Tíminn - 18.03.1978, Blaðsíða 14

14
Laugardagur 18. marz 1978
minning Karl Kristjánsson
hans, gefst þvi tóm til að hugleiða
hvernig fariö heföi án björgunar-
starfsins. Má mikiö vera ef það
var ekki hans stærsti sigur i' f jöl-
þættri og langri félagsmálaþjón-
ustu.
Arið 1936 var hættan liðin hjá.
Þá lét Karl Kristjánsson af störf-
um sem kaupfélagsstjóri en við
tók annar ágætur maður.
Að loknum þessum sigri átti
Karl Kristjánsson sem formaður
Kaupfélags Þingeyinga eftir að
vera i' einu bakvörður þess og
framherji i áratugi. Kaupfélags-
stjórarnir sem báru hita og þunga
dagsins áttu hánn ekki einungis
að traustum vini, þeir gátu leitað
hjálpar hans og úrræða hvenær
sem á þurfti að halda.
Kaupfélagið áttihlýhug hans og
félagsmennirnir voru vinir hans.
Fyrir fáum árum sagði hann, að
af öllum þeim störfum sem hann
hefði unnið, þætti sér vænst um
þau er hann vann Kaupfélagi
^ingeyinga.
Karl Kristjánsson var sam-
vinnumaðuraf lifi og sál. Kaupfé-
lag Þingeyinga minnist hans með
djúpri virðingu og heils hugar
þökk.
Það vottar ekkju hans, Pálinu
Guðrúnu Jóhannesdóttur,og börn-
um þeirra hjóna hlýja samúð.
Páll H. Jónsson.
f
Ég hygg að þaö hafi verið sam-
dóma álit þeirra sem þekktu Karl
Kristjánsson. fyrrverandi al-
þingismann.vel að hann væri á
margan hátt fágætur atgervis-
maður. Hann var gæddur fjöl-
þættum og sterkum gáfum, sem
birtust i þroskaðri rökhyggju,
riku skyni á skáldskap og fegurð
máls og óvenjulega næmri innsýn
i manngildis- og samfélagsmál.
Hann óx upp á sveitaheimili alda-
mótanna á bjartasta vori is-
lenskrar sögu , meðan veturinn
hafði þó enn föst tök og var þvi
aldamótamaður að allri mótun,
þótt hann yrði líka arftaki þeirrar
merkilegu kynslóðar i lifi og
starfi og ætti veigamikinn þátt i
þvi að bera hluthennar i sókn og
vörn fram til fyllri sigurs með
lifsstarfi sinu bæði i máiefnum
heimabyggöar og þjóðarinnar
allrar.
Þegar æskuheimilinu siéppti tók
ungmennafélagið viö, þar sem
hugsjónir, er seinna mótuðu lif
hans, festu rætur og hann efldi
félagið með atgervi sinu og for-
ystu. 1 Akureyrarskóla heyjaði
hann sér mikilvægt veganesti,
sem greiddi leið hans til fyllri
menntunarþroska af bókum,
kynnum og samstarfi við mikil-
hæfa hugsjónamenn. Sjálfur varð
hann áöur en varði burðarás i
þessari samstarfssveit félags-
legraframfaraá leiðum og i anda
samvinnustefnunnar. Hann
gerðist bóndi og fyrirliði i sam-
eiginlegri sókn sveitar sinnar,
siðan forystumaður stærsta
bæjarfélags héraðsins á erfiðu
mótunarskeiði og i fylkingar-
brjósti sam vinnustarfsins i
héraöinu og honum vár falið leið-
togastarf i lifsvarnarbaráttu
Kaupféiags Þingeyinga. Siðan
var hann alþingismaður I tvo
áratugi og vann með heillum að
löggjafarstarfi þjóðarinnar.
Siðustu árum varði hann mjög til
ritstarfa og félagsmála og hafði
að mestu lokið miklu söguverki
um heimabæ sinn, Húsavik.
