Tíminn - 04.02.1978, Blaðsíða 14

14
Laugardagur 4. febrúar 1978
Ingjaldur Tómasson: (Fyrri grein)
V andamál
íslenzks
landbúnaðar
Orsakir þess vanda, sem
landbúnaöurinn er nú i, eru efa-
laust margar. Hæst ber þar þó
verðbólguna og verðbólguhugs-
unarháttinn, sem hefir grafið
um sig i hugum flestra, þar á
meðal bændanna sjálfra.
Þegar ég var ungur drengur,
voru engar vélar notaðar við
landbúnaðinn, aðeins handverk-
færi, orf, ljár, hrifa, skófla,
gaffall, ristuspaði og hesturinn
til flutninga. A þessum tfma
voru stofnuð rjómabú til að
vinna smjörið úr rjómanum.
Siðan var það flutt á hestvögn-
um austan yfir fjall til Reykja-
vikur, og þaðan á enskan mark-
að, þar sem það stóðst fyllilega
samkeppni við háþröuð land-
búnaðarlönd, eins og t.d. Dan-
mörku. Nú er landbúnaðurinn
orðinn eins vel, eða jafnvel bet-
ur vélvæddur en i ýmsum ná-
lægum landbúnaðarlöndum.
En þrátt fyrir það getum við
hvergi keppt á erlendum
mörkuðum nema með miklum
útflutningsbótum.
Hvernig geturstaðið á þessu?
Ef til vill geta hagspekingarnir
leyst gátuna. Ég hefi hugsað
mér að reyna að athuga þessi
vandamál, ef það mætti verða
til ábendingar um umbætur i
landbúnaði, svo að hann verði
að mestu samkeppnisfær, bæði
hér og erlendis.
Verðbólguhugarfarið, sem
hefir þróazt um árabil í hugsun
og athöfnum þjóðarinnar, er ef-
laust ein stærsta orsök niður-
lægingar islenzks lnadbúnaðar.
Sparnaður og hagsýni er tæpast
lengur i hávegum haft i land-
búnaði frekar en annars staðar
hjá okkar þjóð. Eftir þvi sem til-
kostnaður eykst t.d. af kjarn-
fóðurs-, véla- og áburðarkaup-
um, þá á það að greiðast i hækk-
uðu verði.
Kjarnfóður og
heynýting
Einhver hinn skaðlegasti
kostnaðarþáttur landbúnaðar er
gífurleg notkun erlends kjarn-
fóðurs. Það má nú þegar heita
sannað, að þessi miklu kaup
kraftfóðurs eru að mestu leyti
óþörf. Við höfum nefnilega meir
en nóg og miklu betri innlend
efni i fóðurbæti. Mig minnir, að
það hafi komið i ljós á tilrauna-
búinu i Laugardælum, að mátu-
lega sprottin islenzk taða (há)
sé eitt bezta fóður, sem til er.
Með þessu fóðri þarf litinn sem
engan fóðurbæti, nema þá helzt
i kýr i mjög hárri nyt. Og þá er
þaðeilifðarmálið, sem seint ætl-
ar að meltast i skynjunarfærum
bænda og forráðamanna þeirra,
hvernig á að geyma og verka
þetta ágæta, næstum alhliða
fóður yfir veturinn, svo það
missi sem minnst fóðurgildi.
Aðeins ein leið er löngu þekkt,
oghefir reynzt ágætlega, en það
er hin margnefnda vothevs-
verkun. Ég hefi áður skrifað um
reynslu, bæði mina og annarra,
af þessari ágætu og einu þekktu
aðferð, þar sem mjög litið tap-
ast af lifrænum efnum við
geymsluna. Samt held ég að ég
verði enn einu sinni að telja upp
helztu kosti þessarar hey-
verkunar i þeirri von að menn
stingi ekki höfðinu i sandinn,
þegar augljósar staðreyndir
blasa við: Auðvelt er aðhirða og
verka gott vothey, jafnvel þótt
mikii rosatið sé. Þegar upp
styttir og mátulega er sprottið,
er farið með tilheyrandi vélar
(eftir efnum og ástæðum) út á
slægjulandið, slegið, rakað og
flutt i heygeymslur samdægurs.
Engar áhyggjur vegna „Ur sér
sprettu”, hraknings, foks eða
heybruna en allt þetta hefir
valdið islenzkum bændum og is-
lenzku þjóðinni óútreiknanlegu
fjárhagstjóni. Nýlega eru liðin
tvö mikil rosasumur. Það má
segja að bændur hafi „sloppið
með skrekkinn” siðastliðið
sumar. Þó hefi ég fulla vissu
um, að 'viða misstu snemm-
sprottin tún mikið fóðurgildi
vegna trénunar hjá þeim bænd-
um sem litiðeða ekkert vothey
höfðu. Þegar túnin eru orðin svo
mikil flæmi sem sjá má, þá
gengur það vitfirringu næst að
hugsa sér að þurrka allt það
geysimikla hey í rosasumrum.
Ég hefi haft samtal við fólk,
sem vann við þurrheyskap sið-
asta sumar. Það kvartaði um
ótrúlegustu vinnuþrælkun og
vökur þá daga sem þurrkurinn
var. Menn verða að þræla
svefnlitlir dag eftir dag, ýmist
akandi á skröltandi heyvinnu-
vélum eða vinna að stöflun hey-
bagga sem er ein erfiðasta
vinna sem nú þekkist. I slæmri
tið neyðast bændur oft til að
binda heyið illa þurrt, og er það
þá oft grútmyglaður óþverri,
sem ekki er mögulegt að fóðra
nokkra skepnu á, nema með
mjög miklu kraftfóðri.
Ég heyrði samtal við kaup-
félagsstjóra af Vestfjörðum.
Hann sagði aðreikningar bænda
sýndu ljóslega hverjir verkuðu
mest vothey. Afkoma þeirra
væri mjög góð, en þurrheys-
bændur sætu fastir i skuldasúp-
unni. Þingmaður að vestan
sagði i útvarpi að bændur á
Ströndum kæmust vel af með bú
af meðalstærð, aðallega vegna
þess að þeir væru fljótir að
heyja og verkuðu allt i vothey.
Fyrrverandi bóndi af Rauða-
sandi sagði mér þetta skemmti-
lega dæmi um ágæti votheys.
Einhverkunningi hans baðhann
að fóðra fyrir sig hest, sem var
orðinn mjög holdarýr. Hann var
settur við stall með öðrum hest-
um, sem voru vel aldir og fengu
eingöngu vothey. Aðkomu-
hesturinn var mjög lystugur, og
þegar hann var búinn með sinn
skammt, var honum gefið vot-
heysmoðið fráhinum hestunum,
sem hann gerði góð skil. Af
þessu fóðri eingöngu tók að-
komuhesturinn svo skjótum
bata, að þótti með ólikindum,
hljóp sem sagt i spik á stuttum
tima.
Áburður og nýting hans
Nýlega kom það fram i út-
varpi, að nýjar rannsóknir
sýndu, að mikil og langvinn
notkun gerviáburðar orsakaði
lélegri og efnasnauðari afurðir.
Þetta gæti orðið alvarlegt
vandamál, bæði fyrir bændur og
neytendur. Þó að köfnunarefni,
fosfór og kali sé borið á, þá
vantar um 20 þekktar tegundir
af litlu efnunum (snefilefnun-
um). Þaðerað visu sjaldgæft en
á sér þó stað, að húsdýraáburð-
ur sé ýmist illa eða ekki nýttur.
