Tíminn - 10.03.1978, Qupperneq 12

12
Föstudagur 10. marz 1978
Enn af barokktónleikum
1 febrúar voru hér á ferö
Snorri örn Snorrason gltar- og
lútuleikari og Camilla Söder-
berg blokkflautuleikari. I þvi
tilefni voru haldnir tvennir tón-
leikar, þar sem annars vegar
voruleikin barokk-verk, og hins
vegar nútimaverk. Þvi, eins og
skýrt er frá i hinu nýja hefti af
Alfræði Menningarsjóðs, Tón-
menntum eftir Hallgrim Helga-
son þá útrýmdi þverflautan
blokkflautu-fjölskyldunni um
1750, þannig að hún gleymdist
um hrið unz hún var endurvakin
um 1910. En timabili
barokk-tónlistar telst lokið um
1740, eða um svipað leyti og
blokkflautan leið undir lok.
Fyrri tónleikarnir voru hinir
fimmtu i flokki Háskólatónleika
i vetur, haldnir 4. febrúar i Fé-
tónlist
lagsstofnun stúdenta. Þar fluttu
þau Camilla Söderberg og
Snorri örn Snorrason einleiks-
og tvileiksverk fyrir blokk-
flautur og lútu eða gitar, þar af
tvö nútimaverk: Nocturnal Op.
70eftir Benjamin Britten (skrif-
að fyrir gitarleikarann Julian
Bream), og Musica da Camera
eftir Þjóðverjann Hans Martin
Linde (f. 1930), sem mun nú
vera kennari Camillu Söderberg
við „Scola Cantorum Basiliens-
is” i Sviss.
Við erum auðvitað ekki alveg
blankir i blokkflautuleik hér við
Faxaflóann i seinni tið, þvi
einsog menn muna voru hér á
ferð höfuðsnillingar á það hljóð-
færi fyrir tveimur árum,
Michalatrióið, og Ars Antiqua.
En með þá reynslu að baki get-
um við með sanni sagt, að ung-
frú Söderberg er hinn ágætasti
blokkflautuleikari. — Hún var
þarna með alls konar flautur,
allt frá sópran til bassaflautu,
og virtist jafnvig á forna tónlist
og nýja.
Þá er það ánægjuefni að
Snorri örn skuli vera að sér-
hæfa sig i lútuleik, þvi eins og
dæmin sanna, þá er verulegur
hljómgrunnur fyrir barokk-tón-
list hér sem annars staðar um
þessar mundir: Helga Ingólfs-
dóttir reið á vaðið með sembal
sinn fyrirfáum árum, en ennþá
vantar viólu da gamba og önnur
forn strokhljóðfæri i
barokk-hljóðfærasafn þjóðar-
innar. Aðvisu virtist mér Snorri
örnvera meira heima með git-
arinn en lútuna, enda vafalaust
að vonum, en kannski lútan sé
lika tæknilega erfiðara hljóð-
færi. Og, eins og jafnan á
barokk-tónleikum, hvildi mikill
þokki yfir þessu öllu saman,
bæði tónlistinni sjálfri og flutn-
ingnum.
I framhaldi af þessu héldu svo
Camilla Söderberg, Helga
Ingólfsdóttir (semball) og
Lovisa Fjeldsted (knéfiðla) tón-
leika i Norræna húsinu 22.
febrúar, og fluttu enn barokk-
og nútimatónlist. Það bar helzt
til tiðinda, að Helga frumflutti
þarna ágætt sembalverk eftir
Atla Heimi Sveinsson, samið
1976. Heitir það Frumskógur.
Eins og flest verk Atla er Frum-
skógur skemmtilegt áheyrnar,
auk þc.3s sem eiginleikar hljóð-
færisins eru nýttir af mikilii
kunnáttuog hugviti. Með þvi að
semja verk fyrir ákveðna af-
burðahljóðfæraleikara, leggur
Atli mikilvægan skerf til lifandi
tónlistar. Annað nútimaverk
þarna var Fragmente (1968)
fyrir einleiksblokkflautu eftir
Japanann Makoto Shinohara (f.
