Tíminn - 30.09.1979, Síða 8

8
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson og Jón Sigurðsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur ólafsson. Fréttastjóri: Kjartan Jónasson. Auglýs-
ingastjóri: Steingrimur Gíslason. Ritstjórnarskrifstofur,
framkvæmdastjórn og auglýsingar Siðumúla 15 simi
86300. — Kvöldsimar blaðamanna: 86562, 86495. Eftir kl.
20.00: 86387. Verð i lausasölu kr. 200i.00. Askriftargjald kr.
^ 4000 á mánuði.___________________Blaðaprent. ^
Forsetakosningar
og forsetavald
Nokkrar umræður hafa orðið um forsetakosning-
amar, sem eiga að fara fram á næsta ári. Ástæðan
er m.a. sú, að Kristján Eldjárn forseti hefur enn
ekki gefið til kynna, hvort hann ætli að gefa kost á
sér til framboðs eða ekki. Þá virðist það orðið ljóst,
hver sem niðurstaða hans verður, að kosningar
munu fara fram, þar sem Albert Guðmundsson
hefur skýrt f jölmiðlum frá þvi, að hann muni gefa
kost á sér.
Meðal almennings er farið að nefna ýmsa menn
sem vænlegforsetaefni, ef Kristján Eldjárn dregur
sig i hlé. Oft heyrast nefnd nöfn Ólafs Jóhannesson-
ar, Gylfa Þ. Gislasonar, Guðlaugs Þorvaldssonar,
Ármanns Snævarr, Hans Andersens og ýmissa
fleiri, þótt þessir menn hafi ekki gefið neitt tilefni til
þess annað en það, að þeir hafa af viðkomandi til-
lögumönnum þótt vænleg forsetaefni.
Liklegt er, að þetta spjall haldi áfram og aukist
meðan ekki er vitað um afstöðu Kristjáns Eldjárns,
en flestir munu telja hann öruggan um endurkjör, ef
hann gefur kost á sér.
1 sambandi við þessar umræður um forsetakosn-
ingar og forsetaefni, er ekki úr vegi að minna á, að
meðal þeirra verkefna, sem fjallað verður um i
sambandi við endurskoðun stjómarskrárinnar, er
valdsvið forsetans. Eins og stjómarskráin er orðuð
nú, getur forsetinn tekið sér verulegt vald undir
ýmsum kringumstæðum, en sú hefð er komin á, að
hann beiti þvi ekki. Ráðrikur maður i forsetastóli
gæti átt erfitt með að fylgja hefðinni. Þess vegna
þarf valdsvið forsetans að vera nánar skilgreint i
stjórnarskránni.
Það má segja, að mikilvægasta vald forsetans,
eins og hefðinni nú er háttað, sé að vinna að stjórn-
armyndun, ef ekki er fyrir hendi öruggur þing-
meirihluti. Forseti getur undir þessum kringum-
stæðum haft veruleg völd. Dæmi em fyrir þvi, að
hann hafi skipað utanþingsstjórn, ef þingflokkunum
tekst ekki stjórnarmyndun (Sveinn Björnsson 1942).
Hann getur lika haft áhrif á myndun minnihluta-
stjórna. Vafalitið voru það ráð Asgeirs Ásgeirsson-
ar, að Alþýðuflokkurinn myndaði minnihlutastjórn
1959.
Þær hugmyndir hafa oft átt nokkurt fylgi, að for-
setaverði veitt vald i stjómarskránni til að mynda
utanþingsstjórn ef stjórnarmyndun dregst úr hófi
hjáþingflokkunum. M.a. hafa verið gerðar ályktan-
ir um þetta á flokksþingum Framsóknarflokksins.
Tilgangurinn með sliku ákvæði væri að veita þing-
flokkunum aðhald og hindra langa setu stjómar,
sem búin er að biðjast lausnar.
Hér á landi hefurþað verið rikjandi stefna, að for-
setinn væri þjóðhöfðingi i stil við hina arfbornu
þjóðhöfðingja á Norðurlöndum. Það norræna rikið,
sem siðast hefur sett sér stjórnarskrá, sniður vald-
svið þjóðhöfðingjans mjög þröngan stakk. T.d.
hefur hann ekki lengur afskipti af stjórnarmyndun-
um, heldur er það verkefni i höndum forseta þings-
ins. 1 rikjum, sem nýlega hafa sett sér stjórnarskrá
og forsetier kjörinn af þjóðinni, hefur þróunin verið
i öfuga átt. Þar hefur valdsvið forsetans verið auk-
ið, t.d. i Frakklandi og Portúgal.
Þá em uppi hugmyndir um, að fela forseta alveg
framkvæmdavaldið og skilja þannig milli þess og
löggjafarvaldsins, likt og i Bandarikjunum. Hingað
til hafa þessar hugmyndir ekki haft verulegt fylgi
hér á landi.
En vert er að athuga þetta allt vel við endurskoð-
un st jórnarskrárinnar. Þ .Þ.
liililiítí
Erlent yfirlit
Marcos getur hlotið
örlög íranskeisara
Bandaríkjamenn hafa þungar áhyggjur
HINN 21. þessa mánaðar voru
sjö ár liðin siöan Ferdinand
Marcos, forseti Filippseyja, lét
herlög taka gildi vegna þess, aö
hann taldi stjórnmálaástand
svo ótryggt viða á eyjunum,
sem rikiö nær til, en þær eru um
þrjú þúsund talsins.
