Mánudagsblaðið - 20.10.1969, Blaðsíða 4

4
Mánudagsblaðið
Mánudagur 20. október 1969
Ritstjórl og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason.
Sími ritstjórnar: 13496- — Auglýsingasími: 13496.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
Geimferðir Rússa
og Ameríkumanna
Þegar þetta er ritað eru þrjú sovézk geimför í lofti, hring-
sólandi kringum jörðina og er hér um að ræða eitt af afrek-
um Rússa í geimvísindum. Þetta er ánægjuleg framför vís-
indanna, og þar deila Rússar og Bandaríkjamenn millum sín
hverri frægðinni og vísindaafrekinu meiri.
En jafnframt þessum afrekum er svolítið gaman fyrir okkur
smáu þjóðirnar, sem enga möguleika höfum til slíkra vísinda-
iðkanna, að athuga vinnubrögð beggja þessara stórvelda.
Annarsvegar eru Bandaríkjamenn, opinskáir, sigurreifir, glað-
ir og ánægðir og dálítið stoltir er þeir segja alheimi frá af-
rekum sínum.
Hinsvegar eru það svo Rússarnir, þungir, þögulir eins og
gröfin og láta hvorki uppi tilgang né markmið almennt með
geimferðum sínum. Yfir allri þeirra áætlun ríkir djúp þögn,
heimurinn verður að geta í eyður, leggja eyru við sögusagn-
ir, byggja niðurstöður sínar á því, hvað hvískrað er í diplo-
mata-hópum í Moskvu. Fréttamenn Rússa hafa enga hugmynd
um hverju er afrekað hverju sinni, og eru neyddirtil að kyngja
og birta aðeins opinberar fréttatilkynningar, sem þeim eru
fengnar í hendur. Þótt pólitískar skoðanir manna í heiminum
séu ærið mislitar, þá munu flestir jarðarbúar fylgja með athygli
og áhuga afreksverkum þesara tveggja andstæðinga í rann-
sóknum út í himingeimnum. Þetta telur hinn venjulegi hópur
jarðarinnar sameiginlegan sjóð upplýsinga a.m.k. þá hlið hans,
sem ekki upplýsir tæknileg eða hernaðarleg efni og/eða til-
gang slíkra -rannsékna. *» -«r~* <»**«,
Hér skilur milli. Annarsvegar opinská skýring á afrekum
og mistökum, tilgangi og niðurstöðum, hinsvegar drungi og
þögn, allt á huldu unz leiðtogum þóknast að láta einhverjar
upplýsingar uppi og þá aðeins þær, sem þekkilegar eru vald-
höfum. Menn hljóta að vita eða geta ímyndað sér hin mörgu
vonbrigði Bandaríkjamanna í upphafi geimaldar. Fyrst tókst
Rússum að senda upp „Spútnikka" sína, en Bandaríkja-
mönnum mistókst hrapallega þegar þeir hröðuðu sér til að
,,ná“ Rússum í vísindunum, flug þeirra endaði heldur ánalega
úti í Atlanzhafi, en sú tilraun fékk eitthvert stærsta blað Bret-
lands til þess að birta fyrirsögn ársins, stuta en laggóða, sem
hljóðar ,,OH, DEAR“, og gerðu hina bjartsýnu Bandaríkja
menn að dálitlu athlægi. En samt sem áður hvorki bönnuðu
Bandaríkjamenn blöðum sínum eða öðrum fjölmiðlunartækj-
um að fylgjast sem gleggst með öllum þáttum geimferða og
birta sjálfstætt af þeim atburðum allar fréttir. Nú hafa Banda-
ríkjamenn farið langt fram úr Sovétmönnum I þessum efn-
um, en enginn hælist um né gerir lítið úr „andstæðingnum".
Hér skilur mikið á milli. Annarsvegar þröngsýni, einræði,
fréttaskoðun og grafarþögn. Víst mun Rússum hafa mistek-
izt. Það er aðeins mannlegt. En aðeins kommúnistar búa við
þau „skilyrði"! að fyrirskipa algera þögn, nálega „black-out”
frétta um mannleg mistök. Bandaríkjamenn hugsa öðruvísi,
þótt almenningi sé það Ijóst, að sumar uppljóstranir blaða
þeirra hafa ekki gert þjóðinni annað en bölvun og eru stöð-
ug hætta fyrir öryggismál þeirra og önnur opinber leyndar-
mál.