Þetta eru aðeins stærstu stiklur
i ævistarfi mikils félagsmála-
manns, og erfitt er að segja.hvar
og hvenær hlutur hans var
mestur. Þó hefur mér alltaf fund-
ist aö best hafi komið i ljós hver
hann var,þegar hann safnaði liði
héraðs sins i sameiginlega
varnarsveit til fórnar og átaka til
þess aö bjarga Kaupfélagi Þing-
eyinga. Benedikt frá Auðnum
sagði eitt sinn i samvinnuboöun
sinni: „Allt það,sem best er og
nytsamlegasti öllu samiifi mann-
anna er einniitt byggt á
samábyrgö þeirra i mannlifinu og
árangri hennar. Við getum eigin-
lega ekkertgert nema i sameigin-
legri ábyrgð.” Þetta var og varð
kjarninn i samvinnustarfi Þing-
eyinga. Karl Kristjánsson þekkti
Benedikt frá Auðnum vel og hefur
vafalitið sótt þangað marga
kveikju ogþað kom i hans hlut að
fylkja saman á örlagastundu
þeirri sveit,sem sýndi með lýs-
andi hætti hugsjónastyrk þessara
orða i verki, sem er eitthvert
mikilvægasta samtakadæmi i is-
lenskri samvinnusögu. Ég held.að
hin sterka rökvisi,hugsjónaþrótt-
ur og manngildismat Karls hafi
ráðið þar úrslitpm og kailað fram
til félagslegrar þjónustu það
besta sem i mönnum bjó og dugði
til þess að vikja eiginhagsmunum
til hliðar. Mér fannst oft eins og
Karli fyndist.að þær hugsjónir,
sem hann bar mest fyrir brjósi,
hefðu lifandi sái eða eins konar
guðdómseðli sem hann gat lotið.
Hann var stundum talinn maður
málamiðlunar, en það stafaði að-
eins af þvi.hve hann taldi sam-
stöðu og samtök mikiivæg i sókn
að meginmarkmiðum og hann
lagði oft allan styrk sinn til að fá
slika samstöðu og náði oft undra-
verðum árangri. Manngildis-
virðing hans var ef til vill áhrifa
rikust til þess. Hann ma.t ætið
mikils stuðning og velvild i sinn
garð og var mönnum heill og holl-
ráður, enda leitaði margur til
hans i vanda.jafnt persónulegum
sem almenns eðlis. Virðing hans
fyrir manngildi og verkum ann-
arra kemur glöggt fram i fjöl-
mörgum afmælis- og minninga-
greinum.er hann ritaði einkum á
siðari hluta ævinnar. Þessar
greinar og minnisræður um fólk,
látið og lifandi.eru margar hverj-
ar listasmiðar. Karl var heitur
unnandi skáldskapar og notaði
hann sem sjónauka i ræðum sin-
um af meira listfengi og likinga-
styrk en aðrir menn,sem ég hef
þekkt. Margar ræður Karls eru
óbrotgjörn listaverk og fyrir-
myndir um ræðugerð þar sem
rökvisi.skáldskaparskyn, likinga-
auður og hnitmiðað og fágað mál-
far eiga nána samleið og að lyfta
ræöuefninu i æöra veldi og eftir-
minnilegri birtu en hægt er meö
öðrum hætti.
Það mun einnig koma i ljós
þegar Húsavikursaga Karls birt-
ist, að viðhorf hans til slikrar
söguritunar er með öðrum hætti
en tiðast verður. Oft snýst slik
sagnaritun mest um þau verk
sem eftir kynslóðirnar liggja, en
mennirnir sjálfir falla i skugg-
ann. Karl lagði allt kapp á að
sýna ekki aðeins verkin heldur
mennina lika. Hann leggur sér-
staka áherslu á að lýsa mönnum i
starfi og lif Lgerð þeirra og mann-
gildi. Éger viss um, aö þetta mun
vekja sérstaka athygli lesenda,
þegar þar að kemur og gæða
Húsavikursögu hans óvenjulegu
lifi.
