Tíminn - 03.01.1980, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 3. janúar 1980
7
Wmmm
Avarp forseta Islands 1. janúar 1980
Góðan dag, góBir áheyrendur,
Ég óska yBur öllum gleBilegs
nýárs og Jæt þá ósk og von i ljós,
aB þetta nýbyrjaBa ár megi verBa
þjóB vorri farsælt og bera meB
nokkrum hætti eitthvaB gott i
skauti sinu oss öllum til handa.
Fullvel veit ég aö þessi dagur
sækir misjafnlega aö eins og aör-
ir, skuggi sorgar og þrenginga
hvilir yfir mörgu húsi nú eins og
endranær. Stundum finnst manni
aö heföbundin nýárskveöja geti
hljómaö hjáróma þar sem þannig
stendur á. Þess vildi ég þó óska aö
nýársdagurinn mætti veröa sem
flestum vonardagur, og þó eink-
um þeim sem mest þurfa á upp-
örvun aö halda, þeim sem i nauð-
um eru staddir, i sorgarhúsi, á
sjúkrabeöi, i fangavist eöa sálar-
kröm. Sagt er aö timinn lækni öll
sár. Ekki gerir hann það til fulln-
ustu, en þó er gott að festa sér i
hug þá reynslu sem er jafngömul
mannkyninu, að græðimáttur
timans er mikill, einkum ef vér
vitandi vits leyfum trú og von að
hækka á lofti.
Mörgum verður það á nýárs-
degi að lita um öxl og renna aug-
um yfir farinn veg, áriö sem leiö.
Hvers er að minnast, spyrja
menn, og hver svarar fyrir sig,
ýmist i leynum hugans eða i heyr-
anda hljóði i hópi fjölskyldu og
vina. Fyrir mitt leyti vil ég fyrst
og fremst minnast vinsemdar og
trausts sem landsmenn hafa enn
sem fyrr sýnt konu minni og mér,
drifarikum timum, og má enn
draga lærdóma af þeim umbrot-
um. Þó að Snorri sé ein af aöal-
persónum Sturlungu og margt sé
eftir honum haft, er vist fátt eöa
ekkert gripiö beint af vörum
hans annað en tvisvar sinnum
þrjú orð, en þau eru lika gulls
igildi og merkilega lik þvi aö þau
væru meitluö kjörorð. Ot vil ek,
sagði Snorri þegar konungur
bannaði honum för til Islands.
Hvi skyldum vér ekki vikka
merkingu þeirra oröa: Ég vil
heim til Islands, hvað sem þaö
kostar, og láta vera einkunnarorö
i skildi Islendinga. Eigi skal
höggva, sagði Snorri, og i þau orö
getum vér lagt islenska fordæm-
ingu á athæfi þeirra manna sem
meö sveröi vega og gera sig aö
svo miklum herrum að taka lif
annarra að geðþótta sinum. Þær
fréttir berast nú dögum oftar úr
sumum heimshlutum aö menn
séu gripnir og leiddir fyrir af-
tökusveitir eöa lagöir aö velli á
annan hátt eins og búfénaður,
fyrir engar eöa ósannaöar sakir.
Það er sárgrætilegt aö þurfa að
minnast þess við þessi áramót aö
virðingarleysi fyrir mannslifum
og mannréttindum færist enn i
aukana i heiminum ef nokkuð er.
Litlu fáum vér orkaö gegn þeim
ósköpum annaö en lýsa samstööu
vorri með þeim sem gegn sliku
vinna, leggja lóö vort á vogar-
skálina þegar færi gefst, og stæla
viljann til þátttöku undir kjarn-
grónar tilfinningalifi voru og
eiga aö vera þaö. Og þjóöfélagið
sem vér höfum komiö upp, er ekki
sambærilegt viö fyrirtæki, vel eöa
illa rekiö eftir atvikum. Það er
samfélag um islenska menn-
ingu, gamlan arf og nýja sköpun,
ætlunarverk islensku þjóðarinn-
ar. Þetta má aldrei úr minni liöa,
hvort sem árar betur eða verr á
sviði hinna daglegu veraldlegu
þarfa.
Sameinuðu þjóðirnar hafa þann
hátt á, aö helga tiltekin ár sér-
stökum brýnum verkefnum.
