Tíminn - 13.12.1977, Qupperneq 10

10
Þriðjudagurinn 13. desember 1977
Umræður utan dagskrár í báðum deildum
Fréttaflutningur
r íkisf i ölmiðlanna
W
um verðhækkanir á landbúnaðarvörum
alþingi
IngiTryggvason (F) kvaddi sér
hljóðs utan dagskrár i efri deild
Alþingis í gær og gerði að umtals-
efni fréttaflutning rikisfjölmiðl-
anna um verðhækkanir á land-
búnaðarvörum, sem hann taldi
vart samræmast reglum um hlut-
leysi. 1 upphafi rifjaði hann upp
að ,4andbúnaðarvörur eru eins og
raunar öllum háttvirtum þing-
mönnum mun kunnugt.eru verð-
lagðar samkvæmt sérstökum
lögum, lögunum um Framleiðslu-
ráð iandbúnaðarins o.fl. Þeir sem
verðleggja vöruna, 6 manna
nefnd er það skylt aö gæta þess i
verðlagningu i senn að bændur
njóti svipaðra tekna og svo-
kallaðar viðmiðunarstéttir og
eins að verði vörunnar sé stillt
svo i hóf sem framast er kostur,
þegar þetta sjónarmið er haft i
huga.”
Hækkun
undanrennu
Þá ræddi þingmaðurinn sér-
staklega um verðlagningu á und-
anrennu.en breyting á verði henn-
ar hefur vakið sérstaka athygli,
og sagði:
„Fyrir siöustu verðlagningu
greiddu neytendur 38,98 kr. fyrir
þaö að fá undanrennuna pakkaða
i góðar umbúöir, en umbúðirnar
eru dýrar. Bændur fengu i sinn
hlut aðeins 11,22 kr. af þessu
verði. Það er talinn sami
kostnaður við pökkun og dreif-
ingu undanrennu eins og við aðra
mjólk og með jafnlágu verði eins
og verið hefur á þessari vöru en
það var fyrir siöustu verð-
lagningu 50,20 kr. á litra þá fór
meiri hluti þess verðs i kostnað.
Hins vegar var það ákveðið við
siðustu verölagningu án
ágreinings i6 manna nefndinni að
hækka þetta útsöluverð sem var
50,20 kr. upp i 100 kr. og við þaö
hækkaði mjög verðið á undan-
rennunni.”
Þessu næst ræddi þingmaður-
inn um þá venju sem hefði
skapazt að fjölmiðlar greini mun
meir frá hækkunum á land-
búnaðarvörum en hækkunum á
öðrum vörum. Slikt væri neikvætt
fyrirvöru sem fylgdi i öllum aðal-
atriðum nákvæmlega hinu al-
menna verðlagi i landinu.
Umfjöllun
útvarps
Síðan sagði þingmaðurinn:
„Astæöan til þess aö ég geri
þetta allt að umtalsefni er eins og
fyrr segir, fréttaflutningur Rikis-
útvarpsins bæði hljóðvarps og
sjónvarps I sambandi viö þessa
veröbreytingu. Ég vil með leyfi
hæstvirts forseta leyfa mér aö
lesa hér inngang aö frétt Rikisút-
varpsins, allt svo hljóðvarps, um
þessa veröbreytingu. En formál-
inn, eða fyrstu orðin áöur en farið
var aö gera grein fyrir verö-
hækkuninni, voru á þessa lund:
„Veruleg hækkun á verði
flestra tegunda landbúnaðarvöru
tekurgildi i fyrramálið. Hækkun-
iner mismunandi eftir tegundum
og með verðákvöröuninni er
greinilega gerð tilraun til þess aö
breyta neysluvenjum neytenda
t.d. er reynt að draga úr sölu
undanrennu með mikilli verö-
hækkun en auka smjörsölu”.
Það sem mér finnst mjög at-
hugavert við þessa frétt er þaö að
áöur en landsmönnum eru sögð
tiðindin þá skapar fréttamaður
sér ákveönar hugmyndir, sem
hann flytur landsmönnum um
það, hvers vegna þessi verölagn-
ing fer fram á þennan hátt og ég
veitekkitil þess, að þaö hafi kom-
ið til tals i þeirri nefnd sem verð-
leggur vöruna, aö þessi væri til-
gangurinn með veröbreytingun-
um og ég veit ekki heldur til þess,
að þessi fréttamaður hafi sótt
heimildir um þetta til fulltrúa i 6
manna nefnd. Það er þessi tegund
fréttaflutnings, sem ég vil leyfa
mér að átelja hér.”
