Tíminn - 28.01.1977, Blaðsíða 8

Tíminn - 28.01.1977, Blaðsíða 8
8 Föstudagur 28. janúar 1977 Grein stu se.m hér birtist I laus- legri þýöingu, er eftir dr. Ed- ward Teller, frægan bandarisk- an kjarnorkuvlsindamann. Ræöir dr. Teller m.a. um orku- skort og þróun nútimatækni og visinda, en auk þess fjallar hann um fátækt og hvernig megi leysa þetta vandamál sem fylgt hefur mannkyninu frá örófi alda. „A siöasta aldarfjóröungi tuttugustu aldarinnar veröur einn þáttur I sögulegri þróun heimsins mikilvægastur. Þaö er útbreiösla iönbyltingarinnar. Þessi þróun er þegar hafin og veröur ekki lokiö fyrr en um aldamótin. En næstu áratugir munu skera úr um hvort hún stuölar aö auknum stööugleika og framförum eöa meiri erfiö- leikum og upplausn. Þetta vandamál hefur margar hliöar, sem snúa i mismunandi, og oft gagnstæöar áttir. Aöal- spurningin hefur þó veriö og mun veröa spurningin um fá- tæktina, sem er hættulegasta tegund mengunar i heiminum, segir dr. Teller. Sögulegt yfirlit „Frá alda ööli var fátækt fylgifiskur allra nema mjög lít- ils minnihluta. Þessi augljósa staöreynd hefur jafnan fariö framhjá mönnum sökum þess aö sáralitiö er rætt um þá fátæku á spjöldum sögunnar. Þaö er mjög liklegt, aö fyrsti mögu- leikinn fyrir meirihluta fólksins til aö flýja fátækt og örbirgö, hafi komiö meö iönbylting- unni.” Dr. Teller segir, aö nú á dög- um sé viökvæöiö aö biliö milli hinna riku og fátæku hafi aukizt en þaö sé ekki allsendis rétt. Þaö sé vissulega rétt, aö þeir riku hafi oröiö rikari en i raun- inni þurfi ekki nema llta til loka annarrar heimsstyrjaldarinnar til aö sjá aö hiö gagnkvæma gildi ekki almennt um þá fá- tæku. A þessum tima fannst gott og þolanlegt lif aöeins I þeim löndum, sem ekki liöu hömungar styrjaldarreksturs- ins, og þaö náöi til aöeins 300 milljón manna, eöa minna en tiu prósenta af fólkinui heiminum. I dag hafi lönd Evrópu, þar meö taliö Rússland, alveg náö sér af þeim sárum, sem styrj- öldin skildi þau eftir I. Þaö sama eigi viö umJapan og ýmis önnur lönd. Nú sé svo komiö, aö einn fjóröi af mannkyninu eöa nær 1000 milljónir manna, hafi losnaö viö verstu afleiöingar fá- tæktarinnar. Og þó aö segja megi, aö ibúar Kina séu enn fá- tækir, þá sé þaö ekki sambæri- legt viö þaö, sem áöur var. En á sama tima er ástandiö vægast sagt hræöilegt meöal annarra þjóöa. Og þegar litiö sé á þetta fólk, megi vissulega segja, aö þeir fátæku hafi oröiö fátækari. Hver hafa oröiö og hver veröa áhrif tækniþróunar? Þaö getur ekki veriö neitt vafaatriöi, aö tæknin hefur ver- iö ómetanleg hjálp I þróuöu löndunum. Svo viröist sem fyrsti árangur nútima tækni og visinda næstum alls staöar, hafi veriö aöferöir til aö minnka ungbarnadauöann. Þetta er nú mjög áberandi i hinum van- þróaöa hluta heimsins og þó aö þessi þróun sé þakkarverö geta afleiöingarnar veriö hættuleg- ar. Þetta er t.a.m. ástæöan fyrir þeirri dæmalausu fólksfjölgun, sem átt hefur sér staö siöustu áratugina. t mörgum fátækari löndunum er mannfjölgunin nú þrjú prósent árlega, en til samanburöarmá geta, aö þegar mannfjölgunin i Evrópu var mest á siöustu öld, var hún aö- eins eitt prósetn á ári. Enginn getur búizt viö aö fólk breyti um siöi og lifsvenjur á skömmum tima, segir dr. Teller. Venjulega, og réttilega svo.er þvi hafnaö, þegar utanaö- komandi öfl reyna aö stjórna, eöa aöstoöa viö aö koma stjórn á mannfjölgunina I vissum lönd- Vannæring og vonleysi er fastur fylgifiskur örbirgöar. Snauöir Indverjar draga fram iifiö á gjafakorni um. En þegar til lengdar lætur, hljóta þessar þjóöir sjálfar aö finna beztu aöferöina til aö tak- marka barneignir. En áöur en þaö er gerter ljóst, aö mann- fjöldinn, sém nú er 4000 millj. veröurum aldamótinum þaö bil 7000 millj.. Þetta hefur I för meö sér tvö vandamál, sem viö veröum aö horfast i augu viö. Annaö er orkuskortur. öll gerum viö okkur ljóst vanda- máliö samfara þverrandi orku- lindum.