Mánudagsblaðið - 13.10.1969, Blaðsíða 3

Mánudagur 13. október 1969
Manudagsblaðið
3
LEIKFÉLAG REYKJAVIKUR.
Tobacco Road
Höf.: Jack Kirkland — Leikstj.: Gísli Halldórsson
Batnar mjög á fjölum Iðnós
Skáldsaga Erskine Caldwells,
Tobacco Road, vakti mikla athygli
þegar hún fyrst sá dagsins ljós.
Ekki var það þó frenuir skáldskap-
urinn einn heldur en hitt, að hún
þótti „djörf", hispurslaus og klúr,
en víða all-fyndin. Efnið fjallar um
leiguliða, næstum hið svokallaða
„white trash" Suðurríkjanna og ger
ist í Georgiu-fylki, en gæti reyndar
gerzt nær hvar sem er í svokölluðu
Deep South, byggist á lifnaðarhátt-
um ræksnisfólks, siðlítils lýðs, sem
er í senn fávís og frumstæður, vart
ofar negrum Suðurrikjanna, eins og
þeir þá gerðust. Höf. kynntist lifn-
Gísli, Halldórsson
aðárháttum þessa fólks, kom vel
auga á vanþróun þess, örbirgð, með
fædda leti og nær plebískt stolt.
Þetta fólk var einskonar eftir-
stríðshreytur stríðsáranna (svokall-
aðs þrælastríðs), en svo ferlega
gengu norðanmenn frá Suðurríkjun
um, búgörðum og lifnaðarháttum
Suðurríkjanna, að nálega hver bú-
garður var brenndur, þorp í rúst-
um, algjör ringulreið alls þjóðfé-
lagslegs skipulags. Gamlar ættir af-
máðust, plantations lögðust í eyði.
Norðanmenn tóku flest, ef ekki öll
völd í sínar hendur og ruddu á
brott allri menningu syðra. Upp úr
aldamótunum 1900 tók að vísu að
rétta við, en leiguliðar, smábænda-
rusl, ómenntað og fákænt lifði eft-
ir, störfuðú í bómullarrækt og ein-
hverskonar jarðyrkju, löptu dauðann
úr skel. í ýmsum fylkjum, Georgíu,
Mississippi, Alabama, Louisana o.
fl. ríkjum syðra ríkti þessi örbirgð
nær óbreytt allt framundir árið
1940. Einstaklingar efnuðust, milli
stéttin hafði það dágott, en hvíta
ruslið og negrarnir þroskuðust
ekki.
Það var því- ekki ófrjór jarðvegur
fyrir útsjónarsamt og andríkt skáld
að vinna úr þessu, sem auk þessara
kosta, hafði að auki ágæta og oft
bitra kímnigáfu. Caldwell notaði
sér þekkingu sína, bæði í Tobacco
Road og í God’s Little Acre, sem
bæði hlutu miklar vinsældir og
milljónir lesenda. Upp úr þessari
skáldsögu samdi Jack Kirkland
verkið, sem frumsýnt var í Iðnó
s.l. miðvikudagskvöld.
Þegar Tobacco Road var frum-
sýnt vestra voru pempíubókmennt-
ir í leikritun enn alls ráðandi.
Nauðganir og blákaldur sannleikur
og samtöl um kynferðismál þóttu
goðgá enda áttu slík verk, á sviði
og í myndum, erfitt uppdráttar
vegna Hayes-nefndarinnar, sem
ritskoðaði nær allar bókmenntir og
leikrit, myndir og jafnvel útvarps-
efni. Ekki þótti almenningi betri
meðmæli með tvíræðri bók, en að
hún væri bönnuð í Boston, aðal-
vígstöðvum hreinlífis og tepruskap-
ar.
Mörgum mun þykja, 'að leikrit
Kirldands, samið eftir bókinni, sé
mun varfærnara en bókin sjálf, og
hafa þeir nálega allt til síns máls.
Hitt ber og að líta á, að leikritið
sjálft var, á sínum tíma, djart og
hreinskilið, beinskeytt og dró svað-
menni Suðurríkjanna enn dýpra í
svaðið. Leikritið vakti miklar deilur
mili siðamanna og „ósiðsamlegra"
og var vegið í ýmsar áttir. En bók-
menntir í líku og enn „djarfara"
formi náðu vinsældum, urðu yfir-
sterkari og þegar líða tók á stríðs-
árin, þótti Tobacco Road ekki leng-
ur djarft, heldur ba^ii djarft og
snjallt. í dag er þetta ekki annað
en siðsamlegt leikrit, heldur aftut-
