Tíminn - 11.01.1978, Page 11

10
Miðvikudagur 11. janúar 1978
Skipting vinnunnar i .heimilis-
störf” og „launuð störf” varð til
þess að tvö mismunandi foreldra-
hlutverk sköpuðust: móðirin og
fyrirvinnan, sérfræðingur i til-
finningum og sérfræðingur i efna-
hagsmálum, svo notuð séu sterk-
ari orð. Nútimafólk er sagt ein-
kennast af hæfileika þess til sál-
fræðilegrar skiptingar. Störf
verða æ sérhæfðari og skiptast i
smærri undirgreinar. Nútima-
karlmaður verður að skipta per-
sónuleika sinum þegar hann fer
frá einu verki, stað eða hóp til
annars. Hlutverkin, hinir ýmsu
þættir sjálfs hans þurfa ekki
nauðsynlega að tengjast hvert
öðru. Vinnumarkaður nútimans
krefst þess að greint sé milli
vinnu og einkalifs.
Karlinn varð fyrr „nútimamað-
ur” og hafði þannig forskot. At-
höfnum hans var skipt og þær
urðu óháðar hver annarri.
Vinnumarkaðurinn byggist á
hagnaði og afköstum. Vaxandi
skrifstofuveldi krefst þess að
menn séu ópersónulegir og hafi
stjórn á tilfinningum sinum, hlýði
reglum og fyrirmælum, keppi eft-
ir stöðum, þeir sem teljast til
sama hóps hljóti sömu meðferð,
samkeppni ráði mati hæfileika og
umbunar. Störf konunnar (ef hún
var gift) héldu áfram að snúast
um fjölskylduna. Hlutverk henn-
ar sem eiginkona, móðir og hús-
móðir voru samofin. Þannig hélt
hún áfram að lifa hefðbundnu lifi
fjölbreyttra athafna.
Auðvitað var grafið undan hlut-
verki hennar þegar hið opinbera
tók að sér Tnörg þau verk sem
konur höfðu áður verið ábyrgar
fyrir. En nú var gert ráð fyrir þvi
að hún i fjölskylduhlutverki sinu
bætti upp þann missi sem varð
þegar störfin fjarlægðust heimilin
og það ómannlega við nútimaat-
vinnulif. I hópi fjölskyldunnar
bar að sýna tilfinningar, vera
eðlilegur og kátur. Hjá fjölskyld-
unni varð fyrirvinnan aftur „heill
og óskiptur”. Fjölskyldan var
tákn umhyggju og ástar i hörðum
og ópersónulegum heimi.
Sjálfsvitund bæði karla og
kvenna byggist á reynslu þeirra á
þessum tveim sviðum. Þessi
reynsla eykur á sálfræðilegan
mun kynjanna á sama tima og
lögin auka jafnræði þeirra i orði.
Fólk giftist og eignast börn ungt
og er á sama tima að reyna að
vinna sér sess á vinnumarkaðin-
um eða er að ljúka menntun sinni.
Hjón glima sameiginlega við
mörg erfið,en þroskandi verkefni.
Hættan á að þau ofgeri sér er aug-
ljós.
Gamlar hugmyndir og skoðanir
á fjölskyldunni hafa haldið áfram
aö stjórna byggingariðnaðinum
og skipulagningu borga á ára-
tugnum eftir 1930. Hverfi eru
skipulögö með fjölskyldu sem
byggð er upp af húsmóður og fyr-
irvinnu i huga. Vel skipulögð dag-
vistun og skynsamleg heimilisað-
stoð er ónóg eða skortir alger-
lega.
Vinnumarkaður iðnrikjanna
Hlutverk for-
eldra í þjóðar-
framleiðslu
og viðhaldi
mannkynsins
Eða — hvernig eigum við að ráða bót
á geðklofanum i nútíma þjóðfélagi?