Islendingar þekkja ekki þessi mál. En dæmin sýna, óvilj-
andi, hver er munurinn á þjóðskipulagi frelsis og þjóðskipu-
lagi algjörs einræðis og kúgunar í ekki einu heldur öllu
formi.
Hershöfðingi í hippía-gervi — Ævar Kvaran & Co.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
BETURMÁ EFDUCA SKAL
Höf..1 Peter Ustinov. — Leikstj.: Klemenz Jónsson
Ánægjuleg sýning við Hverfisgötu
Ef það er nokkuð, sem hið
gamansama verk Peters Ustinovs
skilur eftir hjá áhorfandanum, þá
er það einfaldlega það, að all-
ir eru breyzkir og ekki síður eldri
kynslóðin en hin yngri- Breyt-
ingin er einfaldlega sú, að eldri
kynslóðin kunni betur að stela
og fela en hin yngri stelur og
segir frá.
„Halfway up the Tree“ (Bet-
ur má ef duga skal) er nýjasta
verk Ustinovs, sem við þek'kjum,
frumsýnt 1967, farsakennd kom-
edia um samband kynslóðanna.
Sir og Lady Mallalieu eru komin
á þann aldur, að hann er hættur
hershöfðingjastörfum, er að koma
heim, eftir fjögurra ára gagns-
laust og vonlaust starf fyrir
heimsveldið, en lafðin hefur í
fjarveru hans alið upp tvö börn
þeirra, Helgu og Robert, myndar-
bítla eða hippía, sem farið hafa
„alla leiðina“ í lifnaðarháttum
slíkra ungmenna. Hann „býr
með“ hún „er ófrísk“ bæði hafa
þau nýtízkulegar skoðanir þ-e.
frelsisskoðanir þær, sem mest
ráða ríkjum í þessum hálfmyrkva
heimi síðhærðra pllta og siðferð-
irlausra stúlkna, sem bæði vilja
breyta heiminum, losna úr viðj-
um gamalla hugsana og úrelts
þjóðskipunarfyrirkomulags. Gall-
inn er sá, að þau hafa aðeins
kjark til að fara „hálfa leiðina“-
Þótt við hér heima þekkjum
ekki þassa lifnaðarháttu ungu
kynslóðarinnar nema af afspurn,
almennar útilegur frá heimahús-
um, samlífi og stóðlífi er enn
óþekkt í hópum á fslandi þá
þekkjum við hinsvegar mæta vel
hér afbrigðilega lifnaðarhætti
unglinganna, næturgölt. drykkju-
skap og villidýrsóp á götum og
utan vínstaðanna í Reykjavík. Þá
hafa bíómyndir, fréttamyndir og
önnur fjölmiðlunartæki gefið okk-
ur nok'kurn smjörþef af hegðan
þessa fólks þannig, að efnið í
verki Ustinovs er alls ekki fram-
andi.
Leikrit Ustinovs er ekki um-
vöndunarverk, enn síður þjóðfé-
lagsádeila og sízt af öllu siðsem-
ispredikun. Það er blátt áfram,
fyndið, létt og einstaka sinnum
getur höf. ekki setið á sér að
draga fram lauslegar en sannar
ályktanir um þetta nýja „frelsi"
sem er jafnan afsökun og varnar-
orð allra þeirra, sem sjá jákvæða
þróun í þessum lifnaðarháttum,
þessari áráttu æskunnar að brjóta
að baki sér allar brýr og haga
sér að vild. Gallinn við þessa lifn-
aðarhætti er bara sá, að ungling-
amir og forsprakkarnir gera sér
ekki ljóst, að smáatriði eins og
kostnaðurinn við að éta og lifa
almennt er ennþá meginstoðin
undir lögmálum lifsins, máske
iítilsvirði, en þó ákaflega nauð-
synleg-
Sjálfur virðist Peter Ustinov
nákunnugur lifnaðarháttum þessa
hóps manna og kvenna, enda eru
dæmin mörg og margvísleg í
heimalandi hans, eiginlega vanda-
mál, sem þjóð hans í heild er í
vandræðum með.
