Tíminn - 05.10.1979, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 5. október 1979
Dr. Lewis Thomas er forseti Memorial Sloan-
Kettering krabbameinsmiðstöðvarinnar í New York/
sem er ein stærsta rannsóknastofa heims f læknavís-
indum. Hann hefur verið deildarforseti læknadeild-
anna við Yale háskóla og New York háskóla og hefur
átt hlut að rannnsóknum á sviði sjúkdómafræði og
hjartasjúkdóma og krabbameins. Þótt hann sé raun-
vfsindamaður er hann og Ijóöskáld gott og rifgerða-
safn hans> #/The Lives of the Cell/" varð metsölubók,
sem hlaut ein virtustu bókmenntaverðlaun í Banda-
rikjunum, „The National Book Award."
Venja er aB segja aö nútíma-
ladinavisindi eigi rætur ab rekja
til þeirra atburöa á þriöja ára-
tugnum, þegar súlfonamföin og
pensiliniö komu til sögunnar
innan læknisfrSeöinnar, en þar
meö varö bylting i möguleikum
til árangurs á sviöi læknavis-
inda. Læknisfræöin komst þar
meö inn á alveg nýtt sviö. Lækn-
ing var nvl fundin fyrir fjölda
sjúklinga, sem haldnir voru
áöur ólæknanlegum sjúkdóm-
um. Nýr heimur virtist hafa
opnast. Læknar gátu nú læknaö
sjúkdómana og engir uröu
meira hissa en læknarnir sjálf-
ir.
Enginn vafi leikur á þvi aö
þetta var stórviöburöur innan
læknisfræöinnar og sigur fyrir
þau liffræöivisindi sem henni
tengjast. Samt sýnist sem
mestu byltingarinnar sé ekki aö
leita 1 þessu, sé litiö á málib i
heild. Sú bylting, sem lagöi
grundvöllinn fyrir pensiliniö,
streptomycin ofl. sem okkur er
tiltækt i dag, haföi átt sér staö
100 árum áöur en þessi lyf fund-
ust. Hún hófst ekki meö innreiö
visindanna inn i læknisfræöina.
Þaö geröist siöar. Likt og aörar
umbótabyltingar hófst hún meö
þvi aö koma ýmsum hindurvitn-
um fyrir kattarnef. A árunum i
kring um 1830 komust menn
nefnilega aö þvi aö meiri partur
læknisfræöinnar var tómt þrugl.
Sögu læknisfræöinnar hefur
aldrá veriö sýnd veruleg rækt I
læknakennslu nútimans og ein
orsökin er sú aö saga hennar er
svo skelfilega raunaleg. Old
fram af öld byggöist læknis-
fræöin á tómum getgátum og
grófasta tilraunakukli. Erfítt er
aö hugsa sér óvisindalegri
vinnubrögö I nokkurri mann-
legri viöleitni. Bókstaflega allt
sem hugsast mátti sem meö-
höndlun viö sjúkdómi var ein-
hvern tima reynt og þegar þaö
eitt sinn haföi komist á skrá,
liöu áratugir eöa aldir, þar til
menn gáfust upp. Þarna var þvi
um aö ræöa eins tilviljunar-
kennda og ábyrgöarlausa til-
raunastarfsemi meö fólk, sem
hugsast mátti og árangurinn
oftast i samræmi viö þaö. Blóö-
tökur, útskolanir, koppar,
seyöi allra þekktra plantna og
upplausnir allra þekktra
málma, ótal matarkúrar og
föstur, —allt var þetta reynt,
þótt byggt væri á engu nema
furöulegu hugarflugi um eöli
sjúkdómsins. Þessi var arfleifö
læknisfræöinnar, þar til fyrir
einni öld. Þaö vekur furöu aö
starfsgrein þessi skyldi veröa
jafn lifseig og raun varö á og
það aöfinnslulltiö. Svo viröist
sem allir hafi veriö jafn blindir.
Dauði hindur-
vitnanna
Snemma á 19. öld geröu
nokkrir bestu menn innan
læknisfræöinnar sér þaö loks
ljóst aö næstum allir þeir flóknu
læknisdómar sem fyrir hendi
voru máttu sin einskis. Þessir
menn voru nokkrir hugrakkir
læknar i Bandarikjunum og
Evrópu og nú fullyrtu þeir aö
gömlu aöferöirnar geröu meira
illt en gott. Um leiö komust þeir
aö þvi' aö ýmsir sjúkdómar
læknuöust af sjálfu sér, áttu
sinn reglubundna þróunarferil.
Erfitt er fyrir okkur nú að skilja
mikilvægi þessarar uppgötvun-
ar og áhrif hennar á aðferöirnar
I læknisfræöinni.
A næstu áratugum voru
gömlu aöferöirnar lagöar til
hliöar og réttnefnd „lækninga-
list” tók að ryöja sér til rúms.
