Tíminn - 06.05.1979, Síða 20

20
Sunnudagur 6. mai 1979.
Prýðistré
pálmarnir
Fáeinir pálmar eru rætaöir til
skrauts innanhiíss á Islandi.
Okkurþykja þeir tilkomumiklar
plöntur, en þó eru þeir aöeins
svipur hjá sjón hér noröurfrá,
eins og eölilegt er, þvi aö suöræn-
ir eru þeir aö uppruna. All-
margir islenskir farmenn og
feröafólkhefurséöhin reisulegu
pálmatré i heimkynnum sinum,
suöur I heitum löndum. Þar eru
pálmar mjög mikilvægir fyrir
milljónir manna. 1 hitabeltinu
hafa jafnvel heilar þjóöir lifaö
aö mestu á pálmunum öldum
saman. Þeir veita skugga fyrir
brennandi hitabeltissólskininu i
eyöimerkurvinjunum, þar sem
fá önnur tré þrifast. Pálmar
gefa af sér smiöaviö, æta
ávexti, trefjar til vefnaöar 1
fatnaö, mottur, hatta o.s. frv.
Úrpálmum er unnin pálmaolia,
sykur, vino.fi. Betel er aö miklu
leyti ga-t úr hnetum betelpálm-
ans og er nokkurs konar hita-
beltistóbak. Viö þekkjum vel
sumar afuröir nokkurra pálma-
tegunda, einkum döölupálmans
og sagópálmans. En f jöldi ann-
arra gagnsamlegra pálma vex i
hitabeltinu og heittempruöum
löndum. Má segja aö mörgum
manninum þar séu pálmarnir
matur ogdrykkur, klæöi, húsog
heimili.
Bolur flestra pálma er grann-
ur og greinalaus. Ber hann
krónu tiltölulega fárra en oft
mjög stórra laufblaöa i toppinn,
oftast hátt uppi, þvi aö margir
pálmar eru hávaxnir og spengi-
legir. Þeir eru mjög ólikir okkar
norrænu fjölgreinóttu, bolmiklu
trjám i öllu útliti.
Pálmabolir eru mjög ósléttir,
þaktir blaöförum og leifum
blaöa og blaöstilka, er smám
saman hafa falliö. Blöö margra
pálma eru risavaxin jafnvel
3—6 m á lengd, og eru annaö
hvort fjaöurskipt —fjaöurpálm-
ar — eöa handklofin —
blævængspálmar. (Sjá mynd).
Geta flipareöa smábleölar eins
blaös skipt hundruöum. Pálma-
krónur stækka ekki likt og lauf-
krónur norrænna trjáa, þvi aö
gömui blöö falla i staö hinna
nýju sem upp vaxa. Pálmabolir
gildna heldur ekki teljandi meö
aldrinum, en eru alla ævi
grannir og spengilegir. Bolir 20
m hárra kókospálma eru t.d.
ekki nema 25—30 cm I þvermál,
enda hallast þeir oft fyrir vindi.
Döölupálminn er nokkru þrek-
vaxnari. 1 norölægum löndum
gefur stundum aö lita vöxtulega
pálma i gróöurhúsum, kirkjum
og samkomusölum, mann-
hæöarháa eöa meir. En I
ibúöarhúsum eru helst ræktaöar
smávaxnar tegundir, sem þola
stofuloftiö sæmilega. Suma er
óhætt aö flytja likt og húsgögn
Dvergpálmi (Chamaerops humilis)
HOWEA
BELMOREA
Kentiapálmi (Hawea
belmoreana)
og geta staöiö i sömu pottunum
árum saman. Hiti á vel viö þá og
flestir þurfa góöa birtu, en þola
þó ekki illa sterkt sólskin.
Skuggaþolnar tegundir eru
einnig til.
Pálmar þurfa mikiö vatn á
sumrin og hafa margir gott af
vökvun meö áburöarlegi
(blómaáburöi) hálfsmánaöar-
lega. Ef vöxtur veröur um of
meö timanum, má taka jurtirn-
ar uppúr pottunum og skera af
þeim meö beittum hnif. Moldin
skal vera frjósöm, biönduö
dálitlu af fingeröri möl.
Hér veröa nefndar fáeinar
tegundir fremur harögeröra
Ingólfur Damðsson:
GRÓÐUR OG
GARÐAR
________________J
Sólarlag og döölupálmar á Mallorca
stofupálma, sem reynandi eru:
Dvergpálmi (Chamaerops
humilis) er eini pálminn sem
vex villtur i Evrópu. Hann er
blævængspálmi meö grágræn
blöö. Þolir vel talsveröan svala.
Veröur um eöa yfir 1 m á hæöúti
i náttúrunni, en sjaldan meir en
50—90 cm i jurtapotti inni I
stofu. Glæsipálmi
(Chamaedorea elegans) er aft-
ur á móti fjaöur pálmi frá
Mexikó, sem viöa erlendis er
ræktaöur i stofum, og þykir
mjög fagur. Stundum koma
ljósgul blóm út úr hliö stofnsins,
þegar pálminn er oröinn nokk-
urra árá gamall, 10—16 bleölar
á blaöi hverju. Skyldar tegundir
t.d. C. pumiiaeinnig I ræktun —
og veröur 50—90 cm á hæö. LIÖ-
ur best I um 15° hita á vetrum.
Hafa gott af úöun á blööin á
sumrin. Einhver algeng-
asti pálmi innanhúss er
Kentiapálmi (Hawea
belmoreana og frændi hans H.
fosteriana), báðir skuggapálm-
ar, en geta sviðnaö I sterku sól-
skini. Þola talsverðan svala.
Getur oröið á annan metra á
hæö. Eru stundum gróöursettir
þrir saman ipotti. Kókospálma-
tegund ein (eða skyld) Cocos
Weddelliana (Syagrus
Weddelliana) er sums staöar
ræktuö inni — og þykir hin feg-
ursta. Vex hægt, en þrifst jafn-
vel i norður glugga. Þarf 18—20°
hita á veturna. Rótarklumpur-
inn má aldrei þorna. Þolir aö
vatn standi stundum I undir-
skálinni. Hefur mjög gott af úö-
un á blööin, einkum i miö-
stöövarhituöum stofum. Ber
30-45 cm löng blöð á dökk-
frefjóttum stofni. Þetta voru
nokkur dæmi.
Döölupálma getiö þiö lika
reynt aö rækta, setja einfald-
lega niöur döölusteina 1 raka
mold I hlýju herbergi. Blööin
eru stínn og stingandi. Oft þarf
fljótlega aö hafa pottaskipti á
ungum pálmum, helst á vorin,
og gæta þess aö skemma ekki
ræturnar. Þrýsta skal moldinni
vel aö rótarkekkinum. Seinna
þarf ekkiaö hafa oft pottaskipti.
Pálmar þurfa jafna vökvun og
auðvitað mest vatn á sumrin.
Fáir þola aö vatn standi i
undirskálinni.
Ræktun innipálma fer vax-
andi erlendis. Erfitter aö fjölga
pálmum I heimahúsum og eru
þvi plönturnar venjulega keypt-
ar i gróðrastöðvum. Sá má
pálmafræi og leggja þaö þá
fyrst I bleyti svo sem sólar-
tffing. Fræiö þarf aö vera nýtt.
Oft skipt um potta á ungu
fræplöntunni. Fáeinum pálmum
er hægt aö fjölga meö rótar-
sprotum.
Kókospálmategund (Cocus Weddelliana)
Blævængspáimi (Dvergpálmi) t.v. Fjaöurpálmi (Döölupálmi) t.h.