Tíminn - 06.05.1979, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 6. mai 1979.
Vilhjálmur
Hjálmarsson,
fyrrv. ráðherra:
Stefnumótun i menningarmál-
um? Hvað liður henni? var spurt
á Alþingi um daginn. Nokkrar
umræður spunnust um þetta.
Hugtakið sjálft dálitið á reiki, en
ræðumenn sammála að æskilegt
væri að skipuleggja sem best
stuðning rikisins viö listir og önn-
ur menningarmál.
Það kom fram i umræðunum,
að menntamálaráðherra hefur i
hyggju að setja starfshóp til að
gefa yfirlit um stöðu þessara
mála. Einnig að fyrrverandi
menntamálaráðherra hafði sett
nefnd til að gera úttekt m.a. á
stöðu einstakra listgreina gagn-
vart stuðningi hins opinbera.
Ég hef oft sagt, að menningar-
málastefna Islendinga felist i þvi
að rikisvaldið styðji menninguna
en stjórni henni ekki! Þetta segir
nokkra sögu. Hitt er svo deginum
ljósara, að stuðningur hins opin-
bera við listir og önnur
menningarmál er að hluta lausari
i reipunum en æskilegt væri.
Umræður þessar voru e.t.v.
ekkert merkilegar i sjálfu sér og I
slmskeytastil eins og vera ber i
fyrirspurnartlma. En vissulega
er þörf að ræða þessi mál á Al-
þingi — rétt eins og vel tugginn
verðbólguvanda! Og ég tók eftir
þvi að a.m.k. eitt dagblað, Visir,
vakti athygli á umræðunni. Ég
hef siðan sett niður á blað punkta
þá sem hér fara á eftir.
Menningarstofnanir
rikisins
Rikið eitt sér og einnig ásamt
með sveitarfélögunum hefur sett
á fót og rekið ýmsar menningar-
stofnanir auk skólanna. Þær eiga
sinn sessi fjárlögum rikisins. Þar
gefur að lita þessi nöfn m.a.:
Landsbókasafn Islands, Þjóð-
minjasafn Islands, Þjóðskjala-
safn Islands, Listasafn Ásgrims
Jónssonar, Listasafn Einars
Jónssonar, Listasafn Islands,
Þjóðleikhúsið, Sinfóniuhljóm-
sveitina og Menningarsjóð að
ógleymdu Rikisútvarpinu.
Þessar stofnanir eru að visu
misgamlar, en engin gömul á
mælikvarða grannþjóða. — Það
leiðir af sögu þjóðarinnar, fátækt
og umkomuleysi fyrri tima.
Margar þessara stofnana búa við
mikið óhagræði vegna þrengsla.
Og hin yngsta þeirra, Sinfóniu-
hljómsveitin, hefur ekki meira en
svo fast land undir fótum, laga-
lega og fjárhagslega en er eigi að
siður óaðskiljanlegur hluti
menningarviðleitni okkar til
margra ára.
Fyrir utan Rikisútvarpið eru
umsvif Þjóðleikhússins langmest
fyrirferðar og kosta mesta fjár-
muni. Má lika segja að það sé I
nánastri snertingu viö fólkið, ekki
aðeins i næsta umhverfi, heldur
vitt og breitt um landið. Svo er
batnandi samgöngum fyrir . að
þakka.
Þess bera að geta að rikið rekur
sjálft eða styður allmarga skóla á
listasviðinu. Þar má nefna Mynd-
lista- og handiðaskólann, Leik-
listarskóla tslands, Tónlistar-
skólann í Reykjavik og fjölmarga
aðra tónlistarskóla viös vegar um
landið. Við stofnun og einnig
rekstur margra þessara skóla
hefur starf áhugafólks verið
frumkrafturinn i verkinu.
Menningarmálastyrkir
Iþróttireru hvarvetna taldar til
menningarmála og hér rekur rik-
ið sjálft iþróttakennaraskóla og
styður kennslu og þjálfunar- og
útbreiðslustörf frjálsu félaganna
með árlegum framlögum til
rekstursins.
Rikið og sveitarfélög eru stór
aðili að gerð iþróttamannvirkja
sem oft nýtast sameiginlega fyrir
skólanema og áhugalið.
Þegar allt kemur til alls eru
þær fjárhæðir eigi smáar á is-
lenskan mælikvarða sem til þess-
ara mála renna frá riki og
sveitarfélögum. Þátttakendur
sjálfir leggja fram ómæld verð-
mæti I vinnu og fjármunum.
Rikið rekur nokkur meginbóka-
söfn eins og fyrr er að vikið en
sveitarfélögin sjá um rekstur al-
menningsbókasafnanna.
Að sumu leyti er örðugra um
vik með hvers konar menningar-
og félagsstarfsemi i mjög miklu
fámenni, m.a. hreinlega af
„markaðsástæðum”, ef svo má
til orða taka.
Reynt er að hlaupa undir bagga
með fjárframlögum i ýmsum
myndum, bæði 'frá riki og sveitar-
félögum. Er svo til ætlast,
að bæði fagmenn og
áhugafólk njóti góðs af.
