Tíminn - 23.04.1978, Blaðsíða 12

12
Sunnudagur 23. april 1978
Wmtrn
Ingólfur Daviðsson:
Á sumarmálum
gróður og garðar
Brum eru farin að þrútna á
ýmslum trjám og runnum,
a.m.k. i görðum hér sunnan-
lands. Bráðum koma reklar i
ljós á viði, viðikettlinga kalla
sumir þá. Sums staðar er verið
að grisja og laga vöxt trjágróð-
urs með klippingu, enda heppi-
legast meðan trén eru enn að
miklu leyti i dvala. Gleymið
ekki að grisja gamla, þétta ribs-
runna, ef þið óskið eftir góðri
berjatekju. Sniðið burtu gaml-
ar, mosavaxnar greinar og yng-
ið þannig upp runnann.
Laukjurtirnar blómgast hver
af annarri. Núna breiða hin
stóru bláu, hvitu eða gulu blóm
dvergaliljanna úr sér móti sól-
inni. Hin stóru fögru blóm eru
stöngullaus og virðast spretta
beint upp úr moldinni. Fara bezt
mörg saman i þyrpingu, eins og
myndin sýnir. Himinbláar
stjörnuliljur koma óðum i ljós,
þær bera nokkur lútandi blóm á
lágum stöngli. Vetrargosar og
vorboðar skarta enn.
Um norðanvert landið liggur
viða snjór yfir. Ekki er langt
siðan snjóruðningurinn við vegi
var um metri á hæð og stórir
skaflar i lautum og görðum, t.d.
við utanverðan Eyjafjörð. A
uppvaxtarárum minum man ég
eftir þvi að eitt sinn var sigið i
reipi eftir unglambi sem fallið
hafði i „jökulsprungu” milli
bæjar (Hámundarstaða) og
fjárhúshólsins Miðgerði, en
þarna lá þykkur skafl undir
brekku. „Slikt og þvilíkt á
sauðburði” varð sigmanninum
Haraldi Indriðasyni frá Hjalt-
eyri að orði!
Göngum til stofu og lítum á
inniblóm og vendi.
Igulkaktusinn (Echinopsis
Eyriesii) er orðinn allgamall og
vöxtulegur vel. Hefur sprengt
pottinn! Hann ber alls 6stöngla,
rifjótta og vörtótta. tit úr þeim
vaxa viða kúlur, sem taka má af
og gróðursetja i ögn sendna
mold. Kúlan má fara hálf i kaf
og festir auðveldlega rætur, ef
moldinni er haldið rakri. Þetta
er auðveld fjölgunaraðferð. Ég
mældi kaktusinn að gamni og
reyndist hæð stönglanna 26-29
sm, en ummál gildasta stönguls
30 sm. Ummál allrar jurtarinn-
ar ofantil 103 sm. Það er sænsk-
ur „tréskurðarhestur” sem
stendur hjá jurtapottinum.
Þessi igulkaktus er sem sé fyrst
kúlulaga, likist siðar súlum
mismörgum. Dæmi eru til um
að hann verði 40-50 sm hár og
gildur eftir þvi. Ekki er gott að
handfjatla hann mikið, þvi að
æði þyrnottur er kauði,
stönglarnir reglulegar gadda-
kylfur. Heimkynnið Uruguay i
Suöur-Ameriku. Ber stundum
stór hvit blóm. hann á að
bera blóm að manci þykir ráð-
legast að láta hann aðeins halda
einum eða fáum stönglum og
nema burt kúlurnar jafndðum
og þær vaxa. Blómin endast
stutt. Myndarlegur er hann
margstöngla i góðri grósku. Til
eru margar Igulkaktusategund-
irog fjöldi annarra kaktusa. Er
t.d. jólakaktus alkunnur og
páskakaktus, sem er svipaður
en blómgast oft um páskaleyt-
ið. Stönglar blaðlaga á báðum
Kaktusar eru flestir eyðimerk-
urplöntur, ættaðar frá Ameríku,
allt norðan frá S-Kanada og
suður i Patagoniu, út á eyjar og
hátt upp I fjöll. Aðalheimkynniö
eru hinar þurru hásléttur I
Mexiko: margir vaxa líka i
suðvestanverðum Bandarikjun-
um.Sum svæði eru illfær yfir-
ferðar vegna þyrnóttra kaktusa
af ýmsum stærðum og gerðum.