Þótt ævistarf Karls Kristjftns-
sonar væri að langmestu leyti
helgaö almennum málum, var
hann styrkasta stoð ættmenna
sinna og venslafólks langt Ut fyrir
heimilishring. Þeir leituðu til
hans þegar áföllin urðu þyngst,
ekki sist á sorgarstundum og
hann gat jafnan létt byrðarnar.
Heimili Pálinu og Karls var þeim
eins oghöfn.sem ætið var hægt að
leita i. Þau tóku að sér og veittu
skjól og styrk fleiri en einum og
fleiri en tveimur úr ættarfjöl-
skyldum, jafnt börnum sem full-
orðnum. Ég var einn þeirra,sem
átti þar ungur að árum vist sem i
foreldrahúsum, þegar á þurfti að
halda. Ég hef ætið talið Karl
Kristjánsson meiri kennara minn
en aðra.þóað ég hafi ekki ávaxtað
það pund sem skyldi. Ég á honum
og Pálinu ómældar þakkir aö
gjalda. Svo er um fleiri systkin
min og mörg önnur ættmenni
okka_r og venslafólk.
Andrés Kristjánsson
f
Með Karli Kristjánssyni fyrr-
verandi alþingismanni er hniginn
i valinn mikilhæfur maöur. öll
kynnumst við ýmsum manngerð-
um á lifsleiðinni. Karl verður
mér minnisstæðastur fyrir, alúð-
arfullt hæglæti sitt ■ réttsýni og
vandvirkni.
„Þjóöin verður að gera sér
grein fyrir þvi, hvað hUn á dýr-
mætast i fari sinu, leggja alUð viö
að vernda það, og efla með þvi
áfram lifsmátt sinn og hamingju-
lán. Hún má ekki kasta arfi sinum
fyrirborð: bókmenntaauðnum og
bókmenntaáhuganum, sem um
aldaraðir hafa verið hennar sig-
urvopn. Ef hún gerði það, yrði
hún i raun'og veru snauðari en
meðan börn hennar gengu berfætt
— og borg hennar yrði auðunnin.”
Svo mælti Karl Kristjánsson við
stofnun Almenna bókafélagsins
og i anda þessara orða voru öll
störf hans i þágu félagsins unnin.
Karl var kjörinn i fyrstu stjórn
bókafélagsins á framhaldsstofn-
fundi 4. febrúar 1955. Hann var
ævinlega endurkjörinn og sat þvi i
stjórn félagsins i 23 ár. Við fráfall
Bjarna heitins Benediktssonar
forsætisráðherra tók Karl við for-
mennsku Almenna bókafélagsins
og gengdi þvi starfi til siðasta
dags.
Við kjör sitt sem formaður fór-
ust Karli orð eitthvað á þá leið, að
vandi fylgdi vegsemd hverri og
þaö eina sem hann hefði um það
að segja væri að hann mundi ekki
láta sér þann vanda i léttu rúmi
liggja. Það gerði hann ekki held-
ur, þvi ötullega vann hann að
framgangi Almenna bókafélags-
ins, var ætið boðinn og búinn að
takast á við margvisleg vanda-
mál. Þau leysti hann af sinni al-
kunnu hæfni og nákvæmni. Rögg-
semi hans við fundarstjórn og
frábærar ræður hans eru mér i
fersku minni.
Fyrir hönd Almenna bókafé-
lagsins þakka ég Karli Kristjáns-
syni umhyggju hans og ræktar-
semi i þágu félagsins og votta eft-
irlifandi konu hans og öörum
vandamönnum einlæga samúð.
Sjálfur er ég þakklátur fyrir að
hafa kynnzt svo vönduðum
manni.
Brynjólfur Bjarnason.
t
Karl Kristjánsson fyrrverandi
alþingismaður var fæddur í Kald-
bak i Húsavikurhreppi 10. mai
1895. Foreldrar hans voru
Kristján bóndi i Kaldbak siðar i
Eyvik á Tjörnesi og kona hans
Jakobina Jósiasdóttir bónda og
sjósöknara á Kaldbak.
