Tíminn - 24.02.1977, Blaðsíða 19

Fimmtudagur 24. febrúar 1977
19
Lagt hefur veriö fram á Alþingi
frumvarp tillaga um bööun sauö-
fjár. Þörf er aö breyta gildandi
lögum. En eigi bætir frumvarp
þetta úr göllum gildandi laga,
veröi þaö samþykkt án mikilla
breytinga. Rétt er aö gera sér
ljóst, aö lög þau um sauöfjár-
baöanir, sem nú gilda, eru frekar
miöuö viö 19. öld en nútimann.
Fjárkláöi kom upp eftir miöja 19.
öld. Sumir vildu lækna meö böö-
un, en aörir skera niöur. Baölyf
munu hafa veriö óörugg og aö-
staöa nánast engin til bööunar.
Illa gekkþvi aö lækna kláöann, en
þaö varö þess valdandi, aö marg-
ir álitu réttara aö fara niöur-
skuröarleiöina eins og gert var á
18. öld. Þetta var mikiö deilumál
og endaöi meö þvi aö lög voru
sett, sem geröu rétt fjáreigenda
nánast engan.
Slik lög eru óþörf nú, enda eigi I
samræmi viö þau mannréttindi,
sem þegnum þjóöfélagsins eru
tryggö meö stjórnarskránni. Lús
og kláöamaur eru ekkert vanda-
mál, þvifjáreigendur vita og hafa
aöstööu til aö eyöa þeim llfverum.
Til þess þarf hvorki dýralækna
eöa lögreglustjóra. Óþrif i sauöfé
valda bændum þess vegna engu
tjóni. Mælgi og fjas um þá hluti er
hlægileg vitleysa. Óbeinn arfur
frá liöinni öld. Hins vegar valda
aörir sjúkdómar i sauöfé bændum
tjóni og þvi meiri þörf fyrir dýra-
lækna og veiruspekinga aö bæta
úr þvi. Sennilega hafa sumir
dýralæknar eigi séö kláöakind,
hafa ekki framkvæmt kláöaskoö-
un eöa unniö viö bööun. Ég held
þvi, aö þeir séu illa færir um aö
leiöbeina a.m.k. eldri bændum i
þeim efnum. Reglugeröum bööun
sauöfjár bendir og eigi til aö hún
sé samin af kunnáttumanni á þvi
sviöi. Samkvæmt gildandi lögum
á landbúnaöarráöuneytiö og yfir-
dýralæknir aö hafa yfirstjórn
•þessara mála. Ráöuneytiö hefur
þar til s.l. vetur undantekningar-
litiö fariö eftir tillögum yfirdýra-
læknis (þótt þaö ábyrgöar-
minnst). Næstir i rööinni koma
héraösdýralæknar eöa aörir eftir-
litsmenn, þá baöstjórar. Nægi
eigi þessi fylking koma lögreglu-
stjórar meö þjóna sina. Þetta
viröist vera óþörf yfirbygging,
þegar um ekkert vandamál er aö
ræöa. Bráöapest er t.d. skaölegri
en óþrif i fé og veit ég ekki til aö
sýslumenn eöa dýralæknar séu aö
rekast i þvi hvort bændur bólu-
setji. Enginn vill missa úr bráöa-
pest, þess vegna er fé bólusett. Ég
hygg einnig, aö enginn vilji hafa
óþrif i fé. Fimmföld yfirbygging
er þvi óþörf ásamt löggjöf, sem
gerir fjáreigendur varnarlausa
gegn lygum, heimsku og ofbeldi.
Þessi yfirbygging kæmi eigi aö
sök, ef allir aöilar, sem hana
skipa, væru hófsamir, vitrir og
sannoröir. En menn eru misjafnir
og auk þess hættir ýmsum viö aö
safna ofdrambi, ef þeir fá ótak-
mörkuö völd. Þeir sem veriö hafa
lengi i skóla og lagt aö sér viö
nám, eru oft illa farnir á taugum
og þola þvi ekki mikiö þras.