Þar meö var komið aö upphafi
læknavisindanna. Þau voru
byggö á nákvæmri og hlutlægri
rannsókn á veiku fólki. Menn
fóru nú smám saman aö þekkja
þróunarsögu sjúkdómsins, til
dæmis aö taugaveiki og tauga-
veikibróöir voru tveir alveg ó-
skyldirsjúkdómar, sem áttu sér
mismunandi orsakir. Nákvæm
sjúkdómsgreining varö nú
höfuðmarkmiöið og þaö sem
réttlætti hvaöa meöferö var val-
in. Eftir þvi sem sjúkdóms-
greiningum fleygöi fram, gerö-
ist og mögulegt aö segja fyrir
þróun sjúkdómsins, þannig aö
sjúklingurinn og aöstandendur
hans vissu nú ekki aöeins nafn
sjúkdómsins, heldur einnig I
hvaöa átt mætti ætla að hann
þróaðist. 1 upphafi þessarar
aldar var svo Utiö á að I þessu
væri eitt meginhlutverk læknis
fólgiö. Til viöbótar þessu kom
nú hógværari lækningamáti,
sem byggöist á notkun heil-
brigðar skynsemi, góö hjúkrun,'
hæfileg hvild, skynsamlegt
mataræöi og útilokun gamalla
undralyfja og elexira. Þetta
byggöist á hæfilegu trausti á
þaö aö meö tim anum mundi
nátturan sjálf vinna bug á veik-
inni.
Læknirinn varö nú verulega
miklu gagnlegri og virtari
kunnáttumaöur en fyrr. Þrátt
fyrir allar takmarkanir hans og
þaöaö hann var ekki fær um aö
hindra sjúkdóminn né halda
honum niöri, skýröi hann nú
málin fyrir fólki og eyddi kviöa
þess meö nærveru sinni.
Meöan á þessu stóö, eöa á siö-
asta áratug 19. aldar, fannst svo
grunnurinn aö þeirri þekkingu
sem læknavisindin áttu eftir aö
treysta á. Tengsl bakteríanna
og virusanna viö sjúkdóma
kom i ljós og rannsókn hófst á
þessu i smáatriöum. Helztu
sjúkdómsvaldarnir, ekki sist
þeir sýklar sem valda berklum
og sárasótt, fundust og skaö-
samlegt eöli þeirra staöfestist.
Seint á fjóröa áratugnum höföu
þessar rannsóknir svo boriö á-
vöxt. Aöferöir fundust til aö
mynda ónæmi gegn barnaveiki,
stifkrampa, lungnabólgu og
nokkrum öörum sjúkdómum,
sem bakteriur voru valdar aö.
Flokkun smitsjúkdóma var orð-
in aö reglu og nú styttist i lyf
eins og sulfanilamiö, pensilín,
streptomycin og öll hin. En á-
herslu veröur aö leggja á þaö aö
Lyfjaframleiösla er nútima iæknisdómum ómissandi og er jafn-
framt mikilvæg atvinnugrein.
Hvar voru
þau — hvert
stefna þau?
þaö kostaöi um þaö bil 50 ára
markvisst starf aö grundvallar-
rannsóknum aö ná þessu mark-
miöi. An þessara rannsókna
heföu menn ekki getaö fundiö út
aö sýklar eins og „streptokokk-
us” og „pneumokokkus” væru
tilogleitin aö lyfjum gegn þeim
þvi veriö út i bláinn. An hinnar
löngu og erfiöu rannsóknar á
berklasýklinum myndum viö
enn vera þeirrar skoöunar aö
berklar væru kvöldkulinu aö
kenna og aö þá mættilækna meö
sólarljósinu.
Ný viðhorf
A þessu skeiöi, þegar nærri
öld hafði liöiö svo aö menn voru
farnir aö örvænta um aö læknis-
dómarnir mundu finnast, hófst
alveg óvænt nýr timi, þegar
segja mátti aö á einni nóttu
heföi gerst mögulegt aö lækna
umsvifalaustmarga algengustu
og banvænustu sjúkdómana,
sem mannkyniö þjáist af. Þar á
meöal lungnabólgu, heila-
himnubólgu.taugaveiki, berkla,
blóðeitranir af ýmsu tagi og
fleira. Aðeins virussjúkdómarn-
ir voru enn utan seilingar og-
meira aö segja átti brátt eftir að
vinnast sigur yfir ýmsum
þeirra, —svo sem mænuvekinni
og mislingunum, —meö nýrri
bólusetningartækni.
Þessir viðburðir voru ódæma
merkir á sinni tiö. Ég var
sjaálfur aö nema læknisfræði,
þegar sulfanilamiöin og pensil-
iniö komu til sögu og ég man aö
fyrstu viöbrögöin voru hrein
vantrú.
A einu einu kvöldi uröum viö
bjartsýnirog ákafir. Þegar ljóst
varð á sjúkdómsþróun mátti
snúa viö meö meöhöndlun, svo
fremi að menn bæru skyn á eöli
sjúkdómsins, uröu menn furöu
slegnir fyrir fjörutiu árum.
Flestir hafa gleymt þessum
tima, eða eru of ungir til þess aö
minnast hans, og hafa þvi til-
hneigingu til að lita á svona
nokkuö sem sjálfsagt mál.
Viö þyrftum aö minnast þess
aö hæfni læknisfræöinnar til
þessað fást viö smitsjúkdóma á
ekki rætur aö rekja til neinnar
heppni, né er hún rökrétt afleið-
ing þess aö ti'marnir breytast.
Hérræddium afrakstur margra
ára strangs starfs, sem hug-