I leiklisteru veittirstyrkir
til fagfélaga i Reykjavik
og áAkureyriogtil áhuga-
félaga viðs vegar um
landið. —
Rithöfundar fá nokkurn
stuðning i mismunandi
formi. — Gengið er út frá þvi að
tiltekinn hundraðshluti af bygg-
ingarkostnaði skóla skuli renna
til listskreytingar. — Kvik-
myndagerð nýtur stuðnings
samkv. sérstökum lögum. —
Listamenn almennt fá beina
styrki úr rikissjóði. — Og ýmis
menningarfélög fá einnig opin-
bera styrki til margvislegrar
starfsemi sinnar.
Og styrkleysingjar
Fáir róma höfðingslund hins
opinbera á þessum sviðum
(fremur en öðrum!). Er mörgum
gjarnt að gera samanburð við
önnur lönd. Ég sleppi þvi að sinni.
Stundum er það gagnrýnt að
rikið skuli innheimta gjöld af að-
gangseyri á menningarsamkom-
ur. Það læt ég liggja á milli hluta
hér — þar er margs að gæta.
Vert er að minna á að enda þótt
rikið veiti margháttaða fyrir-
greiðslu á vettvangi menningar-
mála, þá finnast þeir aðilar og
eigi fáir sem litilla styrkja njóta
eða engra. Má nefna sem dæmi
kóra ýmisss konar, suma þraut-
þjálfaða.sem að mestu og stund-
um öllu leyti bjargast af eigin
rammleik.
Þá ber stöðugt að hafa i huga
þegar fjallað er um þessi mál, að
einnig þar sem opinber fjár-
stuðningur er verulegur, þá er
hann mjög oft aðeins brot
kostnaðar. Hugur ber þá hálfa
leið og vel það. Slik „framlög”
fólksins bera gjarnan launin i
sjálfum sér, en eru stórlega
þakkarverð engu að siður.
Viimutilhögun við gerð
fjárlaga
Við umræðurnar á Alþingi á
dögunum skaut upp kolli hafð-
fengu þó riflega dýrtiðarhækkun-
ina á sin framlög á fjárlögum
fyrir yfirstandandi ár.
Hér má sem dæmi nefna, að
leiklistin auk Þjóðleikhússins
fékk 62 m. kr. á fjárlögum 1979 en
38 m. kr. i fyrra. Þá hækkuðu
framlög til Iþróttasjóðs úr 267 m.
MENNINGIN
OG RÍKIÐ
bundinn metingur um frammi-
stöðu einstakra rikisstjórna varð-
andi framlög til lista og
menningarmála.
Ég er þeirrar skoðunar og
byggi á likum fremur en itarlegri
könnun, að hér sé vart um afger-
andi mun að ræða.
Lengi hefur það verið viðtekin
venja að hreyfa ekki.við gerð
fjárlagafrumvarps, fjárhæðir til
menningarmála nema um stofn-
anir rikisins sé að ræða. Reynist
siðan oft örðugt að hnika fjár-
hæðum til hækkunar við meðferð
málsins á Alþingi.
Það er föst venja.og hefir verið
lengi.að fjárveitinganefnd setur
undirnefndir i einstaka mála-
flokka, s.s. skólabyggingar,
hafnargerðir, sjúkrahús o.s.frv.
Þrátt fyrir itrekaðar umleitanir
einstakra nefndarmanna á
undanförnum árum var það fyrst
i vetur, aö sérstök undirnefnd
fjallaði um framlög til
menningarmála, annarra en
skóla. Þetta er áreiðanlega til
bóta.
Nýja ríkisstjórnin
Of snemmt er aö spá um,
hvernig núverandi rikisstjórn
reynist menningunni. En einstak-
ir þættir, leiklist og iþróttir t.d.,
kr. i 348m. kr. og ný fjárveiting til
kvikmyndamála var tekin á fjár-
lög. Almennt er sennilega ekki af
miklu að státa i menningarfram-
lögum hjá núverandi rikisstjórn á
fyrsta ári, enda yfirlýst stefna að
gæta aðhalds i rikisbúskapnum.
Ég vænti hins vegar góös af fram-
haldinu, m.a. vegna breyttra
vinnubragða á þessu sviði hjá
fjárveitinganefnd. En raunar
þyrftu ráðuneyti menntamála og
fjármála einnig að taka upp ný
vinnubrögð við fjárlagagerðina
að þvi er menningarmálin
varðar, sbr. það sem áður segir
um þetta efni.
— og síðasta rikisstjórn
Samkvæmt töflum sem birtar
voru i skýrslu um störf mennta-
málaráðuneytisins 1974-1978, hafa
ýmis framlög rikisins til lista og
annarra menningarmála á fyrri
hluta þess timabils fremur gengið
saman reiknað á föstu verðlagi.
Þessi framlög virtust vera i há-
marki 1974. Min reynsla var sú
eins og fyrr segir að nálega óger-
legt væri að ná fram fullum dýr-
tiðarhækkunum á þess háttar
framlög á sfðari stigum fjárlaga-
afgreiðslunnar, þ.e. hjá fjár-
veitinganefnd og Alþingi.