Þannig fór meö Jón landritara.
Jón átti aö sjá um sauöfjárbööun
fyrir aldamótin samkvæmt
þrælalögum, sem búiö var aö
samþykkja. Þessi völd og á-
reynsla fór illa meö Jón, þannig
aö hann var farinn aö berja menn
og tugthúsa saklaust fólk, svo aö
Schierbeck landlæknir gaf honum
róandi sprautu. Jón vaknaöi ekki
til þessa lifs eftir þaö. Rétt er aö
geta þess, aö Jón var greindur og
duglegur. Vera má, aö þaö hafi
veriö afsakanlegtaö fórna Jóni á
þeim tima. Hins vegar er óþarft
aö gera háskólagengna menn
hálfvitlausa út af bööunarmálum
nú. Fjáreigendur og sveitar-
stjórnir geta vel séö um þá hluti
innan ramma skynsamlegra
laga.
Haustiö 1975 skrifaöi yfirdýra-
læknir landbúnaöarráöuneytinu
og lagöi til aö baöa sauöfé tvisvar
milli Héraösvatna og Miöfjaröar-
giröingar. Bréf þetta hef ég séö.
Þaö eru fáar linur og órökstutt.
Ráöuneytiö auglýsti tvisvar I út-
varpi fyrirmæli um tvibööun á
nefndu svæöi. Þessi fyrirmæli
mættu andstööu fjáreigenda.
Ekkert varö úr tvibööun austan
Blöndu án þess aö breyting væri
auglýst á fyrri fyrirmælum. Vest-
anBlöndu varö ekkert úr samtök-
um um aö neita tvibööun, þó auö-
velt heföi veriö aö koma þeim á
a.m.k. I sumum sveitum. Enginn
varö tilaö beita sér fyrir þvi meö-
fram vegna annrikis. Allir voru
fúsir aö baöa einu sinni og enginn
heföi þrjóskazt viö aö baöa tvisv-
ar, ef lús eöa kláöi heföi fundizt
viö skoöun. Hitt vita fjáreigend-
ur, aö tilgangslaust er aö marg-
baöa heilbrigt fé. Bændur eru liö-
fáir og tiltölulega fáir menn i
hverri sveit, sem færir eru um aö
baöa margt fé. Ær taka mjög aö
sér viö seinna baöiö séu þær órún-
ar, einkum þegar liöur á meö-
göngutimann. Þessa smámuni
hirti dýralæknir eigi um, enda
ööru vanari en bööun og f járhirö-
ingu.
Ég haföi litinn áhuga á aö tvi-
baöa, þvi aö engin óþrif voru i
minu fé. Ég sá, aö öll lagafyrir-
mæli um bööun voru meira og
minna brotin, lygasögum dreift út
og haft i hótunum viö fjáreigend-
heföu tvlbaöaö skyldu gera þaö
fyrir 5. mai. Þetta mun vera ein-
hver sú vitlausasta tilskipun, sem
prentuö hefur veriö. Vitanlega
gat ráöuneytiö eigi breytt úr-
skuröi hæstaréttar, þar sem tvi-
bööun var ómerkt og valdbööun
hjá mér bönnuö. Samkvæmt lög-
um er óheimilt aö fyrirskipa böö-
un eftir 15. marz. Raunar álit ég,
aö ráöuneytiö hafi ekkert meint
meö þessu annaö en aö losna viö
þrjá menn, sem sýslumaöur og
héraösdýralæknir höföu vegna
sins eigin getuleysis sent til
Reykjavikur meö lygaskjal meö
nafni og embættisstimpli Sigurö-
ar H. Péturssonar héraösdýra-
læknis undir. Þeir höföu veriö all-
hávaöasamir, galaö mikiö i fjöl-
miöla og látiö mynda sig. Ég
bauöst til aö baöa 200 tvævetlur,
Björn Pálsson á Löngumýri:
Þrælalögum
þarf að breyta
ur. Flestir munu hafa baöaö
tvisvar aö nafninu tíl, en fljótir
voru sumir meö siöara baöiö. Þaö
þarf meira en meöalflón til aö
halda, aö gagn sé aö tvibööun,
sem f ramkvæmd er i andstööu viö
vilja fjáreigenda. Ég sá, aö þörf
var á aö vekja athygli á þessum
aöförum og haföi ekki áhuga á aö
gerast tilraunafifl hjá Keldna-
Páli. Þessi deila veröur eigi rak-
in I blaöagrein, en rétt er aö geta
helztu afreka yfirmanna þessara
bööunarmála, svo aö ljóst sé, aö
breytinga er þörf á gildandi lög-
um.
