Tíminn - 03.01.1980, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 3. janúar 1980
Fimmtudagur 3. janúar 1980
9

J
Jean St. Claire:
Lætur ekki heyrnarleysið
aftra sér frá óskastarfinu
Hvaöa ástæöur liggja til þess,
aö ung stúlka, sem fæddist
heyrnarlaus, ákvaö aö gerast
leikari? Jean St. Claire, sem nú
leikur I nýju leikriti, Hearing, i'
Birmingham i Englandi, skýrir
hér sinar ástæöur i viötali viö
blaöamenn.
Þar sem Jean sat á leikhús-
barnum ásamt meöleikara sin-
um Rod Culbertson, virtist hún
vera i fullkomnu jafnvægi, kát
og full sjálfstrausts, alveg gjör-
óllk persönunni, sem hUn leikur
1 leikritinu, Gale, sem er óviss
um sig, óánægö og oft upp-
reisnargjörn. Gale er heyrnar-
laus, ung vélritunarstúlka.
Eitt hafa báöar þessar per-
sónur sameiginlegt, þær eiga
erfitt meö aö tala. Alla sina ævi
heiur Jean staöfastlegu neitaö
aö loka sjálfa sig inni I þögulli
veröld látbragös og merkja-
máls, veröld, þar sem hún getur
aöeins „talaö” viö annaö
heyrnarlaust fólk eöa fólk, sem
hefur sérhæft sig i aö annast
heyrnleysingja.
Raddbeiting hennar er siöur
en svo hnökralaus, en hún
heldur áfram aö ræöa viö fólkiö,
sem meö henni er. Þaö má
fylgjast meö, hvernig hún beitir
tungu, tönnum, vörum og háls-
vöövum til aö mynda hljóö
þeirra, oröa sem hún vill nota,
en hefur aldrei heyrt. A sama
tima og hún talar, beitir hún
höndunum óspart ekki I hinu
heföbundna fingramáli, heldur
fjölbreyttar hreyfingar, sem
gefa oröum hennar aukna og
skýrari merkingu. Áöur en
langt um llöur venjast áheyr-
endur því, hvernig hún beitir
röddinni, sem er nokkuö hvell,
og hvernig oröin deyja út hjá
henni. Smám saman fara sam-
ræöurnar aö ganga eölilega
fyrir sig og sú gífurlega
hindrun.sem var 1 vegi fyrir því
aö samband næöist, veröur aö
vikja fyrir ákveöinni einbeitni
og viröulegri framkomu
þessarar ungu konu.
í fullkomnu
jafnvœgi
Jean fæddist inn I heyrnar-
lausa fjölskyldu. Móöir hennar,
faöir og bróöir voru öll heyrnar-
laus og kunnu lítiö áö tala. Aö
sumu leyti geröi þetta hlutina
auöveldari aö áliti Jean , þar
sem þetta gerði það að verkum,
aö heima fyrir var hún í full-
komnu jafnvægi og var ekkert
ööru vi'si en fjölskylda hennar.
Þetta veitti henni sjálfstraust,
öfugt viö þaö, sem oft hendir
heyrnarlaust barn I fjölskyldu,
þar sem allir aöir hafa heyrn.
þvl finnst þaö oft vera utan-
garös og utangátta. Allt aö 11
ára aldri gekk Jean I sérskóla
fyrir heyrnarlausa, og enn
fannst henni hún veröa meöal
jafningja. 1 skólanum var
miklum tlma variö til aö æfa
alls konar tjáningárform, svo
sem leiklist, dans og látbragös-
leik. Þetta var ætlaö til aö gera
börnunum auöveldara aö tjá til-
finningar slnar og brjóta niður
þann múr óánægju og reiöi, sem
oft byggist upp I heyrnarlausu
fólki, vegna þess, hversu erfitt
það á meö aö gera sig skiljan-
legt.
Þaö voru leiklistartímarnir I
skólanum, sem höföu þau áhrif,
aö þegar 7 ára gömul ákvaö
Jean aö gerast leikkona. Hún
vissi, að þetta yröi ógerlegt, ef
hún héidi kyrru fyrir I þvi
öryggi, sem heimur heyrn-
X leysingjanna veitti henni. Þaö
jjj féll I hlut fööurömmu hennar og
| frænda, Keith, sem bæöi höföu
fullkomna heyrn, aö hjálpa
henni til aö fá inngöngu í heim
heyrandi fólk. — Þau eyddu
bæöi miklum tlma I aö tala viö
mig og láta mig tala, segir Jean.