Sjónvarpið ræðir
hækkanir
Siban ræddi þingmaöurinn um
fréttaflutning sjónvarps og rakti
Ingi Tryggvason
kafla úr þeim fréttum. Sérstaka
athygli vakti hann á eftirfarandi
orðum úr umræddri frétt:
„1 gær gerðist það aö Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins til-
kynnti 18,4% meðaltalshækkun á
landbúnaðarvörum og gekkhún i
gildi i morgun. Hækkunin á
mjólkurvörunum er mjög mis
munandi en það sem mesta at-
hygli vekur er að mjólk hækkar
um 23,9% en undanrenna um
hvorki meira né minna en 66,7%.
Þessar verðhækkanir stefna að
þróun, sem gengur i berhögg við
það sem manneldisfræðingar
mæla með”.
Siðan sagði þingmaðurinn:
„Þarna gerist nákvæmlega það
sama að fréttamaður sem sam-
kvæmt lögum Rikisútvarpsins á
að vera hlutlaus leggurdóm á það
hvaða vörur séu hollar og hverjar
vörur séu ekki hollar og hann
leggur dóm á afleiðingar þessar-
ar verðbreytingar.”
Þessu næst ræddi þingmaður-
inn frekar um fréttaflutning
sjónvarpsins en gerði siðan að
umtalsefni þær lifsvenju-
breytingar sem orðið hafa á und-
anförnum árum.
Ráðherra spurður
Að lokum sagði þingmaðurinn:
,,Ég ætla nú ekki að hafa þenn-
an lestur öllu lengri, en ég vil að
lokum leyfa mér vegna þessara
ummæla sem ég hef lýst og komu
fram i Rikisútvarpinu, leyfa mér
að spyrja hæstvirtan mennta-
málaráðherra eftirfarandi
spurninga:
1. Hvaða aðili innan Rikisút-
varpsins fylgist meö þvi aö gætt
sé hlutleysis i almennum frétta-
flutningi i útvarpinu.
2. Hafa þær fréttasendingar
um veröbreytingar landbúnaðar-
vara, sem ég hef nú gert að um-
talsefni verið ræddar innan stofn-
unarinnar?
3. Hafa verið geröar ráöstafan-
ir til þess að fréttasendingar af
þessu tagi endurtaki sig ekki?
Þessar spurningar eru vissu-
lega fram bornar vegna þess, að i
lögum um Rikisútvarpið er gert
ráð fyrir þvi, aö útvarpið sem
stofnun sé hlutlaus. Ég hef ekki
tima til þess nú að gera aö um-
ræðuefniannan þátt sem mér hef-
ur fundizt vera landbúnaöinum
ákaflega erfiður að undanförnu
og það er leiðaralestur i morgun-
útvarpinu. Þar hafa á undanförn-
um mánuðum dunið á lands-
mönnum fullyrðingar um land-
búnað á tslandi, sem hvergi fá
staðizt. Ég er ekki einn þeirra
manna, sem vill hefta málfrelsi i
landinu en ég hefði þó álitið að
það væri nauðsynlegt fyrir stofn-
un eins og Rikisútvarpið að gefa
gaum að öllu þvi sem flutt er i
Rikisútvarpinu og aö þaö sé ekki
atvinnurógur eins og mér finnst
að sumt af þeim leiðaralestri sem
dunið hefur i landsmönnum hafi
verið á undanförnum mánuðum.
Landbúnaðurinn á við ýmsa
örðugleika að striða. Þeir verða
ekki ræddir hér. En landbúnaður
eins og allar aðrar atvinnugrein-
ar i landinu þarf á þvi að halda að
Vilhjálmur Hjálmarsson
njóta skilnings fólksins i landinu
og skilningur á landbúnaði sem
atvinnugrein verður ekki fyrir
hendi nema þar sé þekking lika.”
Fréttir útvarps
oft gagnrýndar
Vilhjálmur Hjálmarsson
menntamálaráðherra tók næstur
til máls og sagði I upphafi að
fréttaflutningur Rikisútvarpsins
væri nokkuð sérstaks eðlis og
þess vegna gagnrýndur meir en
fréttir blaða. En um þennan
fréttaflutning gilda sérstakar
reglur.
Siðan vék ráðherra að útvarps-
lögunum og sagði að i 3. grein
þeirra segi m.a.:
„að útvarpið skuli kappkosta að
halda uppi rökræðum um hvers
konar málefni sem almenning
varða á þann hátt svo menn geti
gert sér grein fyrir mismunandi
skoðunum um þau. Það skal
halda uppifréttaþjónustu og veita
fréttaskýringar o.s.frv.” Enn
segir i þessari grein.: „Rikisút-
varpið skal i öllu starfi sinu halda
i heiðri lýðræðislegar grund-
vallarreglur. Það skal virða
tjáningafrelsi og gæta fyllstu
óhlutdrægni gagnvart öllum
flokkum og stefnum i opinberum
málum, stofnunum, félögum og
einstaklingum.”