A. Haustiö 1948 fóru fjárskipti
fram á svæöinu vestan Blöndu.
Útrýmingarbööun var ákveöin
um veturinn.Páll A. Pálsson yfir-
dýralæknir sagöi þá i útvarpser-
indi, aö maur gæti eigi lifaö nema
7 daga utan kindar, þannig aö
auövelt ætti aö vera aö útrýma
kláöa varanlega meö tvibööun.
Allir voru fúsir aö baöa tvisvar og
geröu þaö trúlega, enda auövelt
þar sem fé var fátt. Veturinn 1951-'
1952 varö þó vart viö kláöavott á
stöku staö og var tvibaöaö á þeim
bæjum án tregöu. En þá tók yfir-
dýralæknir upp á þeirri lögleysu
aö fyrirskipa tvibööun á sumum
bæjum veturinn 1952-1953, þótt
engra óþrifa yröi vart i kindum.
Geröust menn þá tregari aö baöa.
Þessari reglu hélt Páll eitthvaö
áfram og mun hún hafa valdiö
þvi, aö fjáreigendur fóru ekkert
aö auglýsa, þótt þeir yröu varir
viö smávegis óþrif i sauöfé.
Þessar kúnstir Páls hafa sannaö,
aö óbeinar refsiaögeröir eru al-
gerlega neikvæöar og sjö daga
kenning hans er rugl eitt, þvi
kláöavottur hefur komiö f ljós þar
sem kláöa hefur eigi oröiö vart
um margra ára bil, þannig aö
sterkar likur eöa vissa er fyrir þvi
aömaurinn geti lifaö utan kindar
svo árum skiptir viö viss skilyröi.
B. Ráöuneytiö og yfirdýralækn-
ir auglýstu útrýmingarbööun i út-
varpi hliöstætt og dansleik, en
stjórnartilskipanir á aö auglýsa i
Lögbirtingablaöi. Kláöaskoöun
var eigi framkvæmd og mistök
voru meö baöstjóra. Hæstiréttur
úrskuröaöi þvi tvibööunina ólög-
lega og var sá úrskuröur frábær-
lega vel rökstuddur, enda er rétt-
urinn skipaður mjög hæfum
mönnum. Fyrir borgarana er
slikt óneitanlega mikils virði.
Hins vegar viröist embættishroki
yfirdýralæknis þaö mikill, aö
hann álfti sig hafinn yfir lögin.
C. Yfirdýralæknir Páll A. Páls-
son afhenti ráöuneytinu yfirlýs-
ingu um aö óhætt væri aö baða ær
I maibyrjun og lét aö þvi liggja
meö dálitlu yfirlæti, aö þaö væri i
samræmi viö álit annarra dýra-
lækna. Ráöuneytiö lét þvi prenta
sérstakt lögbirtingablaö, þar sem
svo var ummælt, aö þeir sem eigi
ef Sverrir Markússon dýralæknir
kæmi norður og ísberg sýslu-
manni og Siguröi H. Péturssyni
væri vikiö frá öllum afskiptum af
þessu máli. Gimbrarnar byrjuöu
aö láta nóttina eftir baöiö og fór
Sverrir suöur meö lambshræiö.
