Tíminn - 07.12.1978, Síða 12

12
Jólablað 1978

Hvernig var þjóðlífið fyrir 50 árum? Mannf jöldi i
landinu var þá um 108 jíúsund manns/ þ.e. tæpur
helmingur þess sem nú er. Vegir voru ófullkomnir
og mörg vötn.stór og smá;óbrúuð. Bifreiðar i land-
inu þá tæplega 600 en eru nú 70-80 þúsund# svo að á
50 árum hefur fjöldi bifreiða a.m.k. 120 faldast.
Strandferðir skipa voru strjálar. Islendingar áttu
þá enga flugvél, en um þær mundir voru gerðar til-
raunir með innanlandsflug á tveimur litlum flug-
vélum/ er teknar voru á leigu frá Þýskalandi. Þá
var samt farið að undirbúa aiþingishátíð er halda
skyldi á Þingvöllum og bjartsýni var almenn um
framtíð lands og þjóðar. Alþingistíöindi frá árinu
1928 eru þykkar bækur er sýna að þjóðmálaumræð-
ur voru miklar.
Það þótti nokkrum tíðindum
sæta hér d landi á árinu. 1928, aö
þá var ráðist í þaö aö reisa
héraösskóla á Laugarvatni. Og
var það nokkuö á dagskrá hjá
stjórnmálamönnum. Sunn-
lendingar höfðu þá um skeið
rætt um það og keppt að þvi
marki að koma á slikum skóla
og koma ýmsir menn þar við
sögu. Hjónin á Laugarvatni,
Böðvar hreppstjóri MagnUsson
og kona hans Ingunn Magnús-
dóttir tókuaf skarið um staðar-
val með þvi að leggja fram til
skólaseturs hina fallegu og
gæðariku jörð, Laugarvatn.
Jónas Jónsson þáverandi
dóms- kirkju- og kennslumála-
ráöherra beitti sér eindregiö
fyrir stofnun skólans. Hann var
sem ráðherra að hrinda I fram-
kvæmd hugsjónamáli. Hann •
hafði m.a. 15 árum fyrr ritað i
Skinfaxa um það.að i nokkrum
héruðum landsins ætti aö stofna
skóla sem hann nefndi þá þjóð-
skóla. Takmark slikra skóla
ætti einkum að vera aö vekja til
lifsþaðdáömagnsem er I æsku-
mönnum og fá þeim vopn I
hendur i lífsbaráttuna og kunn-
áttu til að beita þeim. Séra
Jakob Ó. Lárusson var fyrsti
skólastjóri héraðsskólans á
Laugarvatni en gegndi þvi
starfi einungis eitt ár. Hann
hafði einnig alllöngu áður en
hann varö skólastjóri ritað um
þaö.að á Islandi þyrfti aö reisa
lýðháskóla i hverjum lands-
fjóröungi. I þeirri grein sagði
hann m.a.: Ég hugsa mér skól-
ana sem sameiginleg heimili
æskulýösins, uppsprettu sannr-
ar menntunar. Ég hugsa mér
skólana sem græöireit sam-
eiginlegra áhugamála æsku-
lýðsins. Unga fólkiö ætti þar aö
fá trú á landið og áhuga fyrir
framtið þess og þjóðarinnar. Og
ættjarðarástin ætti að gróöur-
setja i hugskoti hvers nemanda
jafnhliöa þeim nýgræöingi er
hann sjálfur gróöursetti.
