Tíminn - 28.01.1977, Blaðsíða 6

Tíminn - 28.01.1977, Blaðsíða 6
6 Föstudagur 28. janúar 1977 Kolsýrumagn i andrúmsloftinu Ekki isöld heldur hitaskeið í framsýn 326- 324- 322 - £ 320- 'r 318- o 316 .V T> o 314- * 312 310 Af 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1 1966 1967 1968 1969 Grein sú, sem hér er i lauslegri þýðingu, birt- ist i danska timaritinu LANDSBLADET ný- lega. Höfundurinn hef- ur stundað nám við Há- skólana i Lundi, Gauta- borg, Osló og Kaup- mannahöfn, Hann heit- ir Ingolf Löffler. Hitastigiö mun hækka og loft- rakinn aukast á komandi 20-30 árum og þaö svo um munar. I Danmörku mun meðalhiti júli- mánaöar hækka úr 17*nú i 20T Þetta þykir liklega mótsagnar- ennt þegar ýmsir tala um aö Is- öld sé i aösigi. En þegar aðrir miöa viö at- buröarás veöurfarsins á um- liðnum öldum og sveiflum, sem sannanlega hafa verið i hitafari og veöurfari, þá hef ég aö for- sendu rannsóknir á efnasam- setningu andrúmsloftsins i þvi umhverfi, sem nú er hrærzt i um Norður-Evrópu, meö iblöndun allra þeirra efna, sem tækni mannkynsins þeytir út i geimin og óumflýjanlega blandast þvi andnimslofti, er viö hrærumst i og lifum viö. Viö brennslu kola og oliu sendum viö sót út I and- rúmsloftiö, þær leifar svifa um geiminn og hindra hitahækkun, en svo er þaö allur kolsýringur- inn, sem samtimis fyllir loftiö, hann verkar til aukins hita- magns i rikum mæli bæöi á noröur — og suöurhveli jaröar. Til þessa hefur hitastigið hækk- að meira á suðurhveli af þvi aö þangaö berst kolsýringurinn en reykur og sót verksmiöjanna ekki, slik framleiösla er lang- mest á noröurhveli, en þau efni veröa I minnkandi mæli send út iloftiö og þá örvast áhrif kolsýr- unnar. Þaö eru nokkrir milljaröar tonna af kolsýringi, sem brennsla á nefndum efnum gef- ur frá sér og sendir út I and- rúmsioftiöárlega. Og þetta mun aukast á komandi timum. Nú munu ýmsir segja, aö þetta veröi ekki svo, af þvi aö grænar jurtir vinni kolefniö jafnóöum svo aö aukningu þess veröi vart um aö ræöa. Þaö er svo sem ekkert nýtt aö grænar jurtir vinni kolefni meö hjálp sólrork- unnar og framleiði þannig sykurefni og mjölvi, en skili i staöinn súrefni, er þær anda frá sér. Hringrásin er, eins og áöur, þessi: Viö brennslu kolefnis eyöist súrefni, kolsýringur myndast, jurtirnar taka til sin kolsýring og vatn og anda frá sér súrefni. Þannig er jafnvægi myndað þangaö tilannarhvor þátturinn i hringrásinni vegur meira en hinn, og brennslan og kolsýr- ingsmyndun er um þessar mundir miklu meiri en binding kolsýringsins. Eins og sakir standa er spurn- ingin þá: Mun gróöur jaröar aukast svo, aö aukin kolsýrings- framleiösla nýtist i auknum mæli og skapi jafnvægi? Svariö er: Nei, svo er ekki og verður ekki I nánustu framtiö. Eins og nú háttar er gróður- eyöing rikjandi i heiminum. Mannkyniö sýnir viöleitni til aö græða eyöimerkur meö auknum áveitum, en þaö stoöar ekkert. Gróöurlendi eru lögö undir húsakost aukins mannfjölda heimsins, undir vegi og sitthvaö annaö I þágu samgöngumála svo aö búskaparleg afnot ganga til rýrðar. 