Eigi veit ég, hvort hann hefur af-
hent Páli hræiö. Hitt veit ég, aö ef
elztu tvilemburnar hefðu veriö
baöaöar, heföi eitthvaö af þeim
drepizt. Sverrir vottaöi hins veg-
ar, aö fé mitt væri vel hirt, vel
meö farið og laust viö óþrif. Fékk
þvi lygabull þeirra félaga farsæl-
an endi.
D. 16. marz 1976 var staöfest
breyting á reglugerð um sauö-
fjárbaöanir. Éghef heyrt, aö yfir-
dýralæknir hafi samiö breyting-
arnar, en vera má, aö Isberg
sýslumaöur hafi séö um lagahliö-
ina, þvi aö eitthvaö heyröi ég um
aö breytingarnar væru geröar
min vegna. Þar sem hér er um
frumlegt verk aö ræða, er ástæöa
til aö birta tvær greinar reglu-
geröarinnar. 8. grein hljóöar svo:
„Nú baöar umráðamaöur eöa
fjáreigandi eigi sauöfé sitt á lög-
skyldum tlma án þess aö lögmæt
forföll hamli aö dómi eftirlits-
manns og sýslumanns eöa bæjar-
fógeta, skal hann þá greiöa dag-
sektir, er nemi kr. 20 — tuttugu
krónum — á hverja kind á dag
hvern, er bööun dregst fram yfir
lögskilinn tima, þ.e. 1. marz”.
1 gildandi lögum er eigi skylt aö
hafa lokiö bööun fyrir 15. marz.
Er þvi reglugeröin eigi i sam-
ræmi viö lögin. Hins vegar var
talaö um þaö I frumvarpi þvi,
sem lá fyrir þinginu i fyrra og aft-
ur nú, aö bööun ætti aö vera lokiö
fyrir 1. marz. Eigi er löglegt né
venjulegt aö semja reglugerö viö
ósamþykkt frumvörp. Er þvi hér
um einstæöa glópsku aö ræöa.
9. grein reglugeröarinnar var
breytt þannig: „Brot gegn
ákvæöum þessarar reglugeröar
varða sektum frá 10-100 þús. kr.,
sem renni i sveitarsjóö eöa bæj-
arsjóö, þar sem brotiö er framiö.
Skal fara meö þau mál aö hætti
opinberra mála.
Sektarákvæöi þessi i 8. og 9. gr.
eru allt aö tuttugufölduö. Ahugi
yfirdýralæknis veröur e.t.v.
skiljanlegur, þegar þess er gætt,
aö þá voru deilur byrjaöar viö
mig um bööunina. Hef ég ástæöu
til aö ætla, aö landbúnaöarráð-
herra hafi ekki veriö látinn kynna
sérefni og tilgang breytingartil-
lagnanna vel. Engir brutu betur
og meir lög og fyrirmæli um böö-
un en Siguröur H. Pétursson og
Páll A. Pálsson. Ætti yfirdýra-
læknir þvi aö fullnægja réttlætinu
meö þvl aö kæra sjálfan sig og
Sigurö H. Pétursson.
E. Yfirdýralæknir vildi vinna
fleiri afrek. Hann fór þvi á fund
landbúnaöarnefndar Neöri deild-
ar og kom þar á framfæri breyt-
ingartillögu viö frumvarpiö. Ein
klausan var þannig:
„Nú færist sauöfjáreigandi eöa
umráöamaöur sauöfjár undan þvi
aö baða fé sitt eins og lög þessi
mæla fyrir um, án þess aö um
lögmæt forföll sé aö ræöa aö dómi
eftirlitsmanns og baðstjóra, og
skal þá leitaö aðstoöar lögreglu-
stjóra um framkvæmd bööunar.
Fellir hann endanlegan úrskurö i
málinu, sem eigi veröur áfrýjaö”.
Þetta geröist eftir aö ég haföi
áfrýjaö úrskuröi sýslumanns til
hæstaréttar. Er þvi tilgangurinn
augljós. Ég hef borið þessa
klausu undir færan lögfræöing og
telur hann, aö þaö samræmist
ekki stjórnarskrá og almennum
mannréttindum aö taka
áfrýjunarrétt af fjáreigendum.