— Þau voruósveigjanleg I þessu
og tóku ekki I mál, aö ég brygöi
fyrir mig fingramáli, þegar ég
var með þeim. Ég varö mjög
nákomin Keith og leit á hann
sem eldri bróöur. Hans afstaöa
var alltaf sú sama: Auövitaö
getur þú gert þaö, ef þú heldur
áfram aö reyna, og hann baröi
krepptum hnefa I boröiö, þegar
hann sagði þaö og ég geröi enn
eina tilraun tilaö koma þvi út Ur
mér, sem ég haföi hugsaö mér.
Þegar Jean var 11 ára, hlaut
hún eittaf aöeins 30sætum, sem
árlega er Uthlutaö við Mary
Hare framhaldsskólann, en
hann er eini framhaldsskólinn
fyrir heyrnleysingja á Bret-
landseyjum. Þetta hafði þaö I
för með sér, aö hún gat fengið
Hiö breska leikhús heyrnar-
lausra. Þar lauk hún námi og
kom fram I mörgum af sýn-
ingum leikhússins. Þær eru
sóttar bæöi af heyrandi og
heyrnarlausum, enda hafa þær
vakið athygli fyrir á hve óvenju-
legan hátt fer saman orö, tón-
list, látbragö, grlmur og leik-
búningar. Jean kom fram á
Edinborgarhátiöinni 1974 I
Images og var I leikferöum
næstu tvö árin.
Eftir fjögurra ára vist meö
Hinu breska leikhúsi heyrnar-
lausra ákvað Jean aö fara til út-
landa. Fyrir valinu varö aö fá
sér vinnu á kibbutz I Israel 1
nokkra mánuöi. Hún var svo
hrifinaf dvölinniþar.aöþaö var
ekki fyrr en aö 15 mánuöum
liðnum, aö hún fékk sig til aö
yfirgefa kibbutzinn. Ekki fór
hún beint heim, heldur tók á sig
krók um Grikkland,
Júglóslaviu, ítaliu, Sviss,
Jean St. Claire á tali viö einn meöleikara sinna.
fullkomna menntun. Skólinn
einbeitirsér aö bóklegum fræö-
um og er viöurkenndur til undir-
búnings fyrir menntaskóla og
háskóla. Kennararnir leggja
mikla áherslu á taltækni. Tján-
ingu á fingramáli og meö lát-
bragöi er haldiö i lágmarki og
það eru sérstakar talþjálfunar-
kennslustundir fyrir þá
nemendur, sem þarfnast þeirra
mest. A þennan hátt hlaut Jean
næstum venjulega menntun og
námsreynsla hennar er likari
þeirri, sem venjuleg börn
hljóta, en algengast er meö
heyrnarlaus börn.
Lltill tími gafst til náms I leik
og látbragðslist á þessum skóla-
árum, svo aö leiklistin varð aö
blöa um skeiö. En árlega hélt
skólinn hæfileikakeppni, og
þessa keppni vann Jean þr jú ár I
röö. Þegar leiö aö lokum skóla-
áranna, fór Jéan tvisvar á
sumarskóla, sem Hiö breska
leikhús heyrnardaufra rak, og
þar fékk hún, og aðrir heyrnar-
lausir nemendur, tilsögn I
hinum ýmsu greinum, sem
koma viö sögu viö sviösetningu
leikrits. Kennararnir og leikar-
arnir voru allir meö fulla heyrn.
Frammistaöa hennar I
sumarskólanum og meömæli
vinar.sem hafðiséö hana i hæfi-
leikakeppni skólans, nægöu til
þess, aö hún hlaut inngöngu I
Þýskalands, Holland og Frakk-
land. Krókurinn tók þrjá
mánuöi, og þegar hún var oröin
peningalaus, tók hún vinnu þar
sem hún var stödd hverju sinni.
Hún segir, eilitiö kaldhæöin:
Tungumálaerfiöleikar háöu
mér ekki svo mjög, þar sem ég
hef vanist þvi alla tlö aö finna
aörar aöferöir.til aö gera mig
sldljanlega.
Eftir komuna til Englands
gekk Jean til liös viö Interim
Theatre, sem ýmsir af leikurum
gamla heyrnleysingjaleikhúss-
insog nokkrirheyrandi leikarar
höföu stofnaö. Interim leikhúsiö
fór I leikferö um Bretlandseyjar
og Jean fór meö. Ariö slöar fékk
hún áöurnefnt hlutverk I
Hearing, og er þaö I fyrsta sinn,
sem hún leikur aöalhlutverk I
venjulegu leikriti og er eini
heyrnarlausi leikarinn.
Aðspurö um þaö, hvort leik-
ritiö gefirétta mynd af heyrnar-
lausu fólki og vandamálum
þess, svarar Jean þvl, aö þaö
geri þaö vissulega. — En þaö
sýnir ekki nógu vel hin stööugu
vandamál, sem heyrnleysingjar
þurfa aö leysa á hverjum degi.
