Tíminn - 17.05.1980, Síða 13

Laugardagur 17. mal 1980
13
90 ára
Maxta Jónsdóttir
á Brekkum
Gott ætterni er arfur sem eyöist
seint. Næstum allar góðar konur
rekja ættir til einhverra ágætra
formæðra sinna. En sjálfar eru
þær stílargeislar bænda sinna,
bama og nágrennis. — Og hvað
getur gæfan gefið þjóðum betra
en góðar konur?
Þaö vill svo jUl, að mér er kunn-
ugt um einn átján ættliða kven-
legg — næstum óslitinn — og
þekki fjórar ; yngstu langmæðg-
urnar. Allar gæðakonur! Ein af
þeim er nlræö um þessar mundir.
Mig langar um leið og ég lofa
hana, að minnast fáeinna ágætra
formæðra hennar.
1. Helga Sigurðardóttir hiisfrú á
Hólum I Hjaltadal.
Enginn kann frá þvi að segja
hvaða ár hiin fæddist eða dó. Og
enginn kann að nefna móður
hennar. En faðir hennar var
sagður Sigurður Sveinbjarnar-
son, prests að Miila I Aðaldal,
Þórðarson, hefðarklerks og mik-
ils ástar-töframanns sinnar tiöar.
Hann vildu flestar konur kjósa
sér. Börn hans voru „fimmtiu og
hálfrefir að auki”, segir sagan.
Enda var hann kallaöur Barna-
Sveinbjörn.
Helga hefur veriö fædd nokkru
fyrir 1500. Hiin lifði fram yfir
miðja 16. öld. Hiin var ung og um-
komulitil, er hiin varð ástmær
Jóns Arasonar höfuðskálds og
siðar Hólabiskups. Helga hefur
vafalaust verið ástrik afbragös-
kona. Enda er sagt að Jón biskup
hafi unnað henni mjög. Miklar
ættir eru komnar frá fimm af sex
bömum þeirra. Auk þeirra sex
átti Helga dóttur, elsta barna
sinna. Þaö var Þóra ólafsdóttir
prestsfrií á Mælifelli. Móðir Þóru
Tómasdóttur húsfrilr á ökrum I
Blönduhlíö. Dóttir hennar Guöný
Jónsdóttir átti Sigurð sýslumann
á Reynistað. Þeirra barn: Elln
Sigurðardóttir prestsfrii á Staða-
stað. Hennar barn: Sólveig Guö-
mundsdóttir hdsfreyja á Knerri I
Breiðuvlk. Hiin var móðir Hall-
dóru Jónsdóttur prestskonu á
Staöarhrauni. En dóttir hennar
var Valgerður Jónsdóttir kona
Steins Jónssonar Hólabiskups,
skálds og göfugmennis.
2. Þórunn Hannesdóttir húsfrii að
Prestbakka á Siðu.
Nokkrar skaftfellskar gæða-
konur eiga ágæt eftirmæli skráð á
bækur Skaftfellskra rithöfunda.
Elst þeirra, sem hér veröur getið,
var Þórunn Hannesdóttir (1718-
84) fyrri kona Jóns eldprests
Steingrlmssonar. Foreldrar
hennarvoru: Jórunn Steinsdóttlr
biskups á Hólum og Hannes
Skevlng sýslumaður I Eyjafjarð-
arsýslu. Báðum þeim hjónum ber
Jón Steingrlmsson hina bestu
sögu. Hannes var frábært ljtlf-
menni, segir hann og hinn mesti
f y rir hy g g j um a ður.
Þórunn prestskona Hannes-
dóttir var, að sögn manns slns,
mikil ágætiskona. Astrik, gáfuð,
hreinlynd, siðprilö, dugleg, verk-
hög, góðgjöm, ljilflynd, gestrisin,
vinsæl og gjafmild.
Þórunn flutti austur I Mýrdal
llfsreynd norðan Ur Skagafirði, I
öðru mesta illæri 18. aldar — 1756
— og varð þar mjög kynsæl kona.
1 niðjatali þeirra Jóns eldprests,
sem dt kom fyrir 20 árum, eru
taldir 5.300 afkomendur fjögurra
dætra þeirra. Þar af voru niðjar
Sigrlðar 1777. En kynsælust allra
Þórunnarbarna var líklega
Karltas Jónsdóttir Vigfdssonar,
fyrri bónda hennar. Karltas
hdsfrd I Vatnsskaröshólum átti 15
börn, 64 barnabörn og 240 barna-
barnabörn.