Má vera, aö yfirdýralæknir hafi
fengiö aöstoö hjá Isberg sýslu-
manni, þvi aö ég hefi ástæöu til aÖ
ætla, aö hann beri takmarkaöan
velvildarhug til hæstaréttar. Hins
vegar hef ég engan áhuga á aö
búa i þvi héraði, þar sem ísberg
sýslumaöur tekur aö sér hlutverk
hæstaréttar.
Ég læt þessa afrekaskrá um
Pái A. Pálsson nægja, þvi aö af-
skipti hans af innflutningi á
holdanautasæöi og flutningi regn-
bogasilungs koma þessu máli
ekki viö. En öllum ætti aö vera
ljóst, aö ekki er hægt aö ætlast til,
aö sá maöur viti nákvæmlega um
lifsmagn maura, sem eigi veit aö
varhugavert er aö baöa gamlar
tvQembur, sem komnar eru aö
buröi, og staöfesta reglugeröir
viö ósamþykkt frumvörp.
Þáttur Sigurðar H.
Péturssonar
Ég skal vera fáoröur um dýra-
lækniSigurö H. Pétursson. Vissu-
lega var þaö sniðugt aö koma af
staö kláðasögum til aö draga úr
mótþróa bænda viö aö baöa. Hitt
var barnaskapur aö segjast hafa
fundiö kláöa i dauöum lömbum,
þegar viökomandi bændur gátu
látiö skoöa fé sitt eins og þeir
geröu og þaö reyndist laust viö öll
óþrif. Þaö þarf meira en meöal-
flón til aö trúa þvi, aö kláöi sé i
fjögurra til fimm mánaöa göml-
um lömbum, þegar ærnar eru
lausar viö öll óþrif, enda var þvi
eigi trúaö. Hæstiréttur ómerkti
raunverulega kláöasögur dýra-
læknis meö þvi aö úrskuröa, aö
eigi skyldi baöa hjá mér, enda
lagöi ég fram næg vottorö til aö
afsanna sögu dýralæknis. Eigi
var heldur rétt af dýralækni aö
setja embættisstimpil sinn undir
sögu, sem búiö var aö ómerkja og
láta nefnd manna fara meö hana
til Reykjavikur. Liklega hefur
þetta eigi veriö i upphafi gert I ill-
um tilgangi. Siguröur H. Péturs-
son er aö ég ætla vænsti maöur og
flestum likar vel viö hann sem
dýralækni. Hann var hins vegar
óvanur aö fást viö félagsmál og
erfitt var aö fá hæfa baðstjóra
vegna mannfæðar og mótþróa.
tsbergs þáttur sýslu-
manns
Sýslumaöur okkar Húnvetn-
inga heitir Jón Isberg. Kunnings-
skapur góður er meö okkur, enda
á ég nokkurn þátt I aö auka frægö
hans. Hann mun nú vera þekkt-
asti sýslumaður landsins. Sýslu-
maöur þessi hefur þann eigin-
leika, sem oft einkennir menn,
sem eigi eru fæddir stórmenni, aö
hann hefur gaman af aö gera sig
myndugan eigi hann þess kost.
Veturinn 1976 var nefndur sýslu-
maöur aö skrifa mér ööru hverju
og hóta valdbööun, jafnvel tvisv-
ar, án þess aö vita neitt um bööun
hjá mér, þvi aö gleymzt haföi aö
skipa baöstjóra i tima. Ég vildi
helzt komast hjá aö deila viö
þennan vin minn, baö ég hann þvi
um úrskurö. Ég fékk hann og
sagöi ég þá viö sýslumann um leiö
og ég áfrýjaöi úrskuröinum, aö
um þetta þyrftum viö eigi frekar
aö deila, ég hlýddi úrskuröi
hæstaréttar. Taldi ég máliö þar
meö leyst, en lét hitt liggja milli
hluta, hvort vizka eöa heimska
réöi þvi, aö ég fékk úrskurðinn,
þvi aö lögin eru svo þrælsleg, aö
réttur f járeigenda er nánast eng-
inn. Siöar kom i ljós, aö heimska
haföi ráöiö, þvi aö strax og sýslu-
maöurinn vissi aö úrskuröurinn
var ómerktur, kom hann aö vald-
baða. Fyrrverandi oddviti Asa-
hrepps útvegaöi mennina og hef-
ur sennilega átt sinn þátt aö narra
sýslumann i þetta. Eigi báru
þessir bööunarmenn af öðru fólki
meö vit eöa mannkosti, en höföu
hins vegar nokkra þjálfun til stór-
ræöa, þvi heyrt hef ég, aö þeir
hafi verið kjarninn i þvi liöi, sem
kom Guömundi i Asi frá for-
mennsku I Veiðifélagi Vatnsdals-
ár. Jón ísberg haföi sagt mér, aö
hann léti mig vita um komu sina
með tveggja daga fyrirvara. Lik-
aöi mér þaö vel. Liklegt er, aö
einhver hafi bent sýslumanni á,
aö hann skyldi hafa aöferö höfö-
ingja Sturlungaaldar og nota
nóttina, svo aö eigi bærust njósn-
ir. Sjálfur lék hann hlutverk Fót-
ar-Arnar i Flugumýrarbrennu,
var úti viö og gætti aö feröum
manna. Litlu siöar komu nokkrir
drenglyndir og hjartaprúöir Skag
strendingar. Gislungar tóku þá
saman dót sitt og fóru, þvi oft fer
saman kjarkur og drengskapur.
Enga umbun fékk Gisli á Hofi
hjá sveitungum sinum fyrir
framtak sitt, enda eigi vel gert aö
narra einfeldninga til óhæfu-
verka. Einstætt var afrek sýslu-
manns, þar sem hann þverbraut
úrskurö hæstaréttar, framdi inn-
brot og tugthúsaöi saklaust fólk á
einum degi. Þykir mér liklegt, aö
þessa stórvirkis veröi lengi
minnzt i réttarfarssögu landsins,
þvi mál þetta mun veröa rekiö
fyrir dómstólum, enda er þaö svo
frumlegt, aö ekki er verjandi aö
láta þaö niöur falla.
Ég hef drepiö á þessi atriöi til
aö sýna fram á, aö þaö er til ó-
þæginda og óþrifa aö hafa marga
pipuhatta á sama höföi, einkum
séu þeir meira og minna götóttir.
Lög um sauöfjárbööun eiga aö
vera einföld og skynsamleg og
oddvitar eöa sveitarstjórnir eiga
aö sjá um framkvæmdir, þvi aö
þeir hafa mest samstarf viö fjár-
eigendur og þekkja bezt til. Tvi-
bööun á þvi aöeins aö fara fram,
aö óþrif séu hjá viökomandi fjár-
eiganda. Þaö er betra aö baöa
einu sinni vel en tvisvar illa.
Valdbööun á þvi aöeins aö fram-
kvæma, aö örugg sönnun sé
fyrir þvl, aö kláöi sé i hjöröinni
og fjáreigandi neiti aö baöa. Þaö
er I lagi aö hafa einfalda, verö-
tryggöa sekt eins og talaö er um I
frumvarpinu. Hitt er furöuleg
fólska aö hafa sektarákvæði i lög-
um og tvöföld sektarákvæöi 1
reglugerö. Viröist þaö vera ein-
kennileg bændavinátta hjá land-
búnaöarráðherra og ástæöa til að
fella reglugeröarrugliö úr gildi
áöur en lagafrumvarpiö er sam-
þykkt. Þaö er I lagi aö minu mati
aö baöa annaö hvort ár. Sauðfé
tekur eigi mikiö aö sér viö eitt
baö. Sé um undanþágur aö ræöa,
sem ég dreg i efa eö rétt sé aö lög-
festa nú, eiga sveitarstjórnir aö
Framhald á bls. 23