Bara þaö aö panta sér drykk á
bar eöa einfaldlega þaö, aö
versla, getur orðiö óyfirstlgan-
legt vandamál. Þaö er ástæöan
til þess, aö þaö kemur stundum
fyrir, aö heyrnleysingjar missa
alla stjórn á sér eins og persón-
urnar í leikritinu. 011 þessi inni-
byrgöu vonbrigöi og óánægja
brjótast út I formi reiöi.
Sýður upp úr
Vinnufélögum Jean þótti þaö
merkileg lífsreynsla aö vinna
með henni. Rod Culbertson
segir: —-'Viö hin á sviðinu föllum
alvegí skuggannfrá henni. Hún
nær alveg sérstöku sambandi
viö áhorfendur, þar sem hún
getur ekki falið sig á bak viö
textann. Jean var fyrsti heyrn-
leysinginn, sem viö höföum
kynnst, svo aö auövitaö héldum
viö, aö allir heyrnleysingjar
væru eins og hún, þangað til
kvöld eitt, aö hún tók okkur meö
I heyrnleysingjaklúbb hér I
bænum. Skyndilega vorum viö
komin I annan heim þar sem
önnur hegðunarlögmál gilda en
þau, sem viö eigum aö venjast.
Okkur kom á óvart, hversu
mikiö heyrnleysingjar snerta og
þreifa á öörum og sá siöur
þeirra aö halda I þig til aö halda
athygli þinni. Klunnalegar og
háværar hreyfingar þeirra og
hljóðin, sem þeir gefa frá sér,
koma þér á óvart. Sum okkar
þoldu þetta ekki, þau hörfuöu
frá og drógu sig út I horn. Þar
sátu þau og leið sýnilega illa.
Jean tekur undir aö heyrn-
leysingjar veröi oft varir viö
þessi viöbrögö. — Þar sem viö
getum ekki talaö reiprennandi
ogeölilega,heldur fólk auövitaö
oft, aö viö séum geötrufluö,
segir hún döpur. Oft hefur henni
sjálfri iegiö viö aö „sjóöa upp
úr”, þegar hún hefur oröið fyrir
yfirlætislegri framkomu
annarra. — En þá hef ég sagt
viö sjálfa mig: Ég skal sýna
þeim, hvaö heyrnleysingjar
geta, svo aö kannski hefur
þetta hjálpað mér viö aö
sigrast á erfiöleikunum. En
þetta særir marga heyrnleys-
ingja og bælir þá, svo aö þeir
leitahelst félagsskapar annarra
heyrnleysingja.
Alit Jean er, aö nauösynlegt
séaðhjálpa heyrnleysingjum til
aö veröa meiri þátttakendur I
þjóöfélaginu. Til þess að svo
megi veröa, þarf fleiri skóla,
þar sem þeir hljóta æöri
menntun, meiri aögeröir af
sjónvarpsins hálfu til aö gera
þeim auöveldara aö fylgjast
meö atburöum, sem eru aö
gerast, lista- og iþróttaþáttum,
svo aö þeir geti tekiö þátt I sömu
áhugamálum og þeir, sem
heyra, og siöast en ekki slst
fleiri samkomustaöi, þar sem
heyrnleysingjar og heyrandi
koma saman.
Menntun heyrnleysingja er
eitt stærsta vandamáliö. A öll-
um Bretlandseyjum er aöeins
einn framhaldsskóli fyrir
heyrnleysingja og I mörgum
Evrópulöndum erenginn sllkur.
Þettahefurþaöíförmeö sér, aö
mörg hæfileikarlk börn, sem
vantar heyrn, fá ekki tækifæri
til aö hljóta þá menntun, sem
þau hafa getu til og áhuga á.
Jean var heppin. HUn er líka
kjarkmikil. Henni tókst aö finna
sér vinnu, sem hún nýtur, og nú
lifir hún þvi fjölbreytta og
skemmtilegu llfi, sem hiln hefur
sjálf kosiö sér. Eins og aörar
ungar leikkonur veröur hún aö
sætta sig viö, aö hlé veröir á
milli hlutverka. Þá tekur hún
sér með ánægju vinnu viö rit-
arastörf eða tilsögn I leiklist I
heyr nley singj askólum.

Tvær háar Alaskaaspir viö Eiösvöll á horni Glerárgötu á Akureyri 20. sept 1979
Ingólfur Daviðsson:
Gróður og garðar
Blæösp vex villt á 5 stöðum á
íslandi, þ.e. aö Garöi I Fnjóska-
dal, Gestsstööum I FáskrUös-
firöi, Egilsstaöaskógi, Jórvlk I
Breiödai og upp af eyöibýlinu
Strönd I Stöðvarfirði.