Nokkur athyglisverð atriði úr bók að nafni
,,Börnin okkar, óþekktarormar annarra”
eftir Ritu Lijeström þjóðfélagsfræðing,
en í henni fjallar hún m.a. um hlutverk
kynjanna. Bókin kom út^fyrir nokkru
á sænsku Liber bókaúrgáfunni
var frá byrjun byggöur upp á
sömu forsendum. Hvorki vinnu-
aðferðir, vinnutími og dreifing
hans á daginn né fjarlægðin milli
vinnustaðar og heimila var skipu-
lagt með tilliti til ábyrgðar for-
eldra. 1 október 1974 rannsakaði
opinber nefnd i Sviþjóð hve mikl-
um tima börn veröu á dagvistun-
arstofnunum og hjá „dagmömm-
um” á einkaheimilum. Fyrstu
niðurstöður sýna að heldur meira
en helmingur barnanna eru á
dagheimilinu a.m.k. niu klukku-
stundir á dag. Fimmta hvert barn
er -þar a.m.k. tiu stundir. Þvi
yngra sem barnið er þvi lengur
dvelst það á dagheimilinu. 60 % af
börnum einstæðra foreldra eru
a.m.k. niu klukkustundir i dag-
vistun., og það sama gildir um
45% barna frá -fjölskyldu með tvö
börn. Algengast er að börn verka-
kvenna dveljist mjög lengi dag-
lega á dagvistunarstofnunum.
Það á við um 27% af börnum
þeirra, en 20,7% barna miðstétt-
arforeldra og 13.6% barna for-
eldra úr yfirstétt.
Vinnumarkaðurinn tók aðeins
tillit til barna með þvi að greiða
konum almennt lægri laun og láta
þær ekki koma til greina við
stöðuhækkanir. Enn bæta úti-
vinnandi mæður sér upp lág laun
með því að vinna meirihluta
heimilisstarfanna. Munstrið er
þekkt um heim allan.
Konur, sem unnið hafa tilbreyt-
ingarlaus og illa launuð störf hafa
litið á sig fyrst og fremst sem eig-
inkonur og mæður. Þegar þeim
bjóðast flóknari störf, sem vekja
meiri áhuga, verður starfið miklu
meiri þáttur i sjálfsvilund þeirra.
Vinnan hefur i augum margra
karla verið ill nauðsyn til að þeir
gætu séð fjölskyldum sinum far-
borða. Þeir hafa einnig orðið aö
búa fjarri fjölskyldum sinum aö
nokkru leyti. Umgengni við börn
getur leyst úr læðingi bælda þætti
i skapgerð þeirra. Meðan slikar
breytingar eiga sér stað er hætt
við að börn kynnist innri átökum
foreldranna og reikulum skoðun-
um, en þau gætu einnig fengið
hlutdeild i frelsistilfinningu og
nýrri reynslu foreldranna.
Nú er hlutverk fjölskyldunnar
að vera uppfylling gagnvart öðr-
um þáttum, einkum gagnvart
vinnumarkaðinum. Þvi hefur
verið treyst að konan i fjölskyld-
unni héldi uppi eðlilegu græðandi
og slakandi sambandi við aðra
fjölskyldumeðlimi sem er svo
mikilvægt i samskiptum við börn
og til þess að fólk sé i andlegu
jafnvægi. Konur hafa i rikari
mæli varðveitt persónuleika sinn
heilan og óskiptan. Ef hið skipta
þjóðfélag verður jafnopið konum
og körlum á sama grundvelli
verða þá ekki einnig konur/mæð-
ur andlega skiptar, tilfinninga-
lega deyfðar og kerfisbundnar?
Jafnrétti kvenna og karla er
stundum túlkað svo sem i þvi fel-
ist einkum að konur taki stöður
karla og hasli sér völl samkvæmt
leikreglum karlaþjóðfélagsins.
Hið skipta þjóöfélag greinir á
milli verksviða karla og kvenna.
