. Verður nú fyrst
gerö flokkun á búunum eftir
stærð. Sá stæröar mælikvaröi,
sem mest hefur veriö notaöur, er
ærgildi og þá eru nautgripir um-
reiknaöir i ærgildi og bætt viö tölu
sauðfjár.
Þaö skal tekiö fram, aö ekki má
lita á þessar niöurstöður sem al-
giída reglu, vegna þess, að fjöldi
býla i hverjum flokki er of litill og
búskaparlag æöi mismunandi.
Stærri búin eru oft bú, þar sem
fjármagnskostnaður er hærri,
vegna nýrri byggingu, véla og
tækja. Stærstu búin sýna þess
vegna oft lakari afkomu heldur en
þau myndu gera, ef leiörétt væri
fyrir þessari skekkju.
Hjaröbúskapur, fóöursparnaö-
arstefnan, sem stundum er
nefndur svo, hefur i einstaka til-
felli vissa kosti fram yfir há-
marksafuröabúskap og sumum
bændum hentar hann ef til vill
betur. Bændur eru misjafnir eins
og aðrir og öllum hentar ekki
sama búskaparaöferð.
Bústærö, mæld í ærgildum og laun á klst.
(Sauöfjárbú)
Stæröarflokkur í ærgildum Undir 299 300 349 350 399 400 449 450 499 500 549 Yfir 550
Fjöldi býla 2 5 13 5 4 5 3
Ærgildi 219 326 376 413 475 519 783
Vetrarf. kindur 165 262 323 355 312 445 690
Framlegö á kind, kr. 3.256 4.079 4.411 4.595 3.868 3.688 4.080
Tekjur búsins, þús.kr. 471 852 1.270 1.567 1.0 44 1.384 1.866
Vinna í klst. 3.155 3.703 3.926 4.459 3.390 4.970 5.502
Laun á klst. 149 230 324 351 308 278 340
Hér eru sauðfjárbúin flokkuð I 7 stærðarflokka. Bústærðin er mæld I
ærgildum nautgripa og sauðfjár. Bústærðin 400-500 ærgildi sýnir hæst
laun á klst. 351 kr. Eins og taflan sýnir, er framlegð hæst á kind að
meðaltali á þessum búum og er augljóst að það er sá þáttur, sem
orsakar þaö að þessi bústærð kemur bezt út. Ekki má þó draga þá
ályktun, að þaö sé bústærðinni að þakka, þó að hún kunni að hafa þar
áhrif á.