Þegar ég var vinnumaður á Sel-
tjarnarnesi, um 1918, var þar
allur húsdýraáburður hrærður
út í vatni. Þegar þvag og skolp
frá heimilinu þraut, var dælt
vatni með handdælu, stundum
jafnvel heilan dag i einu. Siðan
var útþynntum áburðinum aust-
ið i forarkassa með dreifara,
sem dreifði áburðinum jafnt yf-
ir túnið. Ég hefi heyrt að bænd-
ur á Egilsstöðum hafi sjálfir
smiðað mjög gott tæki, sem
dreifir fljótandi áburði mjög
vel. Þessi áburðaraðferð gerir
það að verkum, að jörðin nýtir
áburðinn til fulls, þótt mikil
þurrkavor séu. Islenzkir bænd-
ur þyrftu að fá hentugar vélar
til að dreifa öllum húsdýra-
áburði i fljótandi formi. Fjöl-
mörg lifræn áburðarefni eru
ekki nýtt hér á landi. Organgur
frá sláturhúsum og fiskvinnslu-
stöðvum er látinn rotna i sjó eða
vötnum. Frárennsli frá þéttbýli
rennur óheinsað i sjó, ár eða
vötn, og veldur gifurlegri meng-
un, t.d. frá Faxaflóasvæðinu og
Akureyri. Ráðamenn og al-
menningur virðast vera staur-
blindir á þá stórhættu, sem af
þessu stafar fyrir lifriki Faxa-
flóans. Efalaust mætti vinna
áburð úr þvi gifurlega magni
lifefna sem þarna ónýtast. Þang
og þari var mikið notað áður
fyrr, en nú litið sem ekki. Hið
bestai jarðvegi er lifrænt.
„Þangið er dýrgripaskrin lif-
rænna efna.” Fiskimjöl er gott
bæði sem skepnufóður og til
áburðar. Er það ekki orðin lifs-
nauðsyn að nýta sem bezt hin
ágætu lifefni sem við eigum i
stað þess að kaupa bæði fóður-
vörur og áburð erlendis? Með
þvi bæði spörum við erlendan,
dýrmætan gjaldeyri og stuðlum
að meiri hollustu landbúnaðar-
vara og þar með að heilbrigði
fölks og fénaðar. Það er vist, að
gerviáburð má spara mikið, án
þessað árangur verði minni. Ég
heyrði fyrir nokkru, að ein hús-
freyja austur i Grimsnesi hefði
borið á um 1/3 minni áburð en
bændur yfirleitt notuðu, en samt
fengið eins mikla uppskeru, og
að likum miklu betri en bændur
almennt. Þessi kona er vel
menntuð i jarðvegsliffræði.
Alltof litið er gert til að mennta
bændur f þessari visindagrein,
þaðgæti með öðru stuðlað að af-
komuöryggi bænda. Einhver
sagði mér að bændur i Kanada
„smökkuðu” á gróðurmoldinni
og finni á bragðinu hvaða
áburður hæfir bezt.
Ingjaldur Tómasson
Stórgjafir til Thor Thors sjóðsins
HEI —Thor Thors sjóðnum i New
Yorfe, sem starfar á vegum
American Scandinavian Founda-
tion, hefur nýlega borizt vegleg
gjöf að upphæð 48.500 dollarar frá
dánarbúi Einars Þorkelssonar i
samræmi við erfðaskrá hans.
Hefur sjóðurinn eflzt mjög á s.l.
mánuðum þar sem honum hafa
einnig verið afhentir 60.000
dollarar i tilefni af 200 ára afmæli
Bandarikjanna. Eru þetta þvi
samtals um 2.3 milljónir.
f erfðaskrá sinni gerði Einar
Þorkelsson ráðstafanir til að
þetta fé hans gengi til styrktar is-
lenzkum námsmönnum i Banda-
rikjunum svo og til styrktar
ameriskum námsmönnum á ís-
Einar Þorkelsson, Skaftfellingur,
er starfaði sem tizkuhönnuöur i
New York í yfir 30 ár.
Laugarneskirkja
Bach-tónleikar,
guðsþjónustur og
kirkjukaffi
HEI —Næstkomandi sunnudag 5.
febr. verður mikið um aö vera i
Laugarneskirkju. Kl. 11 verður
barnaguðsþjónustu og er ástæða
til að minna foreldra á að hvetja
börn sin til að sækja þessar guðs-
þjónustur og gjarnan koma með
þeim.
Kl. 14 verður messa og mun
safnaðarsystirin, Margrét Hró-
bjartsdóttir, predika. Eftir messu
veröur boðiö upp á kirkjukaffi i
safnaöarsal kirkjunnar meðan
húsrúm leyfir. Er þetta nýlunda
en verður vonandi oftar.
Kl. 17 verða svo Bach-tónleikar
i kirkjunni. Gústaf Jóhannesson
organisti leikur verk eftir J.S.
Bach. Gústaf Jóhannesson er
góöur tónlistarmaöur og með
dugmeiri organistum hér á landi,
svo hér er um athyglisveröa tón-
leika að ræða. Aðgangur að tón-
leikunum er ókeypis, en fólki
gefst kostur á að leggja fram sinn
skerf til safnaðarheimilisins að
þeim loknum.
landi. Hefur þessu fé nú verið
ráðstafaðtilThorThors sjóðsins,
er hefur m.a. það markmið að
styrkja íslendinga til náms i
Bandarikjunum.
Einar Þorkelsson fæddist i V-
Skaftafellssýslu árið 1917. Hann
fluttist til New York 1942 og starf-
aði þar sem tizkuhönnuður til
dauðadags árið 1975. Einar var
sagður hvers manns hugljúfi er
vildiallra götur greiða. Þótt hann
byggi fjarri ættlandinu, var hug-
urinn ávallt á íslandi, enda ráð-
stafaði hann eignum sinum til
málefnis sem hann taldi verða is-
lenzku þjóðinni til góðs.
Einar komst mjög langt i sinni
grein, og var mikils metinn af
stéttarbræðrum sinum.
Sýnir á Kjarvalsstöðum
JB Þann 4. febrúar opnar
Guðbergur Auðunsson sina
fyrstu einkasýningu á Kjar-
valsstöðum i Reykjavfk. Guð-
bergur er fæddur 1942. Hann
nam við Kunsthaandværker-
skolen i Kaupmannahöfn
1959-1963.vann viö teiknistörf i
New York 1964-1965 og stund-
aði sfðan nám við málaradeild
Myndlista- og handiðaskóia
islands veturinn 1976-1977.
A sýningunni verða tuttugu
og þrjár myndir flestar unnar
f akryllitum, en nokkrar með
oliu,og eins og listamaðurinn
sjálfur segir þá er kveikjan að
myndunum ys og þys stór-
borga, gömui og ný skilaboö
og sitthvaö fleira. Sýningin
veröur opin til fimmtánda
febrúar. Myndin er af Guö-
bergi fyrir framan eitt verka
sinna. Tímamynd: Robert.
Starfshópur
um
„STOMA”
aðgerðir
Hér á landi mun vera allstór
hópur fólks á ýmsum aldri sem
þurft hefur að gangast undir svo-
nefndar „colostomy”, „ileost-
omy” og „urostomy” skurðað-
gerðir vegna sjúkdóma i melting-
arfærum og þvagfærum. Nokkrir
einstaklingar sem eiga beinna
hagsmuna að gæta i þessu sam-
bandi, eða vilja stuðla að velferð
þessa fólks, mynduðu starfshóp i
haust sem hefur haldið nokkra
umræðufundi i Reykjavik. Unnið
er að þvi að auðvelda útvegun
þeirra hjálpartækja sem þessu
fólki eru nauðsynleg og kanna
þörfina fyrir þau I landinu. Auk
þess er m.a. áformað að koma á
fræðslu- og upplýsingastarfsemi
um þessi efni i samráði við starfs-
fólk heilbrigðismála, en mikill
skortur er á henni.
Við skipulagningu slikrar starf-
semi, sem e.t.v. gæti leitt til fé-
lagsstofnunar, er nauðsynlegt að
komast i samband við sem flesta
er hafa gengizt undir ofangreind-
ar aðgerðir, bæði hér á landi og á
erlendum spitölum, eða aöstand-
endur, t.d. þegar um börn er að
ræða. Þeir sem áhuga hafa á
þessu þarflega máli eru vinsam-
legast beðnir að gefa sig fram
skriflega, þ.e.a.s. senda nafn,
heimilisfang og símanúmer og
geta um tegund aögerðar. Utaná-
skriftin er:
Starfshópur CIU (trúnaðarmál)
Pósthólf 523
101 Reykjavik