haldslegt, jafnvel pempíulegt, ef
borið er saman við bókmenntirnar
í dag.
Sýning Leikfélags Reykjavíkur
er ósköp samvizkusamleg og oft
vel unnin. Reynar er erfitt að í-
mynda sér hvaða erindi hún á hing-
að nú á dögum, því vissulega er
hún ekki neitt sérstakt snilldarverk
og auk þess er efni hennar og allt
„andrúmsloft" ákaflega staðbundið,
ekki aðeins þessir dagar úr lífi
Lester-fjölskyldunnar, ef fjölskyldu
á að kalla, heldur og talshættir,
staðbundin orðaskipti, afstaða fólks
ins til lífsins, hugsun þess, stolt og
lífsvenjur allar. Fátæktin gerir
menn og konur að aumingjum, og
úr því dregur höfundur ekki. Ljósu
punktarnir sem brugðið er upp, af-
sanna tilveru sína nær samstundis
og þeir kvikna. Örlög Pearl verða
sem hinna systkinanna, þau gravit-
era til stórborgarinnar Augusta, sú
ljóta, Ella Maja, gengur ekki út, en
þrumandi andstæðurnar Lester-
hjónin „bliva", frúin deyr, bóndinn
eiginlega leysist upp og verður að
gufu. Sérstök kaldranaleg heit skína
yfir öllum gerðum, öllum viðbrögð-
um fólksins, þessa hamingjulausa,
kröfulausa, óþroskaða lýðs. Lögmál
auðsins sigrar.
Það er vissulega erfitt að koma
þessu leikriti á svið hér á íslandi.
Aðstæður eru.gjörólíkar, fjarri öliu
ímyndunarafli hins almenna áhorf-
anda. Þýðing orðaskipta verður
erfið, oft yfirborðsleg, en þýðanda,
Jökli Jakobssyni, tekst þ.ó oft mæta-
vel upp, þótt stundum ráði hann
ekki við ofureflið. „Southern
drawl" verður ekki þýtt, þessi suð-
urríkjahreimur er einstakt fyrir-
brigði, ekki svo mjög málízkan ein
sömul, heldur seimurinn, sem þetta
fólk dregur í tali. Gerir leikstjóri,
sem betur fer, enga tilraun til að
koma því fram í tali leikenda sjálfra
en byggir meira á því hrjúfa og
kaldranalega, sem einnig missir
nokkuð marks, því „stóru" og „illu"
orðin eru mun mýkri í munni „inn-
fæddra" í Suðurríkjunum, en orða-
bókarmeiningar gefa til kynna.
En það sem uppsetningin fer
mest á mis við er „andrúmsloftið".
Það er eitt hið sérstæðasta við
þetta verk. Gísla leikstjóra Hall-
dórssyni tekst ekki nema að litlu
Ieyti að ná hinu rétta andrúmslofti
og furðar það engan sem kunnur
er málum. Má jafnvel fullyrða, að
venjulegur leikhúsgestur sakni þess
ekki, sem ekki er heldur að furða,
því hann einfaldlega þekkir það
ekki. í stuttu máli, við sjáum dá-
gott og oft mjög skemmtilegt og
nýstárlegt verk á sviðinu, oft lip-
urlega og jafnvel vel leikið, þótt
ýmsir hnökrar væru á.
Gísli Halldórsson er ekki aðeins
leikstjóri, heldur leikur hann veiga-
mesta hlutverkið. Þetta er erfitt
verk, en Gísli sleppur furðanlega
frá því. Þakka má tvennu. Hann
gerir sér ljósa möguleikana og reyn
ir ekki að skapa þann anda, sem
hann hreinlega þekkir ekki. Sýnir
það að vanþekking getur líka haft
sínar góðu hliðar. Leikstjóri, sem
gjörþekkti anda verksins, hefði ver
ið vestra, séð uppfærzlu þar, og
reyndi síðan að endurskapa það
hér heima, myndi bíta í þann bita,
sem hann ekki fengi kyngt. Gísli
tók þarna beztu lausnina, leikstýrði
því eins og venjulegu, lipru verki,
án alls tildurs og sérlegra aðstæðna,
sem nauðsynlegar eru þegar stykkið
er leikið í heimalandinu. Umgerðin
er að vísu nær sanni, tréverk, bún-
Framhald á 6. síðu.
***

&
jurta

tíJ

jurta
»‘1 IXMT3KI.
í
jurta
HAGSÝN
HÚSMÓÐIR
NOTAR