Þó er engin ástæöa til annars en aö trúa þvi, aö tæknin muni finna hentuga lausn á þvi meö þvi t.d. aö nota aörar orku- uppsprettur, s.s. kjarnorku og sólarorku. En þaö veröur ekki gert næstu árin, og i þaö minnsta einn áratug veröum viö aö takast á viö mjög alvarleg vandamál. Á meöan veröa miklar breytingar á efnahagslegri upp- byggingu i heiminum. Aldrei fyrr hefur veriö eins mikill og hraöur flutningur á fjármagni milli landa og nú. Þaö er ein kenning, sem kommúnistar og kapitalistar koma sér saman um: mikilvægi fjármagnsins. En mér er þaö mjög til efs, aö hún sé rétt. Eftir lok annarrar heimsstyrjaldarinnar var lltiö fjármagn til I Þýzkalandi og Japan, og voru þær efnahags- legu framfarir, sem þar uröu á stuttum tima, skýröar sem efnahagslegt kraftaverk. Þaö sem geröist var algjörlega and- stætt öllu þvi sem búizt haföi veriö viö. Mér viröist þvl sem þekking á tækni og rynsla á sviöi iönskipulagningar sé mikilvægari en fjármagniö. 1 dag höfum viö gagnstætt ástand við þaö sem geröist I þessum löndum, þar sem OPEC rikin eru. Þau skortir alla tækniþekkingu og reynslu en hafa hins vegar sand af pening- um. Þar er mikil fátækt þó að reynt hafiveriö aö gera átakiaö þróa fram tækni á ýmsum sviöum. Efnahagslega séð hefur orkukreppan hagkvæmar af- leiöingar fyrir lönd eins og t.d. Iran og Indónesiu og samkvæmt þvi ætti fjöldi manns þar aö geta flúið þá fátækt, sem þeir’ búa viö núna. En i heildina veröa afleiöingar orku- kreppunnar skaölegar. Þau lönd, sem verst lenda I þvl, eru fátæk lönd, sem ekki eiga ollu og skortir matvæli. Þau geta hvorki keypt mat, né þróaö fram aöferöir til aö framleiöa meiri mat. Þaö þarf orku til aö framleiða áburö, og mikla orku fyrir áveitur og ýmiss konar vélar. Astandiö er ef til vill verst I Bangladesh, þótt liklegt sé, aö meira en 1000 milljónir manna veröi hart úti af þessum sökum, og margir hreinlega deyi úr hungri. Þetti. leiöir okkur aö hinu vandamálinu, sem er eldra og mun verða enn alvarlegra en orkuskorturinn: Matvæla- skortur. Aukin fæöuframleiösla ætti aö geta haldiö i viö mann- fjölgunina, jafnvel i þeim lönd- um, þar sem mannfjölgunin er hrööust. En þaö er alls ekki auð- velt að sjá hvernig hægt er aö framleiöa nógan mát fyrir þær 7000 milljónir sem fyrirsjáan- legt er aö veröi hér á jöröinni þegar tuttugasta og fyrsta öldin rennur upp. 1 baráttunni við fá- tæktina er aðalvandamáliö aö finna nægilegt fæði. A þessu stigi málsins segir dr. Teller er vert aö minnast á viðtekna skoöun sem mjög er haldið á lofti. Sagt er, aö þróuöu rikin byggi á iönaðarfram- leiöslu, og vanþróuöu löndin út- vegi þeim hráefni til þess, þar á með hráefni til matvælafram- leiðslu. Þessi skýring tilheyrir fortlöinni, þvi þróunarlöndin álita aö iönvæöing sé stökkpall- urinn til velferöar og auös. Og þar á ofan kemur sú staöreynd, aö Bandarikin flytja i dag inn mikið af iönvarningi, en eru aöalmatvælaútflutningsrlki I heiminum. Um þaö bil þrlr fjórðu af matvælum, sem á markaðnum eru koma frá Bandarikjunum. Skýrgreiningin á tækni þyrfti endurskoöunar viö, þvl fæöu- framleiöslan er mikilvægasti þátturinn i nútima tækni. Ef takast á aö uppræta fátækt i heiminum verður fæöufram- leiöslan umfram allt aö sitja i fyrirrúmi. Þá segir dr. Teller, aö með tækniþróuninni hafi tekizt aö koma á auknu réttlæti. 1 staö þess aö skipta kökunni niöur i fleiri parta, sé hún stækkuð. Og þaö séljóst, aö möguleikarnir til að stækka kökuna hafi aldrei verið betri en einmitt nú. Þetta hafi verið aöferö Bandarikjanna viö að leysa vandamáliö, og i þessu tilfelli væri hún rétt. En þráttfyrir þaö væri fátæktin er- fitt og beinlinis ægilegt vanda- mál. Það væri griöarlega viöa- mikið og einungis mögulegt aö leysa þaö smátt og smátt. En skiljanlega sé þaö mjög erfitt fyrir þá fátæku aö sætta sig viö, aö þeir veröi aö vera þolinmóð- ir. Aö siöustu segir svo I grein dr. Tellers: „Þaö eru góöar líkur á þvi aö tæknivæddur heimur geti verið friösamlegur, en aöeins meö þvi aö breytingunum veröi komiö á af Jjekkingu og umfram allt meö hraöa um heiminn. Ef allur almenningur og allar rikisstjórnir vildu samþykkja að þetta væri helzta vandamál- iö, gætum viö öll horft til fram- tlöarinnar meö öryggi. Og ef aö- eins meirihluti fólksins og nokkrar rikisstjórnir vildu sam- þykkja þaö, heföum við enn möguleika.” (Þýtt J.B).

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.