Tíminn - 13.11.1976, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Laugardagur 13. nóvember 1976
RANNSOKNARAÐ RIKISINS
Þróun
landbúnaöar
Yfirlit yfir stöðu íslensks landbúnaðar
og spá um þróun fram til 1985
Hlutverk landbúnaðar
á íslandi
Áöur en lýst er forsendum
þróunar og gerö tilraun til aö
spá umframtiö landbúnaöarins,
veröur fjölþættu hlutverki hans
lýst í fáum orðum. Aö sjálfsögöu
má leggja misjafna áherslu á
mikilvægi hvers einstaks þátt-
ar, enda er þaö gert, eftir þvi
hver i hlut á. Mikilvægi þátt-
anna breytist einnig eftir ár-
feröi i þjóöfélaginu og hjá ein-
stökum atvinnuvegum. Breytt
tækni og þjóöfélagshættir geta
haft áhrif á þýðingu landbúnað-
ar. Alþjóðleg þróun hefur og
áhrif á mikilvægi landbúnaðar
hér. Lögö er áhersla á eftirfar-
andi þætti sem gera landbúnaö
að einum af mikilvægustu at-
vinnuvegum þjóðarinnar:
a. Hann er grundvöllur aö lifs-
afkomu verulegs hluta
þjóöarinnar og meginhluta
fólks i stórum landshlutum.
b. Hann sér þjóöinni fyrir lifs-
nauösynlegum matvælum,
sem eru drjúgur hluti af
neyslu fólksins.
c. Hann leggur til mikilvæg hrá-
efni til iönaöar. Gildi þeirra
fer vaxandi vegna batnandi
útflutningsmarkaöar og ört
vaxandi getu innlends iönaö-
ar til aö hagnýta sér þau.
d. Hann skapar þjóbfélaginu
þaö öryggi, sem i þvi felst að
framleiöa sem mest af mat-
vælum sjálft eða geta fram-
leitt þau, ef abflutningar
teppast eða matvæli veröa á
annan hátt torfengin.
e. Hann hefur menningarlegt
og félagslegt gildi, sem felst
m.a. I fjölbreytni atvinnuveg-
arins og nýtingu hans á fjöl-
mörgum náttúrugæðum,
snertingu þeirfa sem aö hon-
um vinna viö náttúru lands-
ins, samstarfi kynslóöanna,
félagslegri hefö og þvi aö
sveitirnar eru ómissandi i
byggöakeöju landsins.
f. Landbúnaöurinn býr að
innlendum markaði fyrir bú-
fjárafurðir og honum ber
skylda til að framleiöa afurð-
ir slnar meö sem mestri hag-
kvæmni og geta þannig boðið
þær sem lægstu verði til neyt-
enda.
Grundvöllur spár
Við gerð spár um þróun
landbúnaðar er eðlilegt að hafa
hliösjón af þeim ramma, sená
mótar landbúnaöinn á liöandi
stund. Helstu atriði, sem ein-
kenna landbúnaöinn og búvöru-
framleiösluna eru eftirfarandi:
1. Afurðir af nautgripum og
sauðfé nema um 85% af
heildarverðmæti búvöru-
framleiöslunnar.
1. Yfir 90% af ársfóðri búfjár-
insfæstmeð heyöflun og beit
á úthaga eöa ræktaö land.
3. Innlendi markaöurinn er
aöalmarkaöurinn fyrir mat-
vælaframleiðslu landbúnað-
arins og hann er mettaður.
Um 26% af kindakjötsfram-
leiöslunni hafa verið fhitt út
frá árinu 1961 og um 5-10% af
m jólkurframleiöslunni á
sama tima. Ull og gærur eru
verðmæt hráefni fyrir vax-
andi útflutningsiðnað úr
þessum vörum.
4. Viö útflutning hefur ekki
fengist það verö fyrir kjöt-
og mjólkurvörur, aö það
nægi fyrir framleiðslu- og
sölukostnaöi. tJtflutnings-
bætur hafa tryggt bændum
fullt verö fyrir takmarkaö
magn útfluttrar búvöru.
5. Verölagning á búvörum
miðast við, að ákveðnar
launatekjur náist af viömiö-
unarbúi og ræðst þvi að
verulegu leyti af almennri
verðlagsþróun i landinu.