Mörkin eru nokkuð greinileg,
jafnvel þegar konur og karlar
vinna i sömu grein. Hin ýmsu
verksvið eru engan veginn jafn-
mikilvæg. Þau mikilvægustu
(efnahagsmál og stjórnmál) eru
verksvið karla. Þarfir þeirra
ganga fyrir þörfum annarra
verksviða. Hin ýmsu störf innan
sama verksviðs eru einnig mis-
munandi mikilvæg. Karlar skipa
venjulega æðstu stöðurnar jafnvel
á verksviði kvenna eins og i
heilsugæzlu. Eina verksviðið þar
sem konur ríkja,er við að veita
tilfinningalegan stuðning i einka-
lifi. Opinberlega eru tilfinningar
fremur látnar i ljós af körlum,
konum hefur einkum veriö fengiö
það hlutverk að mæta þörfun^
bama og gamalmenna, þeirra
aldursflokka, sem ekki taka þátt i
framleiðslunni. Konur eru ábyrg-
ar fyrir samræmingu andlegra og
félagslegra þarfa ýmisskonar
fólks.
1 tækniþjóðfélagi okkar eru öll
kvennastöf-vanmetin, vanrækt og
illa launuð. 1 hinu skipta þjóðf-
élagi njóta tilfinningar, um-
hyggja og hispursleysi litillar
virðingar. Framtiöarvonir i þágu
barna, byggjast á þvi að konur
komi með nýjar kröfur i félags-
málum og nýtt gildismat, i sam-
vinnu við aðrar hreyfingar og
gagnrýni, sem eru sama sinnis.
í bændaþjóðfélaginu fylgdu
synirnir i fótspor feðranna. Þeir
fengu býli, jörðog jarðvinnutæki i
arf frá feðrum sinum. Nú verða
karlar hverrar kynslóöar að
vinna sig upp i stöðu feðra sinna
að nýju, svo að fjárhagur fjöl-
skyldunnar þrengist ekki
(Arnbjörnsson, 1974). Þetta ger-
ist með menntun. 1 barnauppeldi
millistéttafjölskyldna er mikil
áherzla lögð á að búa synina und-
ir að ávinna sér stöðu föðurins,
eða aðra sem talin er jafngild.
I þessari baráttu verða ungir
menn að læra reglur karlaþjóð-
félagsins. Leikreglur efnahags-
lifsins gera ráð fyrir að menn séu
færir um: = sérhæfð og sundur-
greind samskipti við fólk
= að hafa hömlur á tilfinningum
sinum, og blanda ekki inn minni-
háttar atriðum
= staðlaða hegðun, viðurkennt
gildismat og ópersónulega hegð-
un i meiri háttar málum
= einbeitingu i framkomu, sókn
og sjálfsöryggi.
Með þetta andlega veganesti
berjast ungir menn fyrir stöðum
eða a.m.k. bærilegri afkomu.
Þessar kröfur hafa komiö
i veg fyrir að margir feður hefðu
samskipti við börn sin á unga
aldri.
Árið 1974 gengu ný lög um for-
eldratryggingar i gildi. Þær eru
tákn nýrrar stefnu i fjölskyldu-
málum, sem miðar að jafnrétti
foreldra. Feðrum er gefið tæki-
færi til að njóta hluta af launuðu
barnsburðarleyfi eiginkvenna,
sem vinna úti. Enn fremur hafa
þeir sama rétt og þær til að vera
frá vinnu,ef börnin eru veik. Að
sögn f jölmiðla notuðu aðeins 1-2%
feðra nýfasddra barna sér nýfeng-
in réttindi sin fyrsta áriö, sem
lögin voru i gildi. Þeim fjölgaði i
6% á öðru árinu. Ein hjónanna
sem ákváðu að skipta með sér
ábyrgðinni á barni sinu fyrsta
æviár þess, tóku sér launalaust frf
þegar barnsburðarleyfið var út-
runnið.