Marcos lýsti jafnframt yfir
þvi,að von hans væri sú, að her-
lögin þyrftu ekki að gilda, nema
um skamma stund. Þau hafa
hins vegar verið I gildi óslitiö
siðan. Hafi þau verið nauðsyn-
leg að dómi Marcos fyrir sjö ár-
um vegna óvissu og uppreisnar-
hættu, eru þau það miklu frem-
ur nú, þvi að óvinsældir stjórnar
hans hafa aukizt meö ári
hverju.
Óvinsældir stjórnarinnar má
nokkuð ráða af þvi, að nýlega
hafa helztu kirkjuleiötogar
landsins birt yfirlýsingu, þar
sem þeir krefjast þess, að her-
lögin verði ekki látin gilda leng-
ur, heldur verði komið á fullri
lýðræöisstjórn I landinu.
Kirkjuleiðtogarnir telja, að ella
vofi yfir upplausn og byltingar-
ástand geti skapazt I landinu.
Þaö geti leitt til þess, að lýöræði
verði endanlega úr sögu á
Filippseyjum.
ÞAÐ ERU fleiri en kaþólsku
biskuparnir, sem óttast
ástandið á eyjunum. Bandarisk-
ir fjölmiölar, m.a. Time, hafa
skýrt frá þvi aö njósnaþjónusta
Bandaríkjanna (CIA) hafi orðið
þungar áhyggjur af þvi og hafi
skýrt Carter og ráðherrum hans
frá þvi.
Að dómi CIA hafa kjör al-
mennings fariö versnandi og
andúð gegn stjórninni farið vax-
andi af þeim ástæðum. Jafn-
framt hafi margvlsleg spilling
aukizt i skjóli herlaganna siðan
þau tóku gildi.
Astandið á Filippseyjum sé
oröið á ýmsan hátt sambærilegt
við ástandið i Iran fyrir réttu
ári.
Ótti CIA er ekki eingöngu
bundinn við það aö fylgi
kommúnista sé að aukast. CIA
er talin óttast það öllu meira, aö
borgaralegir andstæðingar
Marcos, sem liklegir séu til aö
ná völdum, þegar hann fellur
Ferdinand Marcos
frá, færist ört til vinstri, sökum
ástandsins, og muni hverfa að
hlutleysisstefnu og róttækum
stjórnaraðgerðum, ef þeir
hreppi völdin. M.a. geti það leitt
af slikri byltingu að Bandarikin
missi herstöðvar þær, sem þau
hafa nú á Filippseyjum.
Valdastaða Bandarikjanna i
þessum hluta heims, eftir að
þeir hröktust frá Vietnam bygg-
ist öðru fremur á þessum bæki-
stöðvum. Það yrði þeim
óbætanlegt áfall að missa þær.
Bandarlkjamenn hafa hér
treyst álika mikið á samvinnu
við Filippseyjar og þeir treystu
á samvinnu við íran I þeim
hluta heims.
Það er tillaga CIA að sögn að
Bandarikin beiti áhrifum sinum
< til að fá Marcos til að aflétta
herlögunum semi fyrst og efna
til frjálsra kosninga. Enn geti
Imelda Marcos
ver ið' mögulegt að bjarga aö
stöðu bandarikjanna á þann hátt,
Síðar geti reynzt of seint.
MARCOS var fyrst kosinn for-
seti Filippseyja 1965. Tals-
verðar vonir voru bundnar viö
stjórn hans, enda fór hann að
ýmsu leyti ekki illa af stað.
Hann sætti þó vaxandi mót-
spyrnu þegar leið á kjörtlmabil-
ið. Hann var endurkjörinn 1969,
en úrslitin þá hafa verið mjög
véfengd af andstæðingum hans.
Alls konar svindl og ólögum hafi
verið beitt til að tryggja honum
sigurinn. Stjórn hans sætti af
þessum ástæðum og fleiri sivax-
andi mótspyrnu. Marcos taldi
sig þvi tilneyddan að láta herlög
ganga I gildi I september 1972 og
hafa þau gilt siðan. Marcos
hefur á þessum tima beitt
hreinni harðstjórn til að halda
sér i sessi.
Efnahagsástandið i landinu
hefur mjög versnað á þessum
tima og er stjórninni aö sjálf-
sögðu kennt um. Það er þó ekki
að öllu leyti rétt, þvi að við-
skiptakjör I heiminum hafa
verið Filippseyjum þung i
skauti á þessum tlma, m.a.
vegna óhagstæðs sykurverðs en
sykurframleiðslan er ein mikil-
vægasta atvinnugrein Filipps-
eyinga.
Óhagstæö viðskiptakjör
nægja þó hvergi nærri til aö
réttlæta versnandi lifskjör.
Marcos hefur ekki náð tökum á
stjórn efnahagsmálanna og
stjórn hans virðist hafa slappazt
mjög á þvl sviði siöustu árin.
Ýmsir samstarfsmenn hans
virðast hafa fengið óeðlileg völd
og þó einkum kona hans,
Imelda, sem hann hefur gert að
rikisstjóra I Manila, höfuðborg-
inni og nágrenni hennar. Hún
hefur þótt bæði óhagsýn og
eyöslusöm og sætir þvi vaxandi
gagnrýni. Fullyrt er að mikil
spilling hafi orðið til i skjóli
þeirra hjóna, þvi að vildarvinir
þeirra maki krókinn rikulega.
Sá orörómur hefur ekki styrkt
stöðu Marcos, að hann ætli brátt
að draga sig i hlé og afhenda
Imeldu völdin. Alit almennings
virðist það, að þá væri farið úr
öskunni i eldinn.
Þ.Þ.