Þegar Laugarvatnsskóli var
stofnaöur var ég á unglings-
aldri, átti þá eins og æ siöan
heimili á Hnappavöllum I
öræfasveit. Ég réðst i það
sumariö 1928 að sækja um
skólavist i hinni nýju mennta-
stofnun og fékk góö svör við
þeirri málaleitun. Um haustið
kom aö þvi aö ég yrði að takast
á hendur ferö að heiman suður
aö Laugarvatni. Um þessar
mundir var póstur fluttur um
Skaftafellssýslur landveg á
hestum. Póstleiöin skiptist á
Prestbakka á Siöu þannig,aö
annar pósturinn fór þaðan
austur aö Hólum I Hornafiröi en
hinn suður aö Garðsauka I Hvol-
hreppi.Sá dagur kom um haust-
ið, aö ég tóktraustanhest heima
á Hnappavölium, lagði upp í
langferð og hafði aö fylgdar-
manni póstinn.sem kom austan
úr Hornafirði og átti leið út á
Siöu. Póstur að þessu sinni var
Þorlákur Þorláksson sem
annaöist póstflutninginn fyrir
Héraðsskólinn að Laugarvatni:
aður fyrir fimmtíu árum.
I greininni segir Páll frá því er skólinn var stofn-
hönd Hannesar á Núpsstað. A
fyrsta degi feröar minnar var
farið að Skaftafelli. Annan dag-
inn fórum viö útyfir Skeiðarár-
sandað Kálfafelli í Fljótshverfi.
Þar frétti ég að hinn reyndi
ferðamaður Helgi Bjarnason á
Núpum ætlaöi daginn eftir að
leggja á stað i ferð til Vikur.
Þótti mér mikið happ að fá aö
verða honum samferða. A
Núpum skildu leiöir okkar Þor-
láks pósts,en stundu siöar hófst
ferö okkar Helga. Þann dag á
þriðja degi ferðar minnar, lá
leiðin aö Hrifunesi i Skaftár-
tungu. A fjórða degi fór ég
þaðan yfir Mýrdalssand til Vik-
ur. Þá varHelgi á Núpum kom-
inn á leiðarenda en leiö min var
ekki nærri hálfnuð. A fimmta
. degi ferðarinnar lagði ég upp
frá Vik og fékk samfylgd úr
Mýrdal að Hrútafelli. Þegar ég
nálgaðist Seljaland siðla dags,
hittiégriöandimann sem ætlaði
til Reykjavikur. Hann var
kunnugur á þessum slóðum og
valdi okkur gististað i Hamra-
göröum. Þaðan var lagt á staö
árla morguns til Fljótshliöar.
Þegar viö komum að Teigi var
þar fólksbill albúinn til Reykja-
vikurferöar. Ég varö farþegi I
bilnum ásamt fleirum en samdi
um það I Teigi að hesti minum
yrði komiö i veg fyrir Siöupóst
og hann fenginn til að hafa hest-
inn með sér i næstu ferð austur
frá Garösauka. Að kvöldi þessa
dags kom ég til Reykjavikur i
fyrsta sinn á ævinni og hafði þá
feröast samfellt sex daga. Þá
átti ég enn eftir að fara allt að
100 km austur að Laugarvatni.
Ég komst i fólksbil frá Reykja-
vik að Svinavatni i Grimsnesi.
Siðasta spölinn þaðan fékk ég
sæti i vörubil er var á leið til
Laugarvatnsskóla.
Laugarvatnsskóli var settur I
fyrsta sinn 1. nóvember 1928.
Allmörgum mönnum bæði úr
Reykjavik og af Suöurlandi
hafti verið boðiö til skóla-
setningar. Veður var hiö versta
um morguninn og komu þvi
miklu færri en ella. Þó munu
hafa veriö viöstaddir skólasetn-
ingu um 150 manns. Athöfnin
hófst með söng og ræðu er
Böövar Magnússon ( formaður
skólanefndar flutti. Þvi næst
setti skólastjóri skólann meö
ræðu. Að þvi búnu töluöu
Magnús Torfason sýslumaður,
Jörundur Brynjólfsson alþingis-
maður, Aöalsteinn Sigmunds-
son skólastjóri og Gisli bóndi á
Reykjum I Hraungeröishreppi.
Lýstu allar ræöurnar eindregn-
um hlýhug til skólans og fógn-
uðu yfir þvi aö skólamáliö á
Suðurlandi væri nú til lykta
leitt. A milli ræðanna voru
sungin ættjarðarljóð.