1 iönþróunarlöndunum eru stór gróöursvæöi tekin i þágu iönaöarins og jurtirnar neyta aö sama skapi minna magns kolsýrings úr loftinu. Litum á Afrlku. Þar stækkar eyöimörkin Sahara árlega. Hún seilist suöur á bóginn um 1 km árlega og siö- astliöin 2 ár hefur hún aukizt aö breidd um 50 km á 500 km langri linu milli Rauðahafsins og Atlantshafs i vestri. 1 regnskógum Afriku minnka skógarnir ár frá ári. Nokkur hundruö tegudnir 1 jurta — og dýrarikinu eru I hættu aö veröi útrýmt, og haldi áfram sem horfir erekki annaö sýnna en aö um næstu aldamót veröi regn- skógar hitabeltís Afrlku fágætis orönir. Skógurinn þverr af þvi aö hann er brenndur. Ibúar land- anna eru að auka akurlendi sin, rétt eins og gerzt hefur um aldir á norölægum slóöum. Þeir rækta I nokkur árá sömu spildu, auögi harövegsins þar þverr þá er aö brenna nýja skógarspildu og taka hana til ræktunar og svo koll af kolli. En eldri spildunni er hætt, hún er á leið til þess aö veröa eyöimörk, eöa aö minnsta kosti tekur það tima aö nýr gróöur nemi þar land og klæöi landiö aftur. Þvi má gera ráö fyrir aö ein 50 ár llöi unz þraut- pinda spildan er klædd regn- skógi á ný. En þaö skeöur þvi aöeins aö fólksfjöldi þarna auk- istekki, aö þar sé strjálbýlt eins og verið hefur frá alda ööli. En veröur þaö? Svonefndar menningarþjóöir sýna viöleitni til aö aöstoöa þróunarþjóöirnar, llka þarna, og þaö er vist, aö um sinn leiöir þaö til aukins fólks- fjölda, læknisráöin hindra kvilla og dauösföll af þeirra völdum, og þá er um leiö þörf fyrir meir a brauö, meiri mat, meiri ræktun lands. Náttúrleg skilyröi eru trufluö. 1 Amazonlandi og regnskóg- um Braziliu höfum viö verið vitni aö þvi á undanförnum árum, hvernig aukin ipn- þróun þar I landi hefur rýst skógarsvæðin. Stjórn Braziliu hefur látiö leggja akvegi um landiö þveyt og endilangt, meira aö segja 5.000 km frá Atlantshafsströnd i austri til Kyrrahafs i vestri. Báöum megin viö vegina hefur fólk tekiö sér búsetu, þaö hefur numiö lönd tilræktunar, til þess aöafla næringar, skógurinn hef- urhlotiö aö vikja. En þessir fá- tæku bændur, sem þarna lifa, hafa aldrei heyrt né séö neitt sem heitir tilbúinn áburður, svo aö þar fer eins og i Afrikulönd- unum, jöröin veröur útpind og hættiraögefa eftirtekju og hvaö svo? Reynslan sýnír nú þegar, aö yfir vofir eyöimörk á land- svæöi fyrrverandi regnskóga. Um leiö og til þurröar ganga jurtir, sem áöur unnu kolefni loftsins I rikum mæli, jafnframt og magn kolsýringsframleiös- unnar vex frá ári til árs, veröur útkoman sú, aö kolsýringur loftsins eykst aö marki I and- rúmsloftinu. Viö aukum brennsluna en um sinn og allar þjóöir krefjast þess aö reykur og rjic og sót komist ekki út I and- rúmsloftiö eöa veröi fjarlægt þaöan. Allt hefur þetta saman- lagt áhrif til hækkaös hitastigs, sérstaklega á noröurhveli jarðar. Vegna auins kolsýrings og svo aö segja engrar loftmengunar á suöurhveli jaröar, hefur hitastig loftsins þar hækkaö um 7% á árabilinu frá 1950-1976. A þessu skeiöi hefur