Þetta hefur gefist vel og leyst úr
inum. Þaö geröi einnig sá góöi
maöur sem fyrir allmörgum
árum laumaöi þvi aö þjóöinni að
ísland væri á mörkum hins byggi-
lega heims. Hversu oft skyldu
menn hafa borið sér þetta spak-
mæli i munn síöan? Og þó var það
engin ný speki, og engin speki
yfirleitt. 011 lönd heims eru
byggileg mönnum, ef þar er yatn,.
gróður og dýralif, og það er
viöast. Kalt veðurfar ræður hér
engum úrslitum. Dómur um það
hvort land er byggilegt eöa ekki
fer algjörlega eftir þvi viö hvaöa
stig verkmenning á aö lifa og
hversu hátt þjóðfélagið stefnir.
Nú er tæknivæöing og visinda-
þekking tuttugustu aldar komin
til sögu, og vér eigum hlutdeild i
hvoru tveggja. Þetta hefur fært
oss i hendur áöur óþekkt vald yfir
náttúrunni, til aö hagnýta kosti
hennar og vinna bug á þvi mót-
dræga, og gjörbreytt öllum hug-
myndum og dómum um hvað sé
byggilegt land og hvaö ekki. Sú
sannleikssögn sem þó leyndist i
þeim orðum aö Island væri á
mörkum hins byggilega og
óbyggilega á jörðinni, er nú að
engu orðin, af þvi að vér ráðum
nú yfir þessum nútima úrræöum.
Hið kalda ár 1979, sem illa lék is-
lenskan landbúnað og hefði fyrr á
tið getað valdið harðindum og
jafnvel hungursneyö, var aö visu
þungt i skauti, en þó var þaö ekki
verra en þetta, og á hinn bóginn
var þaö svo til sjávarins gott ár
hart i skapi. En þaö býr yfir stór-
kostlegum lifgefandi eiginleikum,
sem sum lönd önnur skortir hvaö
tiifinnanlegast, dýrmætustu auö-
uppsprettur þess eru allar endur-
nýjanlegar og óþrjótandi ef rétt
er á haldið. Þaö er þetta sem
sköpum skiptir og veldur þvi að i
samanburði viö marga aðra
höfum vér fulla ástæöu til aö
horfa með bjartsýni til framtiö-
arinnar.
Hvað veldur þá þeim þreng-
ingum sem vér. erum i og ekki séi
fram úr i bili? Þvi fer sem betur
fer fjarri að islenska þjóöin sé I
einhverjum helgreipum, þótt
menn tali áhyggjusamlega þessa
dagana. En vera má aö á leiö
vorri frá fátækt til bjargálna eða
vel það höfum vér hraöað oss um
of, asinn veriö helst til mikill. Ef
svo er og vér horfumst nú i augu
við eftirköstin, þá eigum vér aö
visu málsbætur. Svo lengi hafði
þessi þjóö þurft að biða sins vitj-
unartima, vera öskubuska meöal
þjóöa. Og þarflaust er að gleyma
þvi, þegar oss finnst öndvert
blása, aö á Islandi hefur mikiö
ævintýri gerst á einum eöa tveim-
ur mannsöldrum. Þaö vildi ég
einkum brýna fyrir hinni ungu
kynslóö að láta sér ekki yfirsjást,
þvi að hún hefur ekki nema að
litlu leyti horft á þetta ævintýri
gerast og þvi ekki vist að hún
meti það að verðleikum. A þessu
ævintýri á aö verða gott fram-
hald, á þann veg aö allir islenskir
Aldrei má láta undan síga í sókn þjóðar-
innar að markmiðum frelsis og menningar
og fyrir þaö þakka ég nú, þegar
ég flyt hér ávarpsorð til þjóðar-
innar á tólfta nýjársdeginum i
röð. Þakklátum huga minnist ég
einnig gestrisni og hlýhugar sem
viö sannreyndum á liöna árinu i
þremur .þjóölöndum öörum sem
fulltrúar islensku þjóöarinnar.
Þaö hefur verið yfirlagt ráö okkar
aö stilla opinberum og hálfopin-
berum utanlandsferðum I hóf,
þótt kostur hafi veriö á fleiri en
farnar hafa veriö. En svo vildi til
að á árinu sem leið fórum viö
þrjár slikar feröir. Fyrst til eyj-
arinnar Manar til aö taka þátt i
hátiöahöldum eyjarskeggja
vegna þúsund ára minningar um
stofnun þingsins þar, sem þeir
kalla Tynwald, en það er sama og
Þingvöllur á voru máli. Þvi næst
fo'rum viö i opinbera heimsókn til
Belgiu i boði konungshjónanna
þar og loks til Noregs i boði
háskólans I Osló og norska vis-
indafélagsins vegna minningar-
hátiöar um Snorra Sturluson.
Vera má að þessi upptalning þyki
óþarfur fréttalestur, en ég vil
ekki láta fram hjá mér fara það
tækifæri sem ég hef hér til aö
skýra frá þeirri miklu vinsemd i
garö íslands sem við hittum
hvarvetna fyrir, og lifandi áhuga
á högum vorum. Spyrja má að
hvaða gagni slikar opinberar
heimsóknir séu, og raunar hef ég
oft spurt sjálfan mig að þvi. Ég
held þó, aö ef vér sækjumst I al-
vöru eftir vináttu og skilningi
annarra þjóða, þá séu þær gott
framlag til þess málefnis, góö
landkynning á sinn hátt. Til góös
vinar liggja gagnvegir segir i
fornum spekimálum, og ef til vill
eru þessi gömlu orö einmitt rétta
svariö viö þeirri spurningu sem
ég hreyföi, hvaöa gagn væri aö
þjóðhöfðingjaheimsóknum landa
i milli.
Vér höfum á nýliönu ári minnst
tveggja mikilmenna sögu vorrar.
Vér höfum rakiö fyrir oss lif og
starf Snorra Sturlusonar, af þvi
aö nú eru liönar átta aldir siöan
hann fæddist. Slikt var vel viö
hæfi, þvi i bókum Snorra reis is-
lensk miöaldamenning hæst, sú
sem enn er þjóðarstolt vort og
hefur boriö hróöur landsins viöa,
og i ævisögu og örlögum Snorra
speglast saga þjóöarinnar á af-
yrði Snorra: Eigi skal höggva.
Og vér höfum nýlega minnst
Jóns Sigurðssonar forseta, þegar
öld var liöin frá dánardægri hans,
og minnumst vér hans að visu ár
hvert, þvi aö hann er frelsishetj-
an, sem varði lifi sinu öllu til aö
kanna sögu vora og endurheimta
landsréttindi vor, þau sem kyn-
slóð Snorra Sturlusonar átti sinn
drjúga hlut i að rann úr höndum
þjóðarinnar. Kjörorö Jóns Sig-
urössonar var Eigi vikja, og getur
þýtt margt, meðal annars að
aldrei megi láta undan siga i sókn
þjóöarinnar aö markmiöum
frelsis og menningar I þessu
landi, á hvaöa vettvangi sem er.
Það merkir einnig aö ekki skuli
æðrast og þaðan af siður örvænta,
þó að eitthvað gefi á bátinn. Það
er vissulega ekki vanþörf á aö
brýna þetta fyrir sér, nú þegar
umræöa um efnahagsmál og
baráttan fyrir að halda i horfi þvi
hagsældarþjóðfélagi, sem vér
viljum hafa, skyggja svo að ekki
verður um villst, á þau markmið
sem i raun og veru eru öllum
æðri. Það væri barnaskapur að
fara hrakyrðum um þjóömála-
baráttuna frá degi til dags og þá
sem i henni standa, þvi að hún er
hluti af lifinu sjálfu og snýst um
grundvallarskilyröin fyrir þvi aö
þjóðin fái búiö i landi sinu. En þaö
væri hörmulegt upp á að horfa, ef
svo ætti aö fara að vandamál og
sundurþykkja stigmagni hvort
annaö meö sifelldri vixlverkan,
uns allt lendir i úrræöaleysi.
Samstaöa i erfiöleikum veröur aö
nást með skynsemi og góöum
vilja, til þess að treysta þann
grundvöll sem allt hvilir á. Þetta
er óumflýjanlegt frumatriöi, en i
hita dagsins og vanda starfsins
má þó aldrei gleymast, aö þótt
nauösynlegt sé, er þaö ekki ein-
hlitt eöa endanlegt markmiö,
heldur frelsi og menning þjóöar-
innar, fagurt mannlif i landinu.