Karl lauk gagnfræðaprófi frá
Akureyri vorið 1916. Næstu árin
vann hann á búi foreldra sinna en
var jafnframt barnakennari i
Tjörneshreppi veturna 1916-1920.
A þeim árum var hann valinn til
forustu I félagsmálum sveitar
sinnar. Hann var formaður Ung-
mennafélags Tjörnesinga
1916-1930.
Karl kvæntist 13. nóv. 1920
eftirlif andi konu sinni Pálinu
Jóhannesdóttur f. 4. sept. 1896.
A árinu 1920 hóf hann búskap i
Eyvfk og bjó þar til ársins 1934 en
þá fluttist hann til Húsavikur.
Karli var falin framkvæmda-
stjórn Kaupfélags Þingeyinga á
þrengingarti'mum þess 1935-1937.
A Húsavik voru honum falin
margs konar trúnaðarstörf. Við
upphaf Húsavikurkaupstaðar i
ársbyrjun 1950 var hann kjörinn i
bæjarstjórn og átti sæti 1 henni til
1970 og var forseti hennar all-
lengi.
Karl Kristjánsson var kjörinn
alþingismaöur Suöur-Þingeyinga
árið 1949, var siöar þingmaöur
Norðurlandskjördæmis eystra og
átti sæti á Alþingi samfellt til
vorsins 1967 og átti löngum sæti i
fjárveitinganefnd. Karl var sam-
vinnumaður og gegndi margs
konar forustustörfum i Kaup-
félagi Þingeyinga.
Karl Kristjánsson er einn
þeirra manna,sem ég tel mér til
hamingju að hafa kynnzt. Fyrstu
kynni mi'n af honum voru af
blaðagreinum sem hann hafði
skrifaðogmérþóttuóvenju góðar
og skemmtilegar. Siöar lágu
leiðir okkar saman. Þá var hann
orðinn alþingismaður en ég
skjalavöröur Alþingis. Frá þeim
tima minnist ég snilldar frágangs
á þeim handritum,sem hann lét
frá sér fara til préntunar. Þar fór
saman listaskrift, still og mál. —
En það sem leiddi hugi okkar
fyrst og fremst saman var sam-
eiginleguráhugiokkará iþróttum
og þá sérstaklega ást okkar og
yndi af glimunni.
Karl var mikill og snjall glimu-
maður og hafði auk þess mikið og
gott næmi og skilning á eðli glim-
unnar. Hann var afrendur að afli
snarpur og m júkur i senn og hafði
þau hyggindi til að bera i rikum
mæli,sem prýða þurfa góðan
glimumann. Helztu glimubrögð
hans voru: mjaðmarhnyk-kur,
klofbragð, lærbragð og hælkrókur
h.á.v. Ég leyfi mér að tilfæra hér
nokkur ummæli Hermanns
Jónassonar fyrrv. forsætis-
ráðherra,sem var glimufélagi og
skólabróðir Karls. Hermann seg-
ir:
„Sjálfur hafði ég ákaflega
gaman af öllum iþróttum og
notaöi mikiö af tómstundum min-
um til að iðka þær. Þegar ég kom
i gagnfræöaskólann á Akureyri
hugði ég þvi gott til glóðarinnar
að hitta unga menn viðs vegar af
landinu, sjá iþróttir þeirra og
keppa við þá.
Ég þurftiekkiaðbiðalengieftir
tækifærum — og þau reyndust
einatt nægileg.
Ein af fyrstu viðureignum min-
um var viö Karl Kristjánsson,
sem þá var einnig nýsveinn og
gekk upp i annan bekk skólans.
Þetta gerðist um haustið rétt
eftir að við komum i skólann. Ég
gleymi áreiöanlega flestu ef þessi
atburður fellur mér úr minni. Ég
fékk alveg nóg. Ég labbaði upp i
herbergi mitt og var mjög ugg-
andi um minn hag,ef margir væru
slikir i þessum skóla.
En þær urðu margar og eftir-
minnilegar sumar glimurnar i
gagnfræðaskólanum á Akureyri.