Okkur fslendingum ætti ekki að
bregða í brún, þótt dætur okkar
ógiftar láti þau orð falla, laus-
lega, að þær séu óléttar. Okkur
tekst f þeim efnum að sigra
flestar þjóðir- Ekki skyldi heldur
fslendingurinn hrökkva f kút,
þótt einhver yngispilturinn sé
farinn að „búa með stúlku“, hvort
heldur til samfara eða bara vegna
sameiginlegra andlegra áhuga-
mála. Samband íslenzkra ó-
kvæntra karlmanna við kvenfólk
byggist venjulega aðeins og ein-
ui gis á '.íkamlegum þörfum og
við erum nógu miklir raunsæis-
menn til að láta slíkt tiltölulega
óáreitt- Almannatryggingarnar sjá
um afleiðingarnar.
Þótt Ustinov sé hvorki veiga-
mikill þjóðfélagsfræðingur né um-
bótasinni að marki. þá Ieikur
listin að rita fersk og lipur leik-
rit f höndum hans. Hann þekkir
leikihúsið, kröfur þess, mögu-
leika og takmörk, Hann fylgir
þeirri reglu George Cohans, að
vita og skilja, að leikrit eiga að
vera stutt, einkum gamanleikir,
söngleikir og farsar, allt yfir þrjá
tíma verður leiðinlegt og þreyt-
andi- Hann veit líka, að óþarf-
ur umbóta-ismi nær aldrei til-
gangi, heldur verður oftar en
ekki til þess eins, að drepa slík
verk. Eins og mörg leikritaskáld,
en ekki nær öll, veit Ustinov vel,
að lausn, sem slfk á þessum mál-
um er ekki handhæg- Hann bind-
ur verk sitt án þess að gera al-
mennar ályktanir, en einbeitir sér
aðeins að einu „vandamáli", þe.
fjölskyldu hershöfðingjans og, ef
svo má kalla það, einstökum við-
brögðum. Hershöfðinginn kastar
hefðbundnum venjum fyrir borð,
án þess nokkumtíma, að reyna
að tala um fyrir börnum sinum-
Hann kastar sér þegar í stað,
óeðlilega fljótt út i hippímennsk-
una, eiginlega án nokurra skýr-
inga. Höfundur kemur að vísu
með skýringar „seinna" en úti-
lokað er að finna nokkurt hald-
bært mótiv fyrir hinni óvæntu
breytingu strax í upphafi. Það
eitt, að hann beitir bömin sömu
vopnum er ófullnægiandi, þvi í
rauninni segir höfundurinn, að í
Sir Mallelieu hafi alltaf búið þessi
maengerð dreymandi um það að
losna úr viðjum hins hefðbundna
lífs, komast í sitt tré. Börnin
breytast að ytra borði, en hötf-
undi tekst aldrei að sýna að þau
breytist raunverulega, þótt skegg-
ið hverfi, skopklæðum sé kast-
að og dóttirin ólétta klæðist brúð-
arskarti — sem er reyndar bragð
hennar til að feðra enn einn
óskilagemlinginn. Þeir, sem sjá
„bitra ádeilu“ og þungan undir-
tón, gera Ustinov órett til. Leik-
húsmaðurinn Ustinov, er ekki
annað er skopmyndameistari, sér-
stakur húmoristi, hnyttinn, upp-
finningasamur, meinhæðinn og
oftar en ekki skemmtilega stráks-
legur- Að segja þetta um nútíma-
höfund á Islandi, sem reynir að
fást við gamanleiki, eða skop-
drætti úr þjóðfélaginu er goðgá,
en hjá alvöru-leikhúsfólki, eru
þetta ekki annað en sannindi-
„Broddar" og „ádeilur" eru ekki
sóttar né seilzt eftir, þær eru að-
eins nauðsynlegar til þess að
verkið hafi einhvern grundvöll
eða akkeri.
Það sem mestu máli skiptlr er,
að hér er á ferð, ágætt og oft
nær fullkomið verk þeirra leik-
bókmennta, sem oft eru taldar
vandasamastar, og gætu vissulega
verið góð kennsla fyrir okkar
leikritaskáld, sem flest, ef ekki
öll, eru að kafna í „undirtóni"
og alvöru, líta á sig sem hugs-
uði og umbótamenn en eru hvor-
ugt, þó helzt geðillir útnárar,
sem eru sí og æ að reyna að ná
sér niðri á einhverju ímynduðu
eða sönnu óréttlæti.
Efnið er léttvægt en mjög heil-
steypt utan þess, að stundum
skortir svokallað „mótiv“ það er
eðlilega þróun atburða, þó einna
helzt í skapskiptum hershöfðingj-