Lifið má aldrei veröa brauöstritiö
eintómt og orðaskak um þaö, og
landið er ekki eingöngu auösupp-
spretta til þess aö fæöa og klæöa
þjóöina svo sem best má veröa.
Þaö er einnig ættjörö, mdöur-
mold, fööurland, þaö eina
sem vér munum nokkru
sinni eignast. Landiö og erfö-
irnar hafa mótaö oss og eru sam-
læöingi öfl sem að visu voru til en
hætti til að blunda og þurftu þess
með að við þeim væri ýtt. Siöast
var það alþjóðaár barnsins,
barnaáriö. Nú hafa norrænu fé-
lögin ákveðið aö kalla þetta ár
norræna málaáriö, og Islenskir
menn hafa útnefnt það ár trésins.
Hvort tveggja málefnið er gott,
og þarf hvorugt að skyggja á hitt.
Norræna málaárið á að styrkja
samheldni og einingu norrænu
þjóðanna með þvi að beina at-
hygli að málum Norðurlanda-
þjóða, hvernig þau sameina og að
hverju leyti þau sundurskilja
þessar þjóöir sem vilja og eiga aö
standa saman.
1 þessu efni má áreiðanlega
nokkru góöu til leiðar koma. Ar
trésins er á sinn hátt barnaár, þvi
aö islensk tré mega heita born aö
aldri og vexti. Arið á aö vera
brýning um að koma þessum
börnum til meiri þroska, vera enn
eitt átak i þeirri viðleitni að láta
gróðurinn sækja á auðnina. Þetta
er gamall óskadraumur og fram-
tiöarnauðsyn. Af samanlögðum
barnalærdómi loðir held ég einna
fastast i minni sú setning að i
fornöld væri landið viði vaxiö
milli fjalls og fjöru. Það gerir
óskin og draumurinn um islensk-
an skóg. Vér vitum nú að sá
draumur getur ræst.
Ekki þarf að efa aö allir séu
sammála um aö gróöurvernd
hvers konar sé landnámsmál,
framtak til að gera landið fegurra
og betra. Og er þá komið aö si-
gildu islensku umhugsunarefni,
en það er landið sjálft sem vér
byggjum, kostir þess og ókostir,
hvernig þaö sé sem lifvænlegur
mannabústaöur. Þegar raunsætt
er á allt litiö, hvernig þaö standi
undir þeim kröfum sem til þess
veröur aö gera, miðaö viö það líf
sem vér viljum lifa og veröum aö
lifa. Ef til vill eru slikar hugsanir
óvenju áleitnar einmitt nú, þegar
brugöiö hefur til kaldari veðráttu
en veriö hefur um langt skeiö og
þau tiðindi berast aö síöastliðiö ár
hafi veriö eitt hiö jafnkaldasta
sem um getur siöan mælingar á
sliku hófust. Og ekki brást þaö aö
sá kuldi sagöi illilega til sin á þvi
ári og kann þó aö draga lengri
slóöa. Vér höfum verið á það
minnt hvar vér erum á hnett-
og gjöfult. Vér höfum fengið að
sjá I skýru ljósi hvernig véltækni
og visindaþekking hafa gert alla
nýtingu lifsbjargarmöguleika
fyrr og nú ósambærilega.
En áminning er þetta ár eigi að
siður. Nú höfum vér sett oss þjóð-
félagsleg markmiö sem eru önnur
og metnaöarfyllri en nokkurn gat
óraö fyrir til skamms tima. Vér
viljum ekki aö hérlandsmenn búi
viö skaröari hlut en nágrannar
vorir. Þetta er að stefna hátt og
svo á að vera. En sú spurning
viröist leynast i hugskoti manna
og kemur stundum upp á yfir-
borðiö, hvort landiö og landkost-
irnir risi undir þessari stefnu-
mörkun, hvort Island sé þess yfir-
leitt megnugt aö veita börnum
sinum allt til alls eins og best
gerist i heiminum. Menn velta þvi
fyrir sér hvort landiö eigi sina sök
á þeim efnahagsþrengingum,
sem hér virðast vera orðnar land-
lægar, hvort vér lifum um mögu-
leika landsins fram. Annað sem
bent gæti til nokkurrar vantrúar á
lándið er brottflutningur fólks,
sem nú er sagður meiri en veriö
hefur um alllangt skeiö og meiri
en eðlilegt er og alltaf hefur veriö.