Jafnrétti foreldra hefur meiri
áhrif á tviskipt þjóðfélag en fólk
heldur i fyrstu. 1 kjölfar þess
kemur foreldrafræðsla, styttri
vinnutimi, hjón fara að skipta
með sér starfi.stunda hlutastörf,
sveigjanlegur vinnutimi, þjálfun
afleysingafólks fyrir fólk i barns-
burðarleyfi, timastetning funda
smærri og stærri og ráðstefna i
samræmi við þarfir, staðarval
vinnustaða nær ibúðarhverfum,
vandlega skipulögð dagvistunar-
heimili i umhverfi sem hæfir
börnum, efasemdir um arösemi
róttækra breytinga á efnahags-
lifi, o.sv.frv.
Það er togstreita milli
hagsmuna fyrirtækja og barna.
Hugmyndin um styttan vinnu-
tima er ofarlega á baugi: til að
byrja með sex stunda vinnudagur
fyrir foreldra barna á forskóla-
aldri. En þvi fylgja tæknileg
vandamál, og vandræði á vinnu-
stað! Vinnuhópar binda fólk við
vinnu og ágóða og launakerfi fer i
mola. Uppbygging vinnumarkað-
arins er i hættu. Það leiðir til þess
að foreldrar lftilla barna verða
settir hjá, segja þeir sem bezt
þykjast vita.
Sérfræðingar i hagræðingu eru
ráðalausir. Þeir eru vanir aö loka
vinnustöðum, knýja fram flutn-
inga og breyta vinnuaðferðum —
en ekki þessu.
Vinnumarkaðurinn byggðist
<■
Miðvikudagur 11. janúar 1978
upprunalega á fyrirvinnum og
ógiftum konum. Það var engin
þörf á að taka tillit tii barna.
Byggingaverkamenn, sjómenn,
sölumenn, flutningaverkamenn
eru burtu dögum og vikum sam-
an. Vaktavinna og óþægilegur
vinnutimi voru hluti af þessu, en
hvenær var tekið tillit til þess
tima sem hentaði börnum?
Leikum okkur að þeirri hug-
mynd að feður almennt fari að
eyða tima með börnum sinum.
Hvernig kæmi það út? Abyrgðin á
börnunum hefur haldið flestum
konum fyrir utan stjórnmál.
Verður nú eins um karlmennina?
Hver verður fulltrúi
starfsmannanna i stjórn fyrir-
tækisins? Hver verður i vinnu-
ráöinu og starfsmannanefndun-
um? Hver annast vaxandi hlut-
verk starfsmanna I umhverfis- og
öryggismálum? Hver tekur þátt i
fundum og skipulagi verkalýðs-
félagsins og tilraunaverkefnum?
Hver starfar með aölögunarhóp-
um og gætir hagsmuna aldraðra
og annarra hópa sem hafa veika
aðstöðu á vinnumarkaðnum?
Hver fylgist með endurmennt-
unarmálum?
Ef þessar nýlegu endurbætur
eiga að verða eitthvað annað en
til málamynda, er nauðsynlegt að
starfsfólk verji tlma og orku til aö
kynna sér þær og koma þeim
áfram á vinnustaönum. Ef núna
er erfitt aö fá fólk, sem vill vinna
slik sjálfboðastorf, hvernig
verður það ef karlar fara að lfta á
heimiliö og börnin, sem sinn vett-
vang, eins og konurnar geröu,
þegar þær voru skildar eftir með
alla ábyrgðina?
Nei, þaö er litið vit í þvi fyrir
feður morgundagsins að likja eft-
ir mæðrum gærdagsins. Timi er
kominn til að við endurskoðum
hugmyndir okkar um foréldra-
hlutverkið. Ef til vill munu
foreldrar I framtiðinni búa i opn-
ari fjölskyldum, þar sem
auðveldara verður fyrir fullorðna
fólkið að samræma foreldrahlut-
verkið/ vinnu og þátttöku i opin-
beru lifi, þar sem börnin verða
umvafin neti fjölbreyttra tengsla
við fullorðna. Ef ekki, hvernig
verðum við fær um aö aflétta
torstreitunni milli foreldrahlut-
verksins og annarra hlutverka
fullorðins fólks.