Af glimumönnum er mér minnis-
stæðastur Karl Kristjánsson.
Ekki gerði ég mér það ljóst.hvað
það var í fari og skapgerð Karls
Kristjánssonar,sem gerði hann að
svo miklum og sigursælum
glimumanni. Helzt mun það hafa
hvarflað að mér að aöalástæðan
væri,hve rammur hann var að
afli. — En mikiðátti ég þá eftir að
læra um glimu og eðli hennar...
Það sem geröi Karl Kristjáns-
son að hættulegri andstæðing en
ég nokkurn tima mætti i kapp-
glimu fyrr og siðar, var hversu
hann var sterkur i vörn vegna
þess að þaö var eins og það væri
útilokað að koma honum að óvör-
um með bragð svo næmur var
hann fyrir þvi, hvað and-
stæðingurinn var að fara. Ilann
var hins vegar glöggur að finna
veilur i stöðu andstæðingsins og
fljótur að nota slik tækifæri til
fulls meö þvi að leggja i bragöið
þá snöggu augnabliksorku ,sem
bragðið þarf, til þess að vera
sigursælt. Þessi varkárni, þessi
næmleiki fyrir andstæðingnum,
þessiflýtir meðeldsnerpu— þessi
vakandi spenna hélzt hjá Karli
Kristjánssyni alla glimuna allt-
af.”
Að endingu segir Hermann
Jónasson þetta:
„Til þess að vera góður glimu-
maður er ekki nóg aö vera af-
rendur að afli,það hefur margur
verið án þess að hann væri eða
gæti nokkurn tima oröið góður
glfmumaður.
Til þess aö vera góður glimu-
maður þarf sérstaka tegund af
skapgerö.sem ég hefi verið aö
reyna að lýsa og sem Karl
Kristjánsson á óvenjulega mikið
af.”
Glimusamband íslands kaus
Karl Kristjánsson formann út-
gáfunefndar Glimusögu ís-
lendinga.sem sambandið er að
láta rita. Sýnir þetta glögglega
hversu mikils trausts Karl hefur
notið meðal glimumanna og einn-
ig áhuga þann og velvild, sem
Karl sýndi glimunni með þvi að
taka þetta starf að sér.
Lærdómsrikt var aö starfa með
Karli að undirbúningi á útgáfu
Glimusögu Islendinga. Hans inn-
legg til Glimusögunnar veröur
seint fullþakkað.
Karl Kristjánsson var atgervis-
maður. andlega og likamlega.
Hann var bóndi góöur sem átti
valinn bústofn. Hestamaður
ágætur og haföi yndi af hesta-
mennskualla tið. Hann var mikill
félagshyggjumaður.
Orösins list var honum eiginleg
ogskáldskapurlá honum á tungu.
Kjartan Bergmann Guðjónsson
t
Þaö er ekki oft, að grein I blaði
eða timariti greypist svo i huga
manns, að hún sitji þar áratugum
saman. Ég kann ekki nema eitt
dæmi af sjálfum mér, og jjjð er
einmitt grein eftir Karl
Kristjánsson,sem hann ritaði fyr-
ir rúmum 30 árum.
Hún nefndist ,,Það er löng leið
til keisarans”. Þessi grein var
siðan birt i Sveitarstjórnarmál-
um, timariti Sambands íslenzkra
sveitarfélaga 1947.
1 greininni gagnrýndi Karl með
miklum alvöruþunga, en undir
hjúpi gamansemi, umgengnis-
hætti sumra fulltrúa rikisvaldsins
við sveitarstjór.narmenn.
Heitið ágreininni er rússneskur
málsháttur, átti að minna á
stjórnarhættina i þvf mikla riki i
fyrri tið og kannski lika á þeim
tima, þegar greinin var skrifuð.
Tilefnið var aftur á móti það, að
laugardaginn 20.sept. 1946 kl. 1.10
e.h. barst Karli, þáverandi odd-
vita Húsavikurhrepps „dreifi-
skeyti”, sjálfsagt sent öllum odd-
vitum og bæjarstjórum landsins.