Jónas Jónsson dóms- kirkju-
og kennslumálaráðherra haföi
sem fleiri ætlað að vera viö-
staddur skólasetninguæn veöur
hamlaöi ferðalagi yfir Hellis-
heiði daginn.sem skólinn var
settur. Hann bætti það upp með
myndarbrag skömmu siðar.
Nvjar menntir
minna af pi
Hinn 6. nóvember að kvöldi
komu nokkrar bifreiðar úr
Reykjavík heim I hlað á
Laugarvatni og voru þar far-
þegar um 30 menn frá Reykja-
vik. Gistu þeir i skólanum um
nóttina. Hinn 7. nóvember hófst
hin eiginlega vigsla skólans.
Var þá fyrst sungiö kvæði eftir
Þorstein skáld Gíslason. Þá
flutti ráðherra ræðu um skólann ,
þar sem hann m.a. skýrði frá
ýmsum fyrirætlunum um fram-
tið hans. Guðjón Samúelsson
húsameistari sýndi uppdrætti af
skólahúsinu og skýröi þá. Auk
þeirra fluttu ræður Guðmundur
Björnsson landlæknir, Guö-
mundur Finnbogason lands-
bókavörður, Asgeir Asgeirsson
fræðslumálastjóri, Magnús
Kjaran stórkaupmaður og Guð-
brandur Magnússon forstjóri.
Formaður skólanefndar og
skólastjóri þökkuðu gestum
komuna. Að lokum voru sungin
ættjarðarljóö. Allmargt manna
úr nágrenni skólans sótti sam-
komu þessa. Fóru gestirnir
siðan heim aftur aö kvöldi.
- Páll

Þorsteinsson
á Hnappa-
völlum segir
hér frá stofn-
un héraðs-
skóians á
Laugarvatni
fyrir fimmtíu árum
0 Páll Þorsteinsson, fyrrver-
andi alþingismaöur
Dr. Guömundur Finnbogason
sagði i ræöu sinni á Laugarvatni
m.a.: ,,Þeir sem nú á timum
hafa mest áhrif á hugsunarhátt
einstaklingsins eru ef til vili
ekki þeir sern hann umgengst
mest að likamlegum návistum.
Þaö geta verið menn sem hann
hefir aldrei séö eða eru dauöir
fyrir löngu. Og maður sem hefir
litil áhrif á þá sem næstir hon-
um búa, getur stundum veriö
voldugur maður langt i burtu —
með ritum sinum. En af þessu
viðtæka sálufélagifiem lestur og
skrift leiða til, stafa hættur sem
vert er að gera sér ljósar. Það
eru sömu hættur sem talaö er
um aö séu i stórborgunum,
hætturnar sem stafa af þvi aö
misjafn sauður er i mörgu fé,
hættur af vondum félagsskap.
Sá sem ekki kann greinarmun
góðs og ills eða hallast þangað,
er siður skyldi,getur i stórborg-
inni farið verr en i fásinninu.
Hættan af lestrarkunnáttunni er
sú, að hún setur lesandahn jafn
auðveldlega i samband við það
sem versterog viðþað sem best
er i heimi bókmenntanna. Eina
ráöiðsem hugsanlegt er að dugi,
hvort heldur er til að varna þvi
aö menn fari i hundana i stór-
borginni eða i bókmenntunum
ér að gera þá næma fyrir mis-
mun góðs og ills, kenna þeim aö
greinahollt frá óhollu^agurt frá
ljótu,satt frá lognu. Hér er hið
mikla hlutverk skólanna að
kenna mönnum að lesa sér til
gagns og þar með að velja sér
andlegan félagsskap.”
Guðmundur Björnsson land-
læknir sagði i ræöu sinni m.a.:
„011 skólamál eru heilbrigðis-
mál,þvl unglingaskólarnir eiga
að verða gróðrarstöð fyrir
likamlega og andlega hreysti og
heilbrigði hverrar uppvaxandi
kynslóðar... Unglingaskólarnir i
sveitum hljóta að vera og verða
Yfirlitsmynd frá Laugarvatni: Nú er þar ööru visi útlits en þegar
héraösskólinn var stofnaöur