3. Ingveldur Jónsdóttir í Eyjar-
hólum.
ónnur skaftfellsk gæðakona,
Ingveldur hdsfrd I Eyjarhólum
(1793-1883) á sin góðu eftirmæli I
bókinni „Afi og amma”, sem
Eyjólfur sonarsonur hennar reit.
Hdn var dóttir Jóns rlka bónda I
Drangshlið, Björnssonar. En
Þurlður Guðmundsdóttir hét
móðir hennar. Samkvæmt frá-
sögn Eyjólfs má lýsa Ingveldi á
þessa leiö:
Hdn var lág og gild á velli, blá-
eyg, þykkleit, breiðnefjuð — og
eigi sérlega frlð — en góðmannleg
og aðlaðandi og oft eins konar
ljómi á andlitinu. Góðgjörn,
hjálpfds, heilráð, hlý og átti hvers
manns trdnaö. Allar skepnur og
lltilmagnar áttu skjól hjá henni.
Slík blessun var hdn bónda sln-
um, að hann mátti varla daglangt
af henni sjá.
4. Guðrdn Þorsteinsdóttir I Eyj-
arhólum.
Þriðja góðkvendi þessa ætt-
bálkslýsir Eyjólfur sonur hennar
I bók sinni „Pabbi og mamma”,
Hdn hét Guðrdn Þorsteinsdóttir
(1832-98), hdsfrú I Eyjarhólum,
systurdóttir Ingveldar og dóttur-
dóttur — sonardóttir Þórunnar
Hannesdóttur og aö mörgu leyti
henni lik. Fáðir hennar: Þor-
steinn I tJthlIð, var Þorsteinsson
bónda á Hvoli I Mýrdal, Þor-
steinssonar bróður séra Jóns eld-
prests. En kona Þorsteins á Hvoli
var Þórunn dóttir Karltasar I
Vatnsskarðshóham og Þorsteins
bónda hennar Eyjólfssonar. Guö-
rdn var gjörvileg, greind og svip-
hrein, djarfleg, aölaðandi og
höfðingleg. Hdn bjó yfir flestum
sömu kostum og lýst er hér fram-
ar I fari þeirra langömmu hennar
og móðursystur.
Guðrdn giftist systrungi slnum:
Guðmundi ólafssyni bónda og sæ-
garpi I Eyjarhólum (1832-1915).
Hann var mikil hetja á sjó og
landi. Aðeins einu kveiö hann: Að
hann kynni að lifa konu sína.
„Astdð hennar og kraft mátti
hann ekki missa”. Enda var
harmurhans eftir — eftir hana —
sár svo furöu gegndi, um mann,
sem annars lét sér aldrei bregða,
við válega hluti”, segir Eyjólfur
sonur þeirra hjóna. Eiröi hann þá
fyrst hvergi né undi sér.
Llkt fór annarri skaftfellskri
hetju, hundrað árum fyrr: Séra
Jóni Steingrlmssyni, þegar hann
missti Þórunni konu slna. Það
hljóta að vera afbragðskonur,
sem hreystimenn harma svo á-
kaflega sárt.
5. Steinunn húsfreyja á Hvoli I
Mýrdal.
Eitt af tólf börnum Eyjarhóla-
hjóna var Steinunn Guðmunds-
dóttir (1859-1952). Henni lýsir
bróðir hennar þannig: „Hún var
frlö sýnum, góðlynd og hvers
manns hugljúfi. Svo gjafmild, aö,.
sjálfri lýst að miklu leyti. Svo*
kynfastar eru kvendyggðirnar i
ættleggnum frá Þórunni Hannes-
dóttur.
Hdn gifti'st hálfþrltug Jóni Þor-
steinssyni (1851-1904). Hann var I
beinan karllegg kominn frá
Magndsi presti og kraftaskáidi á
Hörgslandi, Péturssyni. Dugnað-
armaöur, sem sleit sér út
snemma ævi. Þau bjuggu tuttugu
ár i Mýrdal, en eftirlétu þá bd sitt
og býli Eyjólfi slðar bónda á Hvoli
rdmlega hálfa öld. Llklega að
miklu leyti fyrir góöhug Stein-
unnar I garð þessa bróður slns.
