Tíminn - 18.05.1979, Blaðsíða 7

Tíminn - 18.05.1979, Blaðsíða 7
Föstudagur 18. mal 1979. 7 Löggjöfin um verkamanna- bústaði 50 ára Siguröur E. Guömundsson: Annar áfangi verkamannabústaöanna viö Hofsvallagötu. Sfðasta átak f byggingu verkamannabústaöa viö Suöurhóla i Breiöholti. Hinn 18. mai er skylt aö minnast þess, aö þá eru liðin rétt 50 frá þvi aö Alþingi sam- þykkti löggjöf þá um verka- mannabústaðisemenn i dag er I gildi í mörgum meginatriöum. Flutningsmaöur lagafrum- varpsins var Héöinn Valdimarsson, sem þá var einn af 5 þingmönnum Alþýðuflokks- ins, 2. þingmaöur Reykvikinga og formaöur Verkamanna- félagsins Dagsbrúnar. Að völd- um i landinu sat rfKisstjórn Framsóknarflokksins undir for- sæti Tryggva Þórhallssonar og naut hún hlutleysisstuönings Al- þýðuflokksins. Naut frumvarpið stuönings þingmanna Alþýöu- flokksins og ýmissa ágætra þingmanna Framsóknarflokks- ins en andstæöir þvi voru eink- um þingmenn Ihaldsflokksins og ýmsir aörir þingmenn, sem fundu þvi sitthvaö til foráttu. Þaö varö þó aö lögurn, aö visu verulega breytt frá frumvarps- gerð Héðins Valdimarssonar, á siöustu stundu, bæöi i' þeim skilningi að þaö var samþykkt á siöasta degi þingsins og eins þeim, aö kreppan mikla reið yfir nokkrueftir samþykkt þess og heföi þaö þá haft litla mögu- leika á að ná samþykki þing- manna. Komu fyrstu blikur hennar fram hérlendis þegar á haustmánuðum 1929. íbúðabyggingar fyrir verkamenn i kaupstöð- um. 1 frumvarpi sinu gerði Héöinn ráö fyrir þvi að hlutverk hinna nýju laga yrði að aðstoða bæjar- stjórnir kaupstaöanna til þess aö byggja ibúðir „fyrir verka- menn sina”, eins og þar stendur. Skyldi rikissjóður i' þvi skyni leggja fram, sem óaftur- kræft framlag, 10% byggingar- kostnaöar við hverja ibúð en það fé skyldi ásamt framlagi úr viökomandi bæjarsjóöi o.fl., renna i byggingasjóö verka- manna, sem stofnaöur yröi I hverju þvi bæjarfélagi, sem léti byggja ibúðir i verkamannabú- stöðum. 1 meöförunum breyttist frumvarpið verulega, bæði frá þvi aö það var fyrst lagt fram hinn8.marsl928 og einseftir að þaö var lagt fram ööru sinni hinn25. febrúar 1929. Auk þeirr- ar pólitisku gagnrýni sem það varöfyrir og slðar verður greint frá beindist gagnrýni þing- manna að þvi að þvi skyldi ein- göngu ætlaö að bæta húsakost verkamanna i kaupstööum, engu minni þörf væri á úrbótum fyrir verkamenn i kauptúnum. Annaö gagnrýnisefni var, að óheppilegt væri aö þvi væri ein- göngu ætlað aö bæta húsakost verkamanna, margar aðrar stéttir byggju f mjög slæmu húsnæöi og væri ekki minni þörf á aö bæta þar úr. Þriðja gagn- rýnisefni af þessu tagi var, að óheppilegt væri að stofna sér- stakan byggingasjóö verka- manna i hverju þvi byggðarlagi sem verkamannabústaðir yröu byggöir I. Nær væri aö hafa aö- eins einn sjóö og er enda skemmst frá þvi að segja, aö sú varð raunin meö lagabreytingu sem gerö var 1935. Afskipti rikisvaldsins talin til bölvunar Framangreind gagnrýni á frumvarp Héöins var að sjálf- sögöu mjög málefnaleg. En frumvarpiö varö aö sjálfsögðu einnig fyrir harðri póliti'skri gagnrýni. Kom hún einkum fram i andstöðu þingmanna Ihaldsflokksins sem beindu mjög spjótum sinum gegn þvi. Töldu þeir frumvarpinu flest til foráttu. Lögöu þeir margir þunga áherslu á þaö i ræöum sinum, aö þótt frumvarpið