ÞýttSJ.
[ II i ,i( n ii i( ii
11
Fær-
eyjar
Þrjár samstæður frimerkja
munu koma út hjá Póstverki
Föroya á árinu 1978. Er þeim
fyrst og fremst ætlað aö gefa
innsýn I náttúru og menningu
eyjanna, en fögur er hliðin og
fornsögur nokkrar.
Þann 26. janúár kemur Ut
samstæða með 5 verðgildum,
sem eiga að fullnægja vissum
þáttum burðargjalda. Myndefni
er sótt til Mykiness, en þar er
mikilfenglegt fuglalíf, enda eru
þar stór björg fyrir fuglinn aö
búa I.
13. apríl heldur svo áfram út-
gáfa fuglamerkjanna frá 1977,
með 3nýjum verögildum. Veröa
það að þessu sinni: Langvfa,
Lundi og Súla. Þaö er einmitt
Súlan sem mest er af I Myki-
nesi.
1 byrjun nóvember veröur svo
gefin út samstæða til að minnast
150 ára afmælis Bókasafns Fær-
eyja. Verða þetta sérstaklega 2
verðgildi vegna bókasafnsins,
en 3 merki úr gömlum kvæðum,
sérstökum færeyskum menn-
ingararfi.
Myndir merkjanna úr kvæð-
unum eru teknar af málverkum
skáldsins William Heinesen.
1 tilkynningu Póstverks Fær-
eyja segir aö ekki sé enn vitaö
um nafnverð slðustu samstæð-
unnar, en það megi áætla um
7,00. Samtals verði nafnverð
þessara þriggja samstæða ekki
yfir 20,00 færeyskar krónur. Þá
verða sérstimplar meö hverri
útgáfu og sérstök opinber fyrsta
dags bréf.
Nafnverð merkjanna frá
Mykinesi veröur: 100, 130, 140,
150 og 180 aurar.
Nafnverö merkjanna með
fuglamyndunum veröur: 140,
180 og 400 aurar.
Fyrsta bókin á færeysku kom
út 1822 og innihélt „Færöiske
Qvæder om Sigurd Fafnesbane
og hans Æt” Strax árið eftir,
1822 kom næsta bókin á fær-
eysku út. „Evangelium Sankta
Matthæussa”. Þar meö var á-
huginn fyrir bókum vakinn, og
strax á eftir var svo fariö aö
ræða bókasafn. Þessi umræða
var gerö að veruleika árið 1828.
Var þá opnað við frumstæöar
aöstæður „Færö Amts offentlige
Bibiiothek” I Þórshöfn. Þar með
höfðu Færeyingar eignazt sitt
eigiö bókasafn og það eiga þeir
enn, þvl aö byggingin er ennþá
varðveitt og mun hún vera elzta
opinber bókasafnsbygging
varðveitt á Noröurlöndum. Því
er rætt um aö þessi bygging
skreyti annaö merkiö. Hitt
merkið gæti svo haft mynd af
bókabilnum sem flytur bækurn-
ar heim til fólksins, eins og I
Reykjavlk á Islandi.
Þaö verða því þrjár samstæö-
ur frá Færeyjum 1978, 13 merki
að upphæð um 20 krónur, eða
um 650 fslenzkar krónur. Þvl
veröur ekki annaö sagt en
frændur okkar haldi sér full-
komlega innan ramma alls vel-
sæmis I frlmerkjaútgáfu.