1931), heldur leiðinlegt i sjálfu
sér að þvl mig minnir, en gaf
flautuleikaranum tækifæritil að
„brilliera”. Flest hinna viða-
meiri barokkverka voru fyrir
altblokkflautu og annað hvort
sembal eða grunnbassa, og þótt
merkilegt mætti virðast var alt-
blokkflautuleikur ungfrú Söder-
holm hvað siztur þetta kvöld —
bæði sópran- og tenórleikurinn
var miklu betri. Lovisa Fjeld-
sted, sem mig minnir að hafi út-
skrifazt úr Tónlistarskólanum i
fyrra, lék mjög kurteislega á
knéfiðluna eins og sæmdi, þvi í
rauninni átti að spila þetta á
vfólu da gamba — þessi forna
tónlist nýtur sin aldrei til fulls
nema hún sé spiluð á rétt hljóð-
færi. — Það er að sjá sem gömlu
mennirnir hafi haft betri tilfinn-
ingu fyrir jafnvægi hljóðfær-
anna en seinni tima hljóðfæra-
smiðir og tónskáld.
Af hinum fornu tónskáldum
þekkti ég aöeins Antonio Vivaldi
(1678-1741), sem einmitt átti 300
ára afmæli 4. marz sl., sem
hátiðlegt var haldið i Vestur-
bænum, og e.t.v. viðar um land,
um siðustu helgi. En þótt maður
þekkti ekki nöfn tónskáldanna,
voru mörg verka þeirra hin
ánægjulegustu, enda ganga um
þessara stefja aftur i siðari tima
tónlist, t.d. notar italski 20. ald-
ar tónskáldið Respighi sama
stef og John Bull (1562-1628)
skrifaði 8 tilbrigði sin um i The
Spanish Pavan (sem Helga
Ingólfsdóttir lék) i svitu sina
Fuglana — nl. stef næturgalans.
Að svo mæltu þakka ég hinu
unga fólki ánægjulega tónleika,
og bið forláts á siðbúnum
skrifum — en hvað á að gera i
þessu þrældóms-, eftirvinnu- og
samkvæmisþjóðfélagi?
7.3. SigurðurSteinþórsson.
9. TÓNLEIKAR SINPÓNlU-
HLJÓMSVEITARINNAR
Niundu tónleikum Sinfóniu-
hljómsveitar islands 9. febrúar
stjórnaði Bandarikjamaðurinn
George Trautwein, enda voru
þeir að hálfu helgaðir banda-
riskri nútimatónlist. En fyrir
hlé var fluttur Gamanforleikur
eftir Victor Urbancic, og
Selókorsert Schumanns óp. 129,
sem Gunnar Kvaran lék.
Menn lesa stundum á siðum
siðdegisblaðanna, að illa sé var-
ið þvi fé sem „fari i” útlenda
tónlistarmenn hér á landi. En
eins og sitthvað annað
á téðum siðum er þetta
heimskulega sagt, þvi af útlend-
um tónlistarmönnum hefur það
tónlistarlif, sem hér þó er, að
mestu sprottið. Einn hinn
fremsti þeirra var Dr. Victor
Urbancic, hámenntaður
Austurrikismaður sem hingað
fluttist árið 1938. Um hann segir
i tónleikaskránni, „Hann varð
strax mjög athafnasamur i
tónlistarmálum hér, sem kenn-
ari, orgelleikari, pianóleikari og
hl jómsveitarstjóri. Hann
stjórnaði frumuppfærslum hér á
ýmsum öndvegisverkum
tónbókmenntanna, fjölhæfni
hans i tónlist var með ólikind-
um og hann var vel heima,
hvar sem gripið var niður i
sambandi við tónlist. Með
Hljómsveit Reykjavikur, sem
var fyrirrennari Sinfóniuhljóm-
sveitar Islands, vann hann mik-
ið starf, og nýttist það vel þegar
regluleg sinfóniuhljómsveit var
stofnuð. Með Sinfóniuhljóm-
sveitinni starfaði hann frá
upphafi, bæði á tónleikum og i
Þjóðleikhúsinu,” A þeim árum
voru ýmis listræn afrek unnin.
sem enn vekja furðu — t.d. var
endurflutt i útvarpið i fyrra
upptaka af Rigoletto, sem
Urbancic stjórnaði, og þykir
með eindæmum góð.
Urbancic samdi gamanfor-
leikinn i tilefni fimmtugs-
afmælis sins árið 1953, og
tileinkaði hann Sinfóniuhljóm-
sveitinni. Forleikurinn bar, að
dómi undirritaðs, af þvi sem
fram var fært á þessum tónleik-
um.
Auk Victors Urbancic má
nefna alkunna menn af hans
kynslóð sem urðu lyftistöng tón-
listaríifi landsmanna: Róbert
Abraham Ottósson, Fritz
Weischappel, Carl Billich o.fl.,
en af yngri kynslóðinni Herbert
H. Agústsson, Páll P. Pálsson,
Hans Ploder, Martin Hunger
Friðriksson, svo einhver dæmi
séu nefnd. Núna leika með Sin-
fóniuhljómsveitinni ýmsir út-
lendingar sem sumir hverjir
munu hverfa til starfa annars
staðar, en aðrir setjast hér að og
efla tónlistarlif landsmanna.
.En það er ekki einasta að út-
lendingar komi hingað til lengri
eða skemmri dvalar: Islenzkir
tónlistarmenn hafa löngum sótt
til útlanda i sömu erindum, og
einn þeirra er Gunnar Kvaran
knéfiðluleikari, sem nú býr og
starfar i Danmörku. Gunnar er,
ásamt öðrum „útlaga”, Hafliða
Hallgrimssyni, vor skrautleg-
asti knéfiðlari, en eins og ég hefi
áður minnt á, voru þeir Gunnar
og Hafliði meðal fjögurra stór-
efnilegra og jafnaldra nemenda
Einars heitins Vigfússonar —
hinir tveir snéru sér að hálfu frá
Gunnar Kvaran
sellóinu, annar til að syngja lof
himnajarls, en hinn til að kanna
eldinn i neðra.
Um konsert Schumanns segir
i tónleikaskránni: „Lengi töldu
menn konsertinn ekki vera
Schumann samboðinn, en tim-
inn, sem einn getur leitt hinn
fullkomna sannleika i ljós, hefur
kveðið upp sinn dóm, og kon-
sertinn hefur nú lengi verið tal-
inn einn göfugasti sellókonsert
sem saminn hefur verið”. En
timinn fellir aldrei hinn endan-
lega dóm — hann heldur alltaf
áfram að dæma, og nú á timum
þykir þessi konsert Schumanns
að visu göfugur, en furðu
„sentimental” og langdreginn,
Gunnar lagði sig allan fram til
aðdraga fram anda konsertsins
og lék afarvel, en a.m.k. fyrir
minn smekk hefði átt að gefa
honum meira „pepp” — það
tungumál, sem konsertinn tal-
Victor Urbancic
ar, snertirmenn ekki lengur. Og
þar er að sjálfsögðu ekki við
Gunnar Kvaran eða Trautwein
að sakast — það eitt hefur gerzt,
að timinn hélt áfram að liða eft-
ir að músiklexikon sá var sam-
inn,sem höfundur tónleikaskrár
sló upp i.
Eftir hlé voru flutt tvö ame-
risk nútimaverk, Sónata eftir
Eric Stokes, og Rómantiska
sinfónia Howards Hanson. Það
varð helzt til tiðinda i fyrra
verkinu, að það var flutt á
þremur stöðum i salnum — einn
strengjahópur var á sviðinu
(sellóin) en fiðlurnar skiptust
i tvo flokka, við þverganginn
hægra og vinstra megin. Mar-
teinn H. Friðriksson og Páll P.
Pálsson stjórnuðu hvor sinum
hópi, en Trautwein hinum
þriðja. Allt var þetta ágætt, og
raunar ögn sniðugt, en vandinn
var auðvitað hinn sami og
endranær þegar svona hlutir
eru reyndir — nl. sá, að hver
hlustandi er aðeins á einum
stað. Sumir eru fremst og sumir
aftast i salnum, aðrir til hægri
og enn aðrir til vinstri, en þó all-
ir óhreyfanlegir á sinum stað.