yröi að lögum myndi það ekki hafa i för með sér neina úrbætur i hús- næöismálum verkafólks, þaö væri nánast „kák” og aöeins ,,flutt til aö sýnast”. Þaö myndi veröa til ills eins og skaöa, þvl miöur, m.a. vegna þess, aö þaö myndi draga mjög úr sjálfs- bjargarhvöt manna i húsnæöis- og byggingamálum og myndi siðan orsaka hækkun á húsa- leigu. Auk þess myndi það ekki koma hinum efnaminnstu til góða, þeir myndu ekki geta greitt þá 15% útborgun, sem krafist yrði og sennilega ekki heldur geta greitt af þvl 85% láni sem fylgja myndi ibúöun- um. Um _þetta efni fluttu þeir bæöi háfleygarog lærðar ræöur, sem m.a. fjölluöu af þekkingu um ástandið í húsnæöismálun- um bæöi i Bretlandi og Banda- húsnæöfe þar. Svöruðu þá tals- menn frumvarpsins þvi tilaö sú uppbygging væri hafin fyrir til- stilli þess Byggingar- og Land- námssjóös sem þingið haföi þá stofnaö litlu fyrr. Afleitur húsakostur til sjávar og sveita Af þeim umræöum, sem fram fóru I þinginu um verkamanna- bústaðafrumvarpiö i febrú- ar-mai 1929 má ráða aö þjóöin hefúr búiö viö afleitan húsakost, jafnt til sjávar sem sveita. I framsöguræðu Héöins Valdimarssonar fyrir frum- varpinu og þeim ræöum, sem hann flutti um máliö síöar, kemur fram aö bæjarstjórn Reykjavikur hafði um það leyti látið fram fara Itarlega hús- næðiskönnun, Kvaö Héöinn niðurstöðu hennar á þann veg, að um 2000 Ibúöir i Reykjavik væru 1-2 herbergja ýmist án eldhúss eða meö aögangi að eld- húsimeö öörum. Taldi hann aö i þessum ibúöum byggju um 5000 manns. Hann kvaö 1700 þessara ibúða vera I loftherbergjum eða kjallaraholum, sem „aö dómi lækna ogallra mannúöarmanna væru óhæfar til ibúöar og hlytu að leiöa til meiri eöa minni tor- timingar fólks þess sem þar býr”, eins og hann komst að oröi. Taldi hann þetta ástand „einhvern svartasta blettinn á þjóöskipulagi okkar”. I greinar- gerðinni meö frumvarpinu sagði ennfremur, að „alþýðan I bæjunum búi engu siöur I léleg- um húsakynnum heldur en til sveita, sérstaklega þó I Reykja- vik. Kjallarakompurnar þar og köld og rakasöm loftherbergi stytta ævi verkalýösins, auka barnadauöann og eru gróörar- stia fyrir berklaveiki og aðra næma sjúkdóma”. Var það þvi ótvirætt sannmæli sem Héðinn sagöi I framsöguræöu sinni hinn 25. febrúar 1929, aö „fátt væri hægt aö gera verkamönnum meira til hagsbóta en að hjálpa þeim að eignast gott og ódýrt húsnæöi”. Verulegar breytingar á frumvarpi Héðins Þegar lögin um verkamanna- bústaöi eins og þau voru sam- þykkt 18. mai 1929 eru borin saman við frumvörp Héðins heitins Valdimarssonar, kemur glöggt I ljós hve margt hefur breytst i meöförunum og einnig hverjir hafa ráöiö mestu þar um. Þannig er glöggt, aö það eru áhrif Tryggva Þórhallson- ar, fyrst og fremst, sem valda þvi að frumkvæði um byggingu verkamannabústaða eru tekin úr höndum sveitarstjórnanna og flutt i hendur samvinnufélaga verkafólks er siöar báru ýmist heitið byggingarfélög alþýöu eöa byggingarfélög verka- manna. Eftir sem áöur er þó gert ráö fyrir þeim möguleika aö komi ekki til stofnunar sliks félags i einhverju byggöarlagi getisveitarstjórnin sjálf gengist fyrir byggingu slikra bústaöa á grundvelli laganna. Onnur breyting veröurlfka á þá leiö aö lögin ná jafnt til kauptúna sem kaupstaöa. Þriöja verulega breytingin er sú, að ibúðirnar