6. Verölagskerfið leiöir sjálf-
krafa til þess, aö framfarir
og framleiðniaukning koma
fram i hlutfallslegri lækkun
búvöruverðs.
7. Með aukinni ræktun og beit-
ingu tækni er unnt aö auka
framleiösluna verulega frá
þvi sem nú er. Afréttarlönd
eru nú viba talin fullnýtt og
sums staðar ofnýtt.
8. Akvarðanir einstakra bænda
um aukningu framleiöslu
miðast einkum viö verö og
söluhorfur innanlands. Sú
viömiðun er röng fyrir þann
hluta framleiöslunnar, sem
fer til útflutnings á lægra
verði.
9. Landbúnaöurinn býr að,
innlenda markaönum án
erlendrar samkeppni.
10. Útflutningsbætur og niöur-
greiöslur dylja tengsl milli
framleiöslukostnaðar og
söluverðs og geta þannig
haft áhrif á framleiðslu og
neyslu.
11. Tollar á tækjum til landbún-
aöar og söluskattur á vörum
hans dylja einnig sömu
tengsl og nefnd eru i lið 10,
en verka öndvert viö þau.
Hugsanlegar þróunar-
leiðir td 1985
Hægt er að benda á mismun-
andi markmið og leiöir i þróun
landbúnaðar á næstu árum.
Hér veröa dregnar upp með
grófum dráttum þrjár hugsan-
legar leiöir, þar sem einkum er
tekiö miö af framleiðslumagni
búfjárafuröa og þvi hvaða
mannafli yrði viö landbúnaðinn.
1 reynd kann raunveruleg stefna
að veröa blanda af þessum leiö-
um.
Leiðirþessar verða hér á eftir
nefndar leiö 1, 2 og 3.
Leið 1, nánast óbreytt stefna i
framleiöslumálum landbúnað-
arins.
Leiö 2, stefnir að takmörkun
framleiöslu við innanlands-
markað meö minnstum bústofni
og minnstum mannafla.
Leiö 3, stefnir að framleiðslu
búvara til útflutnings, sem gæti
leitt til, aö atvinnutækifærum
fjölgaði við landbúnaö.
Segja má, að leið 2 og 3 séu
ýktar þróunarleiðir, en þær eru
settar fram til aö draga upp út-
linur myndarinnar.
Leiö 1: Nánast óbreyttstefna i
land búnaðarmálum.
Framleiöslan miöast viö aö
fullnægja innanlandsþörfum
fyrir þær vörur, sem framleidd-
ar eru hér eöa hægt er að fram-
leiða. Til aö koma i veg fyrir
vöruskort þegar illa árar,- er
A F'ólki sem vinnur viö landbún-
að hefur stööugt fækkað
undanfarna áratugi, en fram-
leibsla á hvern einstakling
aukist-Bændur meö sauöfjár-
og nautgriparækt aö aöalat-.
vinnu voru 4.258 áriö 1973.
A Búskapur hér er ab yfirgnæf-
andi hluta búfjárrækt, sem
byggistá heyskap og annarri
innlendri fóöuröflun ásamt
beit á úthaga og afrétti. Af-
uröir af sauöfé og nautgripum
hafa undanfarið aö meöaltali
numið 85% af heildarverö-
mæti búvöruframleiðslunnar.
A Afurðir af svinum og alifugl-
um hafa farið hlutfallslega
vaxandi. Þörf er á kynbótum
á þessum stofnum.
4) Heildarflatarmál gróöurhúsa
landsins nemur um 14 ha.
Neysla gróöurhúsaafuröa er
lftil hér á landi og eiga
neysluvenjur töluveröan hlut
aö máli, en að ööru leyti
stafar þetta af háu verölagi
og óstöðugu framboöi.
framleiðslan i meðalári eða
betra nokkuð umfram innan-
landsþarfir.
An skipulegrar stýringar á
framleiðslumagni umfram þaö
sem nú er, mun þessi leiö
væntanlega hafa eftirfarandi i
för meö sér.
1. Beiting tækni vex með svip-
uðum hraöa og verið hefur.
2. Bústærö eykst tiltölulega
hægt. Sérhæfing búanna og
verkaskipting á milli þeirra
fer vaxandi.
3. Tómstundabúskapur eykst
nokkuð.
4. Fækkun þeirra, sem
landbúnað stunda, veröur
svipuð og veriö hefur e öa um
2% á ári. Hún veröur hlut-
fallslega mest á svæðum,
sem nú þegar standa höllum
fæti.