Siöan segir i 4. gr. m.a.:
„Ctvarpsstjóri undirbýr og
stjórnar framkvæmd dagskrár en
gætir þess að settum reglum um
hana sé fylgt. Ctvarpsstjóri gefur
út reglur um fréttaflutning og
auglýsingar i hljóðvarpi og sjón-
varpi, þ.á.m. auglýsingatima að
fengnu samþykki útvarpsráðs.”
Ákvarðanir útvarpsráðs
endanlegar
Þá vitnaði ráðherra i 6. grein
útvarpslaganna, en hún hljóðar
svo:
„Útvarpsráð tekur ákvarðanir
um, hversu útvarpsefni skuli
haga i höfuðdráttum og leggur
fullnaðarsamþykki á dagskrá áö-
ur en hún kemur til framkvæmd-
ar. Ráðið setur reglur eins og
þurfa þykirtilgæzlu þess.aö fylgt
sé ákvæðum 3. gr. Akvarðanir út-
varpsráðs um útvarpsefni eru
endanlegar.”
Þessu næst ræddi ráðherra um
reglur þær, sem eru i gildi um
fréttaflutning, en þar segir m.a.:
„Rikisútvarpið flytur fréttir og
fréttaauka um hvað eina, sem að
dómi fréttastofu hljóðvarps eða
sjónvarps hefur almennt frétta-
gildi. Fréttir þær, sem Rikisút-
varpið flytur að eigin hvötum og á
eigin ábyrgð, mega ekki vera
blandaðar neins konar ádeilum
eða hlutsömum umsögnum, held-
ur skal gætt fyllsta óhlutdrægni
gagnvart öllum flokkum og stefn-
um i opinberum málum, stofnun-
um, félögum eða einstaklingum.
Ekki mega i fréttum útvarpsins
felast auglýsingar eða tilkynning-
ar, nema þær varði starfsemi
Rikisútvarpsins sjálfs. Frétta-
skýringar ber að afmarka greini-
lega frá fréttum og skal ávallt
Stefán Valgeirsson
kynnt nafn höfundar slikra skýr-
inga. Við skráningu frétta skal
þess jafnan gætt, að heimildir séu
sem fyllstar og óyggjandi. Rikis-
útvarpið verður ávallt að vera
reiðubúiö til að gera grein fyrir
heimildum frétta.”
Síðan sagði ráðherra að of langt
mál væri að fara nánar út I reglu-
geröina, en vakti athygliá að það
væri ekki gert ráð fyrir að ráð-
herra hefði afskipti af vali efnis
eða meðferð þess, enda væri það
mjög skiljanlegt og eðlilegt i alla
staði. Endanlegt úrskurðarvald
um útvarpsefni er hjá útvarps-
stjóra og útvarpsráði þ.e.a.s. inn-
an stofnunarinnar.
Kvaðir, sem aldrei
verða uppfylltar
Þá ræddi ráðherra um það
ákvæði i útvarpslögunum, að
haldið skuli uppi i útvarpi rök-
ræðum til þess að fá fram ólik
sjónarmið, og sagði um það
atriði:
„Veltimaður þessum ákvæðum
fyrir sér, leggja þau þær kvaðir á
herðar stofnunarinnar og starfs-
fólks þess að þær verða aldrei
uppfylltar, svo öllum líki. Gagn-
rýni hlýtur þvi að koma fram.
Bezt er þá að báðir aðilar, þ.e.
þeir, sem gagnrýna og þeir, sem
gagnrýndir eru, ihugi málin i
rólegheitum og leiti að sameigin-
legri niðurstöðu, nema málsatvik
þyki svo alvarleg að leita þurfi
úrskurðar dómtóla.
Bændur orðnir
langþreyttir
Undir lok ræðu sinnar sagði
ráðherra að hann undraöi ekki
þótt islenzkir bændur snúist til
varnar gegn þeim gifurlega
áróöri, sem beitt hefur verið gegn
þeim og gegn framleiðsluvörum
þeirra. Sérstaklega ætti hann þar
við margvisleg blaðaskrif, þar
sem menn slitu úr samhengi ein-
stök atriði og þvörguðu um þau i
blöðunum daginn út og daginn
inn. Til þess að koma þessum
áróðri bezt til skila er valið
leiðaraformið og væri von aö
menn veltu fyrir sér hvort brotið
sé hlutleysi útvarpsins með lestri
úr þessum leiðurum.