Sumir súlukaktusar eru all-
mikil tré. Nokkrir eru ætir, bæði
safarlkur stöngullinn og aldin
sumra, t.d. fikjukaktusinn
(Opuntiategund). Mallorcafar-
ar hafa séð stórvaxinn „lúsa-
kaktus”, en litur er unninn úr
skjaldlús sem á honum lifir.
Kaktusar þola þurrk og hita
furðuvel og geta langlimum
saman látið sér nægja safann i
stönglinum, einkum þeir sem
eru kúlulaga eða gildvaxnir.
Stönglar kaktusa hafa tekið að
sér hlutverk blaðanna.
Margir kaktusar bera blóm-
skrúð mikið, blómin oft stór og
fögur en standa sjaldan lengi.
Blóm geta komið hér og hvar út
úr kaktusunum, eftir tegundum.
Til eru ýmis afbrigði tegunda og
bastarðar. Skógarkaktus, jóla-
kaktus o.fl. vaxa á gömlum
trjám 1 heimkynnum sinum,
þ.e. i holum og sprungum, sem
mold hefur setzt i. Þeir njóta
þar betri birtu en niður á skóg-
arbotninum, snikja ekki en eru
setar (sbr. landseti)! Margir
auðræktaðir. Tiltölulega auð-
velt er að græða einn kaktus á
annan, t.d. skorinn til endi á
öðrum mátulegur til að falla I
rauf eða skarð á hinum. Siðan er
bundið vel um og gott aö bera
fyrst plöntuvax á samskeytin.
Það gerir ekki mikið til þó
gleymist að vökva kaktusa,
einkum þá gildvöxnu, en auðvit-
að dregur þá úr vexti. Bezt er
þvi að vökva alloft á sumrin, en
illa þola þeir að „standa i
vatni”.
Munið að þetta eru sólarjurtir
langflestir. Til eru þó kaktusar
sem þola illa sterkt sólskin. Þeir
bera blóm á ýmsum timum árs
eftir tegundum, jólakaktus t.d. I
skammdeginu.
Ég læt fylgja mynd af
bambuspuntskúf, sem prýtt hef-
ur stofuna I allan vetur, en ætt-
aður er hann frá Mallorca. Þar
féll grannur bambusteinungur I
stormi sl. haust og hirti ég örlit-
inn hluta af puntskúf hans.
Bambus er stórvaxnasta gras
jarðarinnar, þ.e. sumar tegund-
ir hans, en þær eru allmargar.
Þær stærstu verða 30-40 m há-
ar, eða á hæð við kaþólsku
kirkjuna i Reykjavik. 1 sumum
heitum löndum myndar bambus
stóra lundi og skóga. Hann er
mesti nytjaviður suður þar,
hagnýttur til húsbygginga og
margs konar smiða, einnig sem
ilát og ungir sprotar þykja gott
grænmeti. Berið bambusstöng
saman við grasstrá, þar sjáið
þið skyldleikann.
Á myndinni af bambuspuntin-
um sjáið þið einn af dvergum
Mjallhvitar, sem danskur guð-
fræðinemi skar út i tré.
„Sövnig” stendur á fótstallin-
um. Myndin á blómavasanum
er af allgömlu ibúðarhúsi I Ala-
borg.
Það er kominn vorhugur i
konurnar. Þær skipta um mold
á pottajurtunum og gróðursetja
græðlinga. Sumar bregða sér út
i garðinn til að sjá nýjar jurtir
gægjast upp úr moldinni.
Dvergaliljur fagna sólargeislunum
Kaktus 1 biómi