5. Mannafli, smem vinnur
ýmis þjónustustörf fyrir
landbúnaðinn, svo og mann-
afli viö úrvinnslu afurða og
iðnaö úr hráefnum frá land-
búnaði, mun fara vaxandi.
Ekki liggur fyrir hve mikil
sú aukning getur orðið, en
hún getur stuölaö aö eflingu
byggðar.
6. Vinnslukostnaður breytist i
hlutfalli við aðra verðlags-
þróun i landinu.
7. Verðlag búvöru til neytenda
lækkar nokkuö hlutfallslega
meö aukinni framleiðni, en
tengist áfram almennu verð-
lagi vegna tekjuviðmiöunar
bænda við aðrar stéttir.
8. Þróunsamkvæmt leið 1 virð-
ist hafa áhrif á forsendur
4) Vinnslustöðvar landbúnaöar-
ins eru aö langmestu leyti
starfræktar af samvinnufé-
lögum bænda.
£ I landinu eru 18 mjólkursam-
w lög. Mjólkin, sem berst til
samlaganna, er tvöfalt meiri i
júlí, þegar hún er mest, en i
febrúar, þegar hún er minnst.
Þessi munur á framleiðslu er
meiri en á hinum Norðurlönd-
unum.
^Sláturhús voru 59 talsins
haustiö 1976. Þeim hefur
fækkaö úr 118 frá árinu 1960.
Sauðfjárslátrun stendur i 6-8
vikur. Onnur nýting á
sauöfjársláturhúsunum hefur
reynst erfiö.
A Stór hluti nautgripakjötsins
w fór framhjá söluaöilum fram
til ársins 1975.
£ Hlutfallsleg skipting fram-
leiðslukostnaöar landbún-
aðarvara hefur breyst veru-
lega á undanförnum árum.
Laun eru nú aðeins um helm-
ingur af kostnaði verölags-
grundvallarbúsins, en voru
fyrir niðurgreiðslum. Lækk-
un á niðurgreiðslum getur
hins vegar dregið úr neyslu
innanlands og aukið útflutn-
ingsþörf.
9. Þörf fyrir fjárfestingu i
landbúnaði veröur svipuð og
verið hefur.
10. Mjólkurkúm mun fjölga litið
eða ekkert, en sauðfé mun
væntanlega fjölga um 5-6%.
Afurðaaukning á grip verður
veruleg vegna kynbóta og
betri aðbúnaðar.
M jólkurframleiðsla mun
áfram fullnægja innanlands-
þörfum, en kindakjötsfram-
leiðslan mun aukast um allt
að 20%.
11. Framleiðsla á kindakjöti
umfram innanlandsþarfir
fer vaxandi og gæti orðið
6000 tonn árið 1985, að þvi
tilskildu að verðáby rgð
rikissjóðs yrði nægjanleg og
kjöt yrði niðurgreitt áfram.
12. Útlit er fyrir mikla og vax-
andi þýðingu ullar- og gæru-
framleiðslu. Ullarmagn gæti
aukist úr 1250 tonnum árið
1975 i 2200 tonn áriö 1985, og
gærufjöldinn gæti aukist úr
960.000 i 1200.000 á sama
tima.
13. Ræktun og innlend fóður-
framleiðsla svo og hagabæt-
ur munu aukast hraðar en
sem nemur aukningu bú-
stofnsins og með bættri
fóðurverkun, eykst hlutdeiid
innlends fóðurs i framleiðsl-
unni.
14. Beitarálag á úthaga og af-
rétti i heild gæti aukist eða
minnkað eftir þvi i hvaða
RANNSÓKNARÁÐ RÍKISINS
Þróun
sauöfjárræktar
Yfirlit yfir stöðu íslenskrar sauðfjárræktar
og spá um þróun fram til 1985
Niðurstöður
Af athugun á -hagrænum og
tæknilegum forsendum sauð-
fjárræktar, verða eftirfarandi
ályktanir dregnar:
1. Með núverandi stefnu i sauð-
fjárræktarmálum og með
þvi fyrirkomulagi á verö-
lagningu sauðfjárafurða,
sem hér tiðkast og hvetur
mest til aukinnar kjötfram-
leiðslu svo og með áfram-
haldandi stuðningi við upp-
byggingu sauöfjárbúskapar,
er liklegt, aö á næstu árum
muni framleiðsla á dilka-
kjöti umfram innanlands-
þarfir fara stórlega'vaxandi.