Þess vegna mun enginn reyna
þann breytileika, sem tónskáld-
ið vafalaust sækist eftir, og
verkið verður ekki annað en til-
raun i sniðugheitum (kúriósi-
tet).
Howard Hanson var af
sænsku bergi brotinn, fæddur
árið 1898. Rómantisku sinfóni-
una samdi hann árið 1930 i til-
efni 50 ára afmælis Sinfóniu-
hljómsveitarinnar i Boston.
Tónskáldið lét þau orð fylgja
með henni, að hann vildi hverfa
frá þeirri tónlist sem ætti meira
skylt við heilann en hjartað, en
slik tónlist eigi mikið rúm i hug-
um samtimans (tónleikaskrá).
Sinfónian kallar i stuttu máli
fram i' hugum hlustenda hrossa-
óperur, John Wayne, Gary
Cooper og stórar nautgripa-
hjarðir. En það hefur ekkert
með Howard Hanson að gera.
Þvi menn verða að gera sér
grein fyrir þvi, að stjörnur eru
ekki skýrðar eftir togurum,
heldur öfugt. Og tónlist Hansons
hefur orðið höfundum kúreka-
kvikmyndatónlistar óþrjótandi
uppspretta, þannig að nú er svo
komið, að landslag Nevada-
eyðimerkurinnar, Cooper,
Wayne, tónlist i Hanser-stil,
og baulandi Indiánar, rennur
allt saman i eina vestræna
heild.
—7.3. Sigurður Steinþórsson
Störf gæzlumanna á ferðamannastöðum eru oft ekki leikur einn. Þessi
mynd er af skála F.l. i Landmannalaugum, þar sem mikill feröa-
mannastraumur er á sumrum.
Félag gæzlumanna vill
samningsrétt
Blaðinu hefur borizt greinargerð
frá Félagi gæzlumanna, sem
samin hefur verið með það i huga
aö kynna þvi fólki sem á hverju
ári ræður sig sem gæzlumenn á
ferðamannastöðum, sem og öðr-
um, sem áhuga hafa á, sitthvað er
varðar gæzlustörfin og einnig
starfsemi félagsins, einkum það
sem að kjaramálum lýtur.
I greinargerðinni segir að fé-
lagsmenn séu nú um tuttugu tals-
ins og áð frá stofnun Félags
gæzlumanna hafi það verið tii-
gangur þess að vinna að hags-
munum félagsmanna, vera for-
svarsaðili þeirra út á við, þ.á.m.
að semja um kaup og kjör. Hafi
þetta leitt til þess að á sl. ári
fengu gæzlumenn nokkra leiðrétt-
ingu á kjörum sinum, þó án þess
að kjarasamningar fengjust
gerðir.
— Nú I vetur hefur Félag
gæzlumanna gert drög að starfs-
lýsingu. Astæður eru til að ætla,
að sumir þeirra, sem eftir þess-
um störfum sækjast, haldi að þar
sé um að ræða hálfgildings sum-
arfri. Reynslan mundi þó fljo'tt
sanna þeim annað. Tilgangur fé-
lagsins með starfslýsingunni var
m.a. sá að leggja grundvöll að
sanngjörnum kjarabótum. Félag-
ið hefur óskað eftir þvi bæði við
fulltrúa F.I. og framkvæmda-
stjóra Náttúruverndarráðs að ná
samkomulagi um starfslýsing-
una. Nokkrar viðræður hafafarið
fram, en er enn ólokið, — segir i
greinargerðinni.
Siðansegir aðFGhafisett fram
kröfur sinar i kjaramálum, en af
hálfu ráðuneytisins hafi þvi verið
lýst yfir að á engan hátt yrði sam-
ið eða gert samkomulag við það,
einungis yrði hlustað á kröfur og
rök. Myndi ráðuneytið siðan á-
kvarða kjörin einhliða. Séfélagið
að vonum ekki ánægt með þessi
urslit.
IstjórnFélagsgæzlumanna eru
Finnur Torfi Hjörleifsson for-
maður, Sigriður Ingólfsdóttir og
Tryggvi 'Jakobsson.