Þegar Steinunn var orðin
ekkja, flutti hdn til Reykjavlkur
og var þar fjögur ár. Þá fór hdn
fimmtug aö Brekkum I Holtum
og giftist Siguröi Sigurðssyni
rosknum ekkjumanni og bónda
þar. A Brekkum átti hún heimili,
um það bil 40 ár.
Tvær voru dætur Jóns á Hvoli
og Steinunnar einar barna:
Marta, sem hér verður sagt frá
slðar, og Guðrún Sigrlöur (1885-
1978) hdsmóðir I Reykjavlk I
rúmlega 60 ár. Orðlögö dugnaðar-
og gæðakona. Ég umgekkst Stein-
unniá Brekkum mörg hennar efri
ár. Mér fannst hún mjög geðþekk
gömul kona.
6. Marta Jónsdóttir húsmóðir á
Brekkum.
Hér læt ég lokið ættmæðratali
og sný mér aö afmælishetju þessa
glaöa dags. Vera kann að sumum
sýnist og seint vikiö að henni I
skrifi þessu. En þeim er ljóst
þekkja hana, að þar sem sagt er
frá formæðrum hennar, er henni
sjálfri lýst að miklu leyti. Svo kyn-
fastar eru kvendyggðirnar I ætt-
Systurnar Marta (til vinstri) og
sinni Steinunni Guðmundsdóttur.
leggnum frá Þórunni Hannesdótt-
ur.
Marta fæddist á Miö-Hvoli I
Mýrdal, 17. mal 1890 og ólst þar
upp hjá foreldrum slnum, en
missti föður sinn f jórtán ára göm-
ul. Sextán vetra fór hdn til
Reykjavikur með móöur sinni.
Næstu tólf ár átti hún heima þar.
Vann heimilisstörf að vetrarlagi,
en var oftast i kaupavinnu um
sláttinn. Þótti hamhleypa við orf
og hrifu. Eitt eöa fleiri sumur var
hdn aöstoðarrjómabdstýra við
Rauðalæk I Holtum.
Hdn giftist hálfþritug frænda
sinum: Siguröi ökumanni Guð-
mundssyni (1891-1978). Þau voru
barnabörn Eyjarhólahjóna. Þrjú
ár bjuggu þau I Reykjavik. En
grasleysissumarið 1918 fluttu þau
austur að Brekkum I Holtum og
hófu sveitabdskap. Þar voru þau I
37 ár talin fyrir búi og bjuggu
jafnan vel og myndarlega. Fvrir
réttum fjórðungi aldar fengu
þau Jónasi syni sinum I hendur
jörð og bd, en sátu kyrr I sambýli
við hann og tengdadóttur.
Marta missti mann sinn voriö
1979. Sambdð þeirra hafði þá var-
'að 64 vetur og aldrei brugðiö
skugga á samlyndiö, svo kunnugt
væri.
Guðrún Jónsdætur með móður
Frá Sigurði var nokkuð sagt i
eftirmælagrein á fyrra vori — (i
Timanum og Islendingaþáttum).
Marta var á yngri árum mikil
friðleikskona, glaðvær, kvik og
körsk og elskuleg. Ennþá ber hdn
þessa merki, þótt eðlilega sé föln-
aður æskublóminn. Ennþá þykir
mörgum vænt um hana.
Brekkur standa þétt. við þjóð-
braut. Þar þótti mörgum gott aö
koma á bdskaparárum Sigurðar
og Mörtu. Þar var öllum tekið vel
og flestir fóru þaðan aftur kátari
en þeir komu.
Þaö eru 62 ár siðan Marta kom
að Brekkum. Þar er hún ennþá
umkringd niöjum slnum. Segja
má aö þeim hafi hingað til fjölgað
hófsamlega. Hún hefur eignast 30
afkomendur: 5 börn, 12 barna-
böm og 13 barnabarnabörn. Oll
eru þau á llfi nema elsta dóttir
hennar, sem dótá þrltugsaldri. I
þessum hópi eru 19 konur og ung-
ar meyjar. Sú elsta 63 vetra. Hin
yngsta 17 vikna. Þæar hafa flest-
ar, eöa allar þegið að arfi drjúgan
skerf af kvengæðum Þórunnar-
ættar.
Ég tíska Mörtu alira stunda
góðra hér frá!
Helgi Hannesson.
Minmng
Sigurjón G. Guðmundsson
frá Hólakoti
F. 29. janúar 1919
D. 7. mal 1980
Hvenær sem kallið kemur
kaupir sig enginn frl.
H.P.
Ég var staddur I Reykjavlk
mánudaginn 5. mai þegar mér
bárust til eyrna þau hörmulegu
tlðindi að kunningi minn og
sveitungi, Sigurjón frá Hólakoti,
hefði fallið af hestbaki og hlotið
svo alvarleg meiðsli að honum
væri eigi hugað lif. Gat þetta
verið satt? Ég hafði daginn áður
hitt hann glaðan og hressan að
vanda, þá nýkominn af vertlö. Tal
okkar snerist um hesta eins og
venjulega og hann bað mig fyrir
skilaboð til sonar mins að taka af
sér I tamningu gæöingsefniö
fallega, sem vinir hans og
sveitungar gáfu honum á
sextugsafmælinu I fyrra og hann
og aðrir bundu svo miklar vonir
við. Gat það skeð aö fullfrískur,
allsgáður maður meiddist svo illa
við að hrökkva af baki kvikum
fola? Ég vildi ekki trúa þvl, en
enginn má sköpum renna og
þremur dógum siðar var Sigurjón
allur.
Sigurjón var Eyfellingur að ætt
og undir Eyjafjöllum átti hann
alla tíð sitt heimili. Ungur fór
hann að heiman til vinnu og
vinnudagur erfiðismannsins varö
hlutskipti hans. Hann fór löngum
á vertlð eins og þaö er kallað eða
vann byggingarvinnu og hváð
annað sem að höndum bar.
Sigurjón var meö afbrigöum
mannglöggur og kynntist
mörgum á llfsleiðinni, enda átti
hann auðvelt með að blanda geði
við háa sem lága. Hann var
félagslyndur og var m.a. for-
maður Ungmennafélagsins
Eyfellings. Þá átti hann um skeið
sæti á ársþingum Lands-
sambands hestamannafélaga
sem fulltrdi fyrir hestamanna-
félagiðSindra. Hann var mælsku-
maður af guös náð og átti flestum
mönnum auðveldara með að bda
hugsunum slnum bdning.
Hagorður var hann en gerði þó
litiö af að bera þá iöju á torg.
Hann var söngmaöur og gleði-
maöur.
Sigurjón var ávallt aufúsu-
gestur á heimili mlnu. Honum
fylgdi glens og gaman og börn
hændust að honum. Stundum voru
spil tekin af hillunni og slegiö I
slag. Nd er það horfiö og kemur
aldrei aftur.
A slöari árum eignaðist
Sigurjón heimili hjá þeim
sæmdarhjónum Sigurbergi og
Ellnu I Steinum. Þar undi hann
öllum stundum þegar leiðin lá til
heimahaganna. Þar hitti hann
marga, þar voru hestarnir hans
og þar voru hestar eitt og allt. Þar
naut hann umhyggju og hlýju.
Þar leiö honum vel og þau gæði
kunni hann aö meta. Það vissi ég.
Sigurjón var alla slna ævi
mikill áhugamaður um hesta-
mennsku og átti góða hesta. Til
samvistanna við þá sótti hann
ótal ánægjustundir og þá gjarnan
I hópi glaðra félaga, hvort heldur
var á heimaslóðum eða á ferða-
lögum til fjarlægra héraða. Þær
stundir koma heldur aldrei aftur.
Nd er hann horfinn dr hópnum
og þar er skarð fyrir skildi.
Ættingjum hans og vanda-
mönnum flyt ég samdöarkveðju
mlna og fjölskyldu minnar. Við
sveitungarnir minnumst hans
meö viröingu og þökk.
Yfir moldum hans i dag mun
hljóma hinsta kveðja hans til
Eyjafjallanna::
Fjalladrottning, móðir mln
mér svo kær og hjartabundin.
Sæll ég bý við brjóstin þln,
blessuð aldna fóstra mln.
Hér á andinn óðul sln
öll sem verða á jörðu fundin.
Fjalladrottning móðir mln,
mér svo kær og hjartabundin.
Albert Jóhannsson.