brennsla veriö stöö- ugt vaxandi og mun enn vaxa og kolsýringur þá aö sama skapi. Þvi má vænta þess, aö hitastigs- hækkun veröi önnur 7%, ekki á 26árum, heldur á svo sem 15 ár- um. Og hreinsun loftsins á noröurhveli um hafa enn meiri áhrif til hitaaukningar. Um leiö og hlýnar i lofti munu jöklar þverra. Þaö hefur einnig áhrif á hitastigiö þvi aö endur- kast ljósgeislanna frá yfirborö- inu veröur minna þegar dökkir litir jaröaryfirborðs stækka en hvitt yfirborö minnkar. Þetta hefur þvi lika áhrif til aukins hita. Nú er það gefiö, aö hita- breytingarnar veröa misjafnar á hnettinum. 1 hitabeltinu verða þær litlar, en þvi meiri sem nær dregur heimskautunum. Rann- sóknir hafa hins vegar sýnt, aö þegar kolsýringsmagn I jarö- vegi hreyfist frá þvi að vera 0.03% til 0.06% hefur það áhrif til hitastigshækkunar, er nemur 10 gráðum meöalhitastigs um árið á noröurhveli i kring um heimskautsbaug. I Danmörk nemur þessi hita- aukning 3 gróöum. Þaö er þvi augljóst, aö umrædd hitabreyt- ing til hækkunar mun eyöa si- frera, snjór og Is bráönar. Viö þaö hækkar hitastig heim- skautalandanna enn meir, liklega svo aö um munar á viss- um svæöum, jafnvel allt að 10 I gráöum eöa þegar allt er reikn- að allt aö 20 stigum, en I Dan- mörk ekki nema nálægt f jórum aukastigum, þegar allt er lagt saman. Þegar á allt er litiö hefur þetta aðrar afleiöingar í för meö sér þegar jöklarnir bráöna rennur vatnið i hafið og yf irborö þess hlýtur aö hækka i hlutfalli við þaö magn vatns, sem áöur var bundiö i jöklum. Jafnvel getur svo fariö, aö yfirborö hafsins hækki um 60-80 metra. Hver sem vill getur svo teiknaö kortiö af þeirri Danmörk, sem verður ofan sjávar viö þá stööu hafsins. Flestar borgir og bæir eru viö ströndina, Kaupmanna- höfn, Osló, Stokkhólmur, Lond- on, New-York, Tokyo og urmull annarra borga og bæja hverfur undir yfirborö hafsins. Ekki er óeðlilegt þó spurt sé: Er nokkuö hægt að gera til aö hindra slikar verkanir? Ef hugleitt er hvað er fram- undan i þessum efnum er ekki óeölilegt þótt spurt sé hvort aukning kjarnorku, til notkunar iheimi efnisins, sé ekki réttmæt af þvi aö hana er unnt aö nýta I stað þess aö losa úr læðingi þá orku, sem fæst viö siaukna brennslu kola, oliu og annarra efna. Radiovirk geislun fylgir að vísu kjarnorkunotkuninni (hún nær til okkar frá jörðu og úr himingeimnum), en ef hún tefur eöa hindrar þá atburöar- ás, sem annars yröi, ef áfram væri haldiö i auknum mæli meö brennslu fyrrnefndra efna, og þannig mætti giröa fyrir hækk- un hafsins og druknun borga og bæja, þá væri þaö vist þess vert aö varöveita þurrlendiö meö þvi aö takmarka útstreymi i and- rúmsloftiö, takmarka kolsýr- inginn, sem nú fyllir lofthafiö við sistreymi frá brennslustötv- um kola, oliu og gastegunda. Lokaorð Höfundur greinar þessarar lauk meistaraprófi I Lundi meö landafræði og jaröfræöi m.m. sem aðalgreinar, en meistara- prófsritgerð hans i aöalgreinum I Kaupmannahöfn var um veöurfarssveiflur og áhrif þeirra. Siöan hefur hann unnið aö rannsóknum I umhverfis- málum m.a. Má telja vel þess vert að lesa um viðhorf fræöi- manna frá öðrum sjónarhólum en þeim, sem aðeins hafa Isöld I framsýn. (Þýtt og endursagt. G.K.) Sjóðurinn „Gjöf Jóns Sigurðssonar" Jón Sigurösson forseti og Ingibjörg Einarsdóttir kona hans gáfu á sinni tlö mestan hluta eigna sinna til sjóösstofn- unar, er hlaut nafniö „Gjöf Jóns Sigurössonar”. Skyldi sjööurinn verölauna og styrkja visindamenn fyrir visindarit ,,er lúta aö sögu íslands, bókmenntum þess, lög- um, stjórn eöa framförum.” Ariö 1881 samþykkti Alþingi meö þingsályktun aö veita viö- töku fyrir hönd þjóðarinnar gjöf þeirri.sem Ierföaskránni getur. Hefur Alþingi siöan kosiö sjóös- stjórn, svosem reglugerö er þaö setti mælir fyrir um. Á árunum 1889-1945 hlutu all- margir visinda- og fræöimenn verölaun úr sjóönum, en slðan varö hann sakir ört- rýrnandi verögildis peninga einskis megnugur. Haustiö 1973 fluttu þáverandi forsetar Alþingis þingsályktunartillögu um efl- ingu sjóösins. Var henni visaö til fjárveitinganefndar, sem mælti eindregiö með henni. Hinn 29. april 1974 samþykkti Sameinaö Alþingi tillöguna samhljóöa. Er hún á þessa leiö: „Alþingi ályktar, aö þar til ööru vlsi veröur ákveöiö skuli árlega veitt fé á fjárlögum i þvi skyni, aö sjóöurinn „Gjöf Jóns Sigurössonar” fái starfaö sam- kvæmt tilgangi sinum, sem er sá aö verölauna vel samin vis- indaleg rit og styrkja útgáfu slikra rita. Skal árleg fjárveit- ing til sjöösins eigi nema lægri upphæö en sem svarar árslaun- um prófessors viö Háskóla tslands. Veröi verölaunanefnd „Gjafar Jóns Sigurössonar heimilaö aö úthluta þessari viö- bótarf járhæö I samræmi viö þær reglur, sem um vexti sjóösins gilda, þó meö þeirri breytingu, aöþegar sérstök ástæöa þyki til, megi verja fé til viöurkenningar á viöfangsefnum og störfum höfunda, sem hafa visindarit i smiöum.” Allt frá árinu 1974 hefur fariö fram árlegúthlutunúr sjóönum. A árinu 1976 veitti verölauna- nefndin tvenns konar viöur- kenningu, verölaun og starfs- laun. Upphæö verölaunanna var 100 þús. kr. en starfslauna 250 þús. kr. Alls var úthlutaö 1 mill. og 50 þús. kr. Verölaun hlutu Arnór Sigur- jónsson rithöfundur fyrir fram- lag til islenzkrar sagnfræöi, Heimir Þorleifsson mennta- skólakennari fyrir 1. bindi Sögu Reykjavikurskóla og Ólafur Halldórsson handritafræöingur fyrir ritiö Grænland i islenzkum miöaldaheimildum. Starfslaun hlutu Gunnar Karlsson sagnfræðingur til aö ganga frá Utgáfu ritsins Frelsis- barátta Suöur-Þingeyinga og Jón á Gautlöndum, Hörður Agústsson listmálari til aö semja ritiö Staöir og kirkjur I, Laufás, og séra Kolbeinn Þor- leifsson tilaö ljúka ævisögu séra Egils Þórhallasonar Græn- landstrúboöa. Verölaunanefnd hefur nú aug- lýst eftir umsóknum úr sjóðn- um, og skulu þær hafa borist menntamálaráöuneytinu fyrir 15. mars. I verölaunanefnd Gjafar Jóns Sigurössonar eiga sæti Gils Guömundsson alþingismaöur, Magnús Már Lárusson fyrrver- andi háskólarektor og Þór Vil- hjálmsson hæstaréttardómari.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.