Siguröur H. Þorsteinsson
Rokk á rúmstokknum
tíðkast ekki í Kína
Frakkinn Georges Valensin,
55 ára kynllfsfræöingur, þykist*
hafa komist aö því, aö Klnverj-
ar stundi eins lltiö kynllf og þeir
komist af með og hefur hann
meira að segja skrifað bók um
það efni. Nefnist hún „Kynlíf I
kommúnistarlkinu Klna”. Þrjár
vikur notaði Georges til gagna-
öflunar á staðnum og hefur
hann verlð gagnrýndur fyrir
það að nota of skamman tíma.
Verst hann öllum árásum, og
segir þrjár vikur hafa veriö
kappnóg fyrir sig, — sér-
fræöinginn. Hann hafi ekki átt I
neinum vandræðum með að
draga sínar ályktanir á þeim
tlma.
Georges Vaensiu
Litt karlmannlegir
En hvers vegna að skrifa
þessa bók? Georges segist hafa
haft tækifæri til þess aö rann
saka Klnverja á læknisfræöileg-
an hátt og hafi hann tekið eftir
þvl, hve lltiö karlmannlegir þeir
voru. — Þessar 900 milljónir
manna, sem enginn veit I raun
og veru neitt um, voru mér ráð-
gáta. Mér tókst aö staöfesta
þann grun minn, að kynlíf Kín-
verja er nánast ekkert.
Georges segir, aö Maó for-
maöur hafi algjörlega útrýmt
kynlifi úr daglegu llfi manna og
hafi að þvl leyti tekið upp fyrri
predikanir Konfúslusar. Sam-
ræði utan hjónabands er bann-
aö. Má vitna I Maó, þar sem
hann segir: „Aöeins menn, sem
sjúkir eru á sálinni, veröa ást-
fangnir og sóa I þá vitleysu dýr-
mætum tíma og orku”. For-
maöurinn taldi, að allar aörar
athafnir væru miklu gagnlegri
fyrir þjóðfélagiö. Ung hjón elsk-
ast einu sinni til tvisvar að jafn-
aði á viku, og fara þá I einu og
öllu eftir heilbrigðisráðum.
Brúðkaupsferðir eru nánast
óþekkt fyrirbrigði. Margt nýgift
fólk fer strax að vinna daginn
eftir brúðkaup sitt til þess að
sýna I verki, aö rúmið sé ekki
það sem það hafi áhuga á.
Konur leyna linunum
Sklrllfi og hreinleiki er mikill I
Klna. Klnverjar hafa alla' tlö
verið kappklæddir og konurnar
klæðast mörgum blússum og
brókum undir vinnuklæönaði
slnum til þess að mjaðma og
brjóstlinur sjáist alls ekki.
Pilluna gleypa konur L KIna
allt frá þvl þær fyrst lofast, en
sjaldnast þekkja þær eiginmenn
sina nokkuö fyrir hjónabandið.
En hvaö finnst Klnverjum nú
um vestræna kynlffsmenningu?
I stuttu máli sagt finnst þeim
hún spillt meö afbrigðum. Spillt
eins og kapítalisminn þeirra og
vestrænt borgarllf. Þegar
Evrópubúar eöa Amerlkumenn
koma til Kina geta þeir lítiö
bjargaö sér I sambandi við hold-
legar nautnir — og kvarta sár-
an! Reyna Klnverjar ekkert að
koma vitinufyrir þá.sjásem er,
að þeir eru of siöspilltir.
Georges var að því spuröur,
hvort hann ætlaöi ekki aö beita
sér fyrir flutningi nokkurra
kynlifsfræðinga til Kína, — þar
ættu þeir virkilega aö njóta sín.
Var hann heldur svartsýnn á
sllkt og endurtók aö kynllf væri
alls ekki áhugamál Klnverja og
gæti ekki oröið I bráð. — „Það
sem aftur á móti ætti aö senda
til Klna, eru kynóðir karlar og
kynóöar konur Ætli það færi þá
ekki mesti asinn af þeim fljótlega?