I Egilsstaðaskógi hefur öspin
tey gt talsvert úr sér, en á hinum
stööunum fannst hún sem smá-
plöntur 20-50 sm háar innan um
birkikjarr og virtist bitast jafn-
óöum. Aö Garði hjarði hún á
mel, kræklótt og jarölæg. Nú
hefur hún sums staöar veriö girt
og friöuö og er byrjuö aö rétta
úr sér.
Blæöspin hefur veriö gróöur-
sett á nokkrum stööum, aöal-
lega asparteinungar frá Garöi,
en einnig frá Grund I Eyjafiröi,
en sú ösp er jósk aö uppruna.
Fegursti gróöursetti aspar-
lundurinn er aö Hofi I Vatnsdal.
Þar eru aspirnar þráöbeinar 4-8
m á hæö og þó komnar af aspar-
kræklum frá Garöi.
Hvergi hefur blæöspin boriö
rekla og þroskaö fræ hér á landi,
svo undirirituöum sé kunnugt, en
breiöist eingöngu út meö rótar-
skotum, a.m.k. enn sem komið
er. Væri fróölegt aö frétta hvort
nokkur hefur séö hana með
reklum á tslandi. Erlendis ber
blæösp rekla snemma vors.
Reklarnir hanga niöur,loönir og
langir, rauöleitir aö lit.
Blæösp er auöþekkt á skjálfta
og skrjáfi laufanna. Þau sitja á
grönnum stilk (sjá mynd) og
titra I minnsta vindblæ. Enda
segir gamalt orötæki „Aö
skjálfta eins og espilauf”.
Myndin sýnir blæösp ættaöa frá
Grund, en vaxna úr grasi I
Reykjavlk.
önnur mynd sýnir tvær
Alaskaaspir 7-8 m háar viö
Eiösvöll á Akureyri. Margar
Alaskaaspir á Akureyri eru
þráöbein,reisuleg tré 8-11 m há,
bæöi uppi á Brekku og á Oddeyri
(Gleráreyrum), en Oddeyrin er
smám saman mynduö af fram-
buröi Glerár.
Alaskaösp mun fyrst hafa
verið flutt til tslands áriö 1944,
en síðar 1950. Hún óx prýöilega
sunnanlands allt til páskahrets-
ins 1963. Þá drápust flestar
Alaskaaspir I lágsveitum um
sunnanvert landiö, frá Vlk I
Mýrdal aö Hvalfiröi.
En á Akureyri sá ekki á ösp-
unum, þær voru ekki farnar að
vakna af vetrardvalanum þar,
þegar hretiö geröi.
Beitilyng og rauöaldin meyjarrósar 20. okt. ’79
Alaskaösper aöallega fjölgaö
meö græðlingum, en þeir festa
auðveldlega rætur. HUn hefur
ennfremur boriö rekla og
þroskaö fræ I stöku staö.
Aspirnar eru sérbýlistré eins og
vlöir. Þarf því bæöi karltré og
kventré svo aö fræ geti
myndast.
Þriöja myndin sýnir beiti-
lyng, en þaö er sigrænt og fer
prýðilega I blómavasa. Hjá
liggur grein með raiÆum rósa-
aldinum, tekin I garöi I Reykja-
vik I haust.
Þetta er meyjarós (ööru nafni
Mandarínrós), en hún á heima I
hálendi Vestur-KIna. Þó hún sé
komin um svo langan veg
verður hún oft alþakin slnum
rauöu blómum og ber aldin, hér
úti á íslandi, t.d. bæöi á Akur-
eyriogi Reykjavik.já ogl skjóli
hraunklettanna I Hellisgeröi I
Hafnarfiröi. Rósaaldiner auöug
af C-fjöreftii.
Reynt hefur sföan verið aö
finna afbrigöi, sem betur eigi
viösunnlenzkt veðurfar, ogvlöa
sjást nú aftur allvænar aspir.
Blæaspargrein — Reykjavik 4. sept 1979

VORUHAPPDRÆTTI
ARA
Þrír
eftirsóttir
bílar
dregnir út
/ • / ^ /
i jum
Það er hægt a (!
mánaðarlega. En í
notad
Fjó
Og ávinni agsins
vinna 5 milljónir og
íappdrætti SÍBS er m
rjúga vinninga til mí
ði hver miði fær vinn
af starfi SÍBS
veir fá milljón
egináherslan lögð á
rgra.
ing.
ijóta allir.
FOÐUR/oí) rió sem bcmdur treysta
REIÐHESTABLANDA
mjöl og kögglar —
Inniheldur nauðsynleg,
steinefni og vitamin
HESTAHAFRAR
MJÓLKURFÉLAG
REYKJAVÍKUR
LAUGARVEG! 164, REYKJAVlK
SlMI 11125