eru ekki aöeins ætlaöar verka- mönnum, heldur öllum þeim, sem ganga i hin væntanlegu byggingarfélög, svo fremi aö þeir fari ekki yfir ákveöiö há- mark tekna og eigna „á siöustu Jyemur árum”,eins og þar seg- ir. Efnislega er þetta ákvæöi óbreytt enn þann dag i dag og gildir þaðraunar um mörg önn- ur meginatriði þessara elstu verkamannabústaðalaga. Þrátt fyrir þær miklu breytíngar, sem orðið hafa á Islensku þjóölifi og þá miklu veröbólgu sem hefur þjakaö og þjáö atvinnu- ogefna- hagslif hérlendis um áratuga- skeið hafa lögin reynst svo vel úr garði geröað meginhugsunin i þeim hefur staðist timans tönn. Er þvi' unnt aö taka undir meö samþykkt kjaramálaráöstefnu ASI hinn 24.2. 1977, að ,,frá félagslegu sjónarmiöi orki vart tvimælis aö verkamannabú- staðakerfiö hafi gefið bestu raun”. Byggingafélög verka- manna stofnuð Skömmu eftir samþykkt verkamannabústaðalaganna var hafist handa um stofnun byggingafélaga verkamanna. Voru hin fyrstu stofriuð áriö 1930 á Akureyri, Siglufiröi, Flat- eyri og i Reykjavik. Munu siöan fyrstu byggingaframkvæmdirn- ar hafa hafist á Akureyri og i Reykjavik. Fyrsti byggingar- áfanginn i Reykjavik var byggöur viö Hringbraut, Bræðraborgarstig og Asvalla- götu og eru i honum 54 ibúðir. Þær voru teknar i notkun i mai 1932 þrem árum eftir samþykkt laganna. Hvildi á hverri þeirra 85% lán til 42 ára. Frá upphafi og til siðustu ára- móta hafa verið byggöar og teknar I notkun samtals 2316 ibúöir, þar af voru 1748 ibúöir byggöar á grundvelli verka- mannabústaöalöggjafarinnar, sem i gildi var ymislega breytt, fram i mai 1970, er núgildandi löggjöf tók við. Séu taldar meö þær 1221 ibúö, sem Fram- kvæmdanefnd byggingar- áætlunar hefúrreist I Reykjavik er hér um 3537 fbúðir aö ræöa. Ætla má aö I þeim búi nú um 15-20 þúsund manns. Hafa þær verið reistar i 41 byggðarlagi I landinu. Frá þvi aö núgildandi löggjöf var sett hinn 12. mai 1970 hafa framkvæmdir hafist viö byggingu verkamannabústaða i aðeins 3 byggöarlögum. Var þar um aö ræöa 216 ibúöir i Reykjavik, 8 ibúöir á Selfossi og 3 ibúöir á Seyöisfirði. A siöasta ári hófus't framkvæmdir i aöeins 2byggðarlögum. Var þar um aö ræöa 21 ibúö á Akureyri og 14 Ibuöir á Suöárkróki. Um siðustu áramót voru I smföum 274 ibúöir i verkamannabústööum i 7 byggðarlögum I landinu. Frh. á bls. 19. rlkjunum. Töldu þeir afskipti hins opinbera i Bretlandi sanna þaö, að afskipti rikisvaldsins væru aðeins til bölvunar rétt eins og afskiptaleysi stjórn- valda i Bandarikjunum leiddi til blessunar og framfara I hús- næöis- og byggingamálum. Þingmenn sveitanna töluöu af Sigurður E. Guðmundsson. öðrum sjónarhól. Þeir töldu flestir aö vönduð og nýtlskuleg húsakynni verkafólks viö sjávarsíðuna myndu auka mjög á fólksflóttann úr sveitunum og væri þaö illa farið þvi að þar byggi kjarni þjóðarinnar. Þyrfti frekar aö styrkja hann i sessi og eflaengrafa undan honum meö þvi aö byggja svo vönduð húsa- kynni i' þorpum og kaupstöðum, aö unga fólkið i sveitunum sækt- ist eftir aö búa i þeim. Þar að auki bentu þeir á, vafalaust réttilega, að húsakynnin i sveit- unum væru litiö eöa ekkert skárri en þaö húsnæöi sem al- menningur viö sjóinn mætti sætta sig við aö búa I. Væri þyl ekki siöur þörf á nýbyggingu

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.