Nú er um 28% kjötsins flutt
út og þvi er spáð, að árið 1985
geti umframmagnið orðið
frá 6300 til 8200 tonn, eftir þvi
hvort kjöt yrði áfram greitt
niður eða niðurgreiðslum
yröi hætt.
2. Ef ekki reynist unnt að finna
hagstæðari markaði fyrir
dilkakjöt munu útflutnings-
bætur veröa sivaxandi byröi
á rikissjóði ef flytja á um-
framkjötframleiðslu út.
Hér er um verulegan vanda
að ræða, bæði varðandi
rikisf jármálin og fyrir sauö-
fjárræktina sjálfa og
þróunarmöguleika hennar.
Til lausnar þeim vanda, eöa
a.m.k. til að draga úr hon-
um, koma fjórar leiöir helst
til greina:
a) Auka framleiöni og hag-
kvæmni sauðfjárbúskapar,
þannig að dilkakjötsfram-
íeiðsla geti orðið sam-
keppnisfær á erlendum
mörkuðum. Er lágmark, að
útflutningsverð geti greitt
breytilegan framl.kostn.
dilkakjötsins auk slátur-
kostnaðar og annars um-
• Horfur eru á, að sauðfé muni
fjölga úr um 860 þús. i rúmlega
900 þús. fram til ársins 1985 og að
þá þurfi aö flytja út allt að 8200
tonnum af dilkakjöti eða nálægt
45% framleiðslunnar. Að óbreytt-
um aöstæðum yrðu þvi útflutn-
ingsuppbætur vaxandi vandamál
fyrir rikissjóð.
• Meöalsauðfjárbú samkvæmt
búreikningum 1974 skilaði engum
vöxtum af fjárfestingu i búinu
sýslukostnaðar við kjöt-
geymslu, flutninga og sölu.
b) Draga úr slátur- og
geymslukostnaði með hag-
ræðingu.
c) Skapa ný verðhlutföll milli
sauðfjárafurða i verðlags-
grundvelli, þannig aö magn
og sérstaklega gæði á ull og
gærum ráði meira um af-
komu fjárbúanna heldur en
nú er, en dregiö yrði hlut-
fallslega úr verðmæti kjöts.
Meö þessu er reynt að auka
magn og verðmæti auka-
afurða er aukið gætu raun-
verulega framlegð búsins,
en jafnframt er stuðlað að
auknum þjóðhagslegum
margfeldisáhrifum sauð-
fjárræktar i iðnaðarfram-
leiðslu og atvinnuþróun, er
réttlætt gætu áframhaldandi
verðbætur i nýju formi.
d) Beita sérstökum aðgerö-
eftir að afskriftir voru reiknaöar.
Þau búin, sem höfðu hæsta fram-
legð og hæsta framleiðni, skiluðu
hins vegar 4-5% vöxtum afltý^—
virði fjárfestingar það ár.
• 1 samanburði viö sauðfjár-
rækt á Nýja-Sjálandi sýnist úti-
lokaö fyrir islenska sauðfjárrækt-
endur að selja dilkakjöt á erlend-
um markaði og ná framleiðslu-
kostnaðarverði fyrir. Afurðir ný-
sjálenska meðalbúsins með 1650
um tilaðdragaúreöa stöðva
vöxt sauðfjárbúskapar.
Kostir þeir, sem taldir eru i
a), b) og c) eru að likindum
vænlegastir til árangurs og
hefðu minnsta röskun i för
með sér.
3. Úttekt þessi sýnir, að sauð-
fjárrækt á Islandi við rikj-
andi búskaparhætti sýnist
ekki vera samkeppnisfær við
sauðfjárrækt i þeim sauð-
fjárlöndum, sem ráða fram-
boði og heimsmarkaðsverði
á dilkakjöti. Vinna, bein
rekstrarútgj. og fjárfesting
i húsum, ræktun og bústofni
er hér á landi langt yfir þvi,
sem gerist t.d. i Nýja-Sjá-
landi. Framleiðni á Nýja-
Sjálandi viröist mun hærri
en hér, eins og ef til vill sést
best á þvi, að framleiðslu-
kostnaður nýsjálensks
bónda á 16.8 tonnum af kjöti