Sendandi var ein af þessum
merkilegu stofnunum, sem settar
eru á fót þá, þegar mikið liggur
við. Fjárhagsráð nefndist hún, og
mun orðstir hennar lifa hjá hinni
öldruðu sveit, sem nú vi'kur óð-
fluga af sviðinu.
Skeytið var á þessa leið:
„Simsendið laugardag útgefin se-
mentsleyfi frá skömmtunarbyrj-
un stop póstleggið sama dag
sementsúthlutun stop tilfærið
nafn leyfishafa, úthlutað magn og
notkun stop skiptist þannig stop
viðhald stop framkvæmdir, er
ekki kosta yfir 10.000 kr. stop fok-
held ibúðarhús stop Ibúðarhús
önnur stop hús i þágu framleiðsl-
unnar stop tilfærið nánar i
skýringu á hvaða stigi fram-
kvæmdir voru/er leyfisveitingar
hófust.”
Ot af þessu skeyti lagði Karl
eins og áður segir á sinn persónu-
lega hátt með slikum þunga, en
þeim tilþrifum i máli og stil, að
þessi samskipti rikis og sveitarfé-
laga og önnur sem hann rakti,
verkuðu nánast sem skemmti-
efni, þótt siður en svo væri að
sliku stefnt.
Fram að þessu hafði ég
unglingurinn litið á sveitarstjórn-
armál og allt, sem þeim við kom,
sem hið leiðinlegasta af öllu
leiðinlegu, en með þessari grein
var grundvöllurinn lagður,
skapaður fyrsti visirinn að áhuga
minum á sveitarstjórnarmálum,
sem við mig hefur loðað siðan.
Fyrir það stend ég f mikilli
þakkarskuld við Karl Kristjáns-
son. Þar sannaðist hið forn-
kveðna: ,,0rð eru til alls fyrst”.
Nokkrum árum siðar kynntist
ég Karli persónulega allvel. Hann
var einn þeirra allt of fáu manna,
sem vaxa stöðugt með nánari við-
kynningu. Hann sameinaði á
óvenjulegan hátt svipmót hins
greinda alþýðumanns, sem brot-
izthefur áfram af eigin rammleik
og hins háttvísa höfðingja, sem
allir sóttust eftir að hafa sem ráö-
gjafa og leiðtoga. Hér verða ekki
rakin margháttuö störf Karls á
sviði sveitarstjórnarmála eða
þjóðmála eða ótal aðrir þættir,
þar sem hann hefur markað djúp
spor.
I minningaroröum á fundi i
stjórn Sambands isl. sveitarfé-
laga 8. marz s.l., daginn eftir lát
Karls lét ég þessi orð falla:
„Það þótti á sinum tima sjálf-
sagt, aðfaðirsambandsins, Jónas
Guðmundsson, yröi heiðursfélagi
þess fyrstur manna. Svo mikið
hafði frumkvæði hans og framtak
veriö á þessum vettvangi. Mátti
þvi ætla, að nokkur vandi væri að
velja mann til að hljóta næstur
sambærilega viröingu og viður-
kenningu. Árið 1970 kom sú hug-
mynd fram, að Kari Kristjánsson
hefði unnið sveitarfélögum lands-
ins þannig, að vel færi á þvi, að
honum yrði skipað á heiðursbekk
við hlið Jónasar. Man ég, að
Jónas taldi sig fullsæmdan af
slikum sessunaut. Það var lika
einmæli allra annarra, að Karl
hefði fulla verðleika til slíks, enda
var kjör hans til heiðursfélaga
samþykkt einróma á landsþingi
1970.
Hér erhvorki staðurnéstund til
aörifja upp ævistarf Karls á vett-
vangi sambandsins, hvað þá
sveitarstjórnarmála almennt, en
ekki getég þó látiö þessógetið, að
hann mun fyrstur manna á Al-
þingi hafa borið fram tillögu um
endurskoðun á verkaskiptingu
rikis og sveitarfélaga.
Karl var ritfær i bezta lagi og
Framhald á bls. 19.