Sagt er að menn leiti til hlýrri og
sólrikari landa og þó einkum
þeirra þar sem minna þurfi á sig
aö leggja til að ná þvi stigi lifs-
gæða sem menn gera sig ánægða
meö. Mikið er til unniö ef menn
afsala sér ættlandi sinu fyrir sig
og börn sin, og þaö gera menn
yfirleitt ekki meö glööu geði. Þess
vegna er þetta ihugunarefni.
Ekki virðist þaö liklegt aö efna-
hagsvandann og brottflutning, ef
verulegt orö er á honum gerandi,
megi beinlinis rekja til ónór/a
kosta landsins, þó aö ár veröi
misjöfn. Hitt er heldur, að margir
viröast nú þeirrar skoöunar að
mannkyniö allt geti ekki vænst
batnandi hags frá þvi sem nú er
eða megi jafnvel búast viö aö
haröni á dalnum á komandi tiö, af
þvi að ýmsar auölindir jaröar
hljóti aö ganga til þurrðar áður en
langir timar liöa. Augljóst er aö
margar þjóðir eiga nú viö vanda-
mál aö striöa sem eru næsta
keimlik vandamálum vorum og
búa þær þó i gamalgrónum frjó-
sömum löndum. tsland er aftur á
móti norölægt land og nokkuö
menn vilji og geti tekiö þátt i þvi.
Engin ástæöa er til aö efast um aö
svo megi veröa og muni verða, og
má ekki láta villa sér sýn á
þessum nýjársdegi, þó aö óvist sé
um taumhaldið i svipinn. Slikt
hefur oft komið fyrir áöur, og úr
verður að rætast og mun rætast,
það má af reynslunni ráöa, og þaö
er staöföst von allra, i trú á
landið, trú á atorku, vit og giftu
þjóðarinnar og þeirra manna sem
hún hefur trúaö fyrir forustu um
málefni sin.
Góðir landsmenn.
Langt er nú liöið á þriðja kjör-
timabil mitt. Það er áreiöanlega
á vitorði flestra, aö ég hef fyrir
alllöngu gert þaö upp viö sjálfan
mig að bjóöa mig ekki oftar fram
til að gegna embætti forseta
tslands. Fyrir nokkrum mán-
uðum skýrði ég forsætisráöherra
sem þá var, frá ákvöröun minni,
svo og formönnum allra stjórn-
málaflokka, enn fremur nýlega
núverandi rikisstjórn. Og nú
skýri ég yður öllum frá þessu
opinberlega, staðfesti það sem
fáum munkoma á óvart. Ég neita
þvi ekki að ég heföi óskaö aö sitt-
hvað hefði veriö i fastari skoröum
i þjóðlifinu, nú þegar ég tilkynni
þetta til þess að enginn þurfi að
velkjast I vafa. En stundarástand
getur ekki breytt þvi sem þegar
er fastákveðiö. Sjálfur tel ég aö
tólf ár séu eðlilegur og jafnvel
æskilegur timi i þessu embætti,
og er það drjúgur spölur i starfs-
ævi manns. Og enginn hefur gott
af þvi aö komast á þaö stig aö
fara að imynda sér aö hann sé
ómissandi. Ýmsar persónulegar
ástæöur valda þvi aö ég æski þess
ekki að lengja þennan tima, þótt
ég ætti þess kost.
En þetta er ekki kveöjustund.
Enn er nokkuö langt til stefnu.
Seinna kann aö veröa tækifæri til
að kveöja og þakka fyrir góöar
samvistir. En i dag þakka ég
samfylgdina á liönu ári hræröum
huga. Nú höldum vér öll til móts
við hið nýja ár og leitum ham-
ingjunnar hvert eftir sinum
leiðum. Vér skulum hefja
gönguna undir merkjum góörar
vonar, hvert fyrir sig og sina, og
öll sameiginlega fyrir land vort
og þjóö.
Gleöilegt nýár.