Að lokum sagði ráðherra:
„Að þvi er varðar kvartanir um
útvarpsefni og meinta hlutdrægni
i fréttaflutningi og ýmsum þátt-
um, þá er auðvitað ekkert at-
hugavert við það, þó að vakin sé
athygli á þessu eins og öðru. Mér
sýnist þó, að rétta boðleiðin til
þess að koma á framfæri slíkum
umkvörtunum ásamt ri8cstuðn-
ingi, að koma núþessuá framfæri
við útvarpsstjóra og útvarpsráð,
og ég vil leyfa mér að fuilyrða, aö
þessir aðilar muni leitast viö að
meta málsatvik á hlutlægan, en
þó um leið óhlutdrægan hátt.
Gamalreyndar
aðferðir nasista
I neðri deild hóf Stefán Val-
geirsson umræður utan dagskrár
um þessar sömu fréttir. Gat hann
þess i upphafi að þetta væri
ellefta árið, sem hann sæti á Al-
þingi, en þetta væri i fyrsta sinn,
sem hann notaði sér rétt sinn til
þess að kveðja sér hljóðs utan
dagskrár.
Síðan ræddi þingmaðurinn um
að þaö væri ekki nýtt að rikisfjöl
miðlarnir gæti ekki þeirrar óhlut-
drægni, sem þeireigi að gæta lög-
um samkvæmt og oft hefði verið
full ástæða að fjalla um starfsemi
þeirra.
Siðan sagði þingmaðurinn:
„Ég stend lika i þeirri trú, að
þessir fjölmiðlar hafi gengið
lengra að þessu leyti að undan-
förnu en áður fyrr. Og ég set það i
samband við þann gegndarlausa,
óriatstudda áróður, sem uppi hef-
ur verið gegn bændastéttinni og
framleiðslu þeirra, t.d. I siðdegis-
blöðunum, en þó miklu viðar,
hvernig fréttamenn beggja stofn-
ana greindu frá og matbjuggu
fréttir af þessu tilefni. Það bendir
allt til þess að þessi gamalreynda
aðferð nasistanna, að endurtaka
nógu oft það sama, sé farin að
hafa áhrif á starfsmenn þessara
stofnana, að þeir séu hættir að
gera sér fulla grein fyrir hva5.sé
hlutlaus frásögn.”
Síðan vitnaði þingmaðurinn i
sömu fréttir, og Ingi Tryggvason
gerði að umtalsefni i efri deild.
Átaldi þingmaðurinn að frétta-
menn legðu mat á það hvað liggi
að baki þeim verðákvörðunum,
sem teknar voru i sexmanna-
nefnd, enda væri verksvið þeirra
aðeins að segja frá þessum hækk-
unum.
„A sama hátt var komið á
framfæri i fréttum um verð-
hækkunina, ákveðinni prédikun
gegn fituneyslu,” sagði þing-
maðurinn, og taldi fréttatima
rikisfjölmiðla ekki réttan vett-
vang til þess að koma á framfæri
einhverjum ákveðnum prédikun-
um um neyzluvenjur. Siðan sagði
þingmaðurinn:
„Hins vegar er engin marktæk,
afgerandi niðurstaða til á þvi,
hvað er hollt og hvað er óhollt i
þessu tilliti. Einn segir þetta og
annar hitt, aöeins staðhæfingar,
sem sannarlega er nóg af. Ég veit
ekki betur, en læknar og aðrir
þeir sem telja sig þess umkomna
að segja til um hvað sé hollt og
hvað sé óhollt, segi eitt i dag og
annað á morgun. Væri það allt
rifjað upp, sem ýmsir sem telja
sig þess umkomna að vera leið-
andi hafa sagt um hollt og óhollt
mataræði, myndi koma i ljós, að
einhverntima á siðustu tveimur
áratugum hafi verið uppi kenn-
ingar um, að flest það sem við lát-
um okkur til munns, sé i það
minnsta óhollt, ef ekki baneitrað,
og svo reyna menn að kalla slikt
og þvilikt visindi.
Falin verðhækkun
i Tropikana
Sfðan ræddi þingmaðurinn
nokkuö um verðlag á öðrum vöru-
tegundum en landbúnaðarvörum
og hollustuhættiþeirra en vék sið-
an að „sólargeislanum frá
Flórida” og sagði:
„Hann er talinn islenzkur
iðnaður, þó ekkert sé gert nema
að blanda vatni saman við þenn-
anávaxtasafa og setja hann inýj-
ar umbúöir. Gaman væri að
heyra álit hæstvirtra ráöherra á
þvi, h vort auglýsingabrellan, sem
virðist fyrst og fremst hafa verið
gerð til að fela verðhækkun sem
orðið hefur á „þessari islenzku
iönaðarvöru” innan gæsalappa,
Framhald á bls. 23