Tíminn - 03.08.1980, Síða 6

6
Ctgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann Ii. Jónsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson, Jón Helgason og Jón Sigurósson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddur Ólafsson. Fréttastjóri: Elrikur S. Eiriksson. Aug-
lýsingastjóri: Stelngrimur Gislason.
Ritstjórnarskrifstofur, f ramkvæmdastjórn og auglýsingar
Sfóumúla 15. Sfmi 86300. — Kvöldsimar blaðamanna: 86562,
86495. Eftir kl. 20.00: 86387. Verð f lausasölu kr. 250
Askriftargjald kr. 5000 á mánuði. í__Blaðaprent. y
Þrjár stjóm-
máiastefnur
Það er einkenni talsmanna úreltra og misheppn-
aðra stjómmálastefna, að þeir velja þeim ný vöru-
merki og ný nöfn i von um, að þær verði útgengi-
legri á þann hátt. Nú heitir kapítalisminn ekki
lengur kapítalismi á máli fylgismanna hans, held-
ur frjálshyggja eða frjálst markaðskerfi. Á sama
hátt kallast marxismi, kommúnismi og sósialismi
ekki lengur þessum nöfnum af fylgismönnum sin-
um, nema endmm og eins, heldur er notað orðið
félagshyggja, þótt það hafi miklu viðtækari og oft
aðra merkingu.
Þetta undanhald segir sina sögu. Kapítalisminn
beið fullkomið skipbrot i heimskreppunni miklu.
. Siðan hefur yfirleitt verið viðurkennt, að hann
væri úrelt stefna og ætti ekki heima i þjóðfélagi,
þar sem þegnarnir þurfa að hafa margvislegt
samstarf i stað blindrar samkeppni og þjóðfélagið
er knúið til að hafa forustu á mörgum sviðum, ef
nokkurt réttlæti á að vera i lifskjörunum og jafn-
vægi i efnahagsmálum.
Það er kjarni kapítalismans, eða frjálsa mark-
aðskerfisins, sem hann kallast nú, að hinir svoköll-
uðu sterku einstaklingar eigi að hafa sem tak-
markaminnst frelsi og rikið sem minnsta forustu
og minnst afskípti. Afleiðing þessarar stefnu verð-
ur ranglát tekju- og eignaskipting, þar sem gróða-
sjónarmið augnabliksins móta uppbyggingu
atvinnulifsins. Ofvöxtur hleypur i þær atvinnu-
greinar, sem bera sig bezt, en samdráttur i hinar,
þótt þær séu sizt ónauðsynlegri. Kapítalismanum
eða frjálsa markaðskerfinu hefur oft verið lýst
þannig, að þar væri um að ræða frelsi, án skipu-
lags. Þar sem lög og skipulag vantar, myndast
fyrr en varir ranglæti og óstjórn.
Marxisminn (kommúnisminn og sósialisminn),
sem nú er farið að spariklæða með nafngiftinni fé-
lagshyggja, hefur beðið svipað skipbrot og
kapítalisminn. Hann leggur megináherzlu á
alveldi rikisins og strangt skipulag. Honum má
iýsa sem skipulagi án frelsis. Þar sem hann hefur
verið reyndur, hefur skapazt hið mesta ófrelsi og
lifskjör eru þar lakari en i löndum með frjálsari
stjórnarhætti.
Sé dæmt af reynslu þjóðanna siðustu áratugina,
verður niðurstaðan ótvirætt sú, að þeim þjóðum
hefur farnazt bezt, sem hafa hafnað bæði
kapítalismanum og marxismanum, en valið sér
eins konar meðalveg milli þessara öfga. Segja
mætti, að stefna þeirra hafi verið frelsi með skipu-
lagi. Gleggst dæmi um þetta eru Norðurlönd, þar
sem sósialdemókratar og umbótasinnaðir mið-
flokkar hafa mótað stjórnarhættina. Þar hefur
stefnu hinnar skefjalausu samkeppni verið hafn-
að, en heldur ekki horfið til almáttugs rikisvalds.
Reynt hefur verið að tryggja frjálsu framtaki
hæfilegt svigrúm, en rikisvaldinu verið jafnframt
beitt til að hafa forustu um jöfnuð og skipulegt
stjórnarfar. Hvergi hefur náðst betri árangur, þótt
margt standi enn til bóta.
Það er tvimælalaust slik stefna, sem hentar ís-
lendingum bezt. íslendingar eru i senn einstakl-
ingshyggjumenn og félagshyggjumenn. Þeir vilja
hvorki una ofriki rikisvalds né auðhringa og vilja
njóta eðlilegs frjálsræðis, en þeir vilja einnig jöfn-
uð og bræðralag. Hér hentar bezt, eins og hjá
frændþjóðum okkar, frelsi með skipulagi, en
hvorki frelsi án skipulags eða skipulag án frels-
is. Þ.Þ.
Sunnudagur 3. ágúst 1980
Kjartan Jónasson
Erlent yfirlit
Bandarísk stjómvold
óttast uppþot meðal
svertingja
Með vaxandi atvinnuleysi og
versnandi efnahag er nýtt og þó
gamaltvandamálfari&að láta á
sér kræla i Bandarikjunum,
uppþot blökkumanna. 1 fréttum
ekki alls fyrir löngu voru óeirð-
unum i Miami gerö góð skil, en
þau eru þó ekki einangrað fyrir-
bæri heldur aðeins það umfang-
mesta af mörgum hliðstæöum
undanfarna mánuði. I Miami
létust 16 manns og 400 særðust
auk þess sem eignatjón varö
mjög mikið. Um svipaö leyti
kom til bardaga milli lögregl-
unnar og 300 svartra Ibúa fá-
tækrahverfis er hún reyndi aö
handtaka svertingja þar i hverf-
inu. I átökunum létust og
særöust 61 manns. Og enn um
sama leyti urðu slikar óeirðir I
Wrightsville aö senda varð her-
menn til að skakka leikinn.
Þannig mætti lengi telja en
raunin er þó sú að uppþotum
sem þessum er einatt gerð litil
skil I fjölmiölum.
Mörgum eru minnisstæöar
blökkumannauppreisnimar á
sjöunda áratugnum, en um
þaö er þeim lauk höfðu svartir
menn i Bandarikjunum unniö
nokkuö á i réttindabaráttunni.
Siðan hefur litið miöað eða jafn-
vel aftur á bak og nú eru uppþot
farin að brjótast út á nýjan leik.
Óliklegter aöaðstæðurnar núna
verði til að kynda jafnt undir of-
beldi og á áratug róttækling-
anna og hippanna, en stjórnvöld
I Bandarikjunum gera sér þaö
þó 1 jóst að versnandi efnahagur,
• sem fyrst og sárast bitnar á fá-
tækum, svertingjum, getur
kveikt neistann er hleypir öllu 1
bál og brand.
Það eru ekki einungis hug-
myndir blökkumanna heldur
tala tölur þar skýru máli um að
hagur þeirra hefur ekki batnað
siöan á sjöunda áratugnum. Sá
fjóröungur þeirra sem þá höfðu
náð millistéttarstigi hefur ekki
vaxið, og sá fjóröungurinn sem
býr við örbirgð hefur heldur
ekki oröiö fámennari. Þá er at-
vinnuleysi hlutfallslega iang-
mest meðal svertingja, og hefur
aukist um helming siðan áriö
' 1969 og er nú um 14% og eykst
enn. Geigvænlega stór hluti
svartra ungmenna gengur at-
vinnulaus, fólk sem er einmitt á
þeim aldri að vera liklegt til
óyndisúrræða, fólk sem ekki
hefur neina reynslu af þvi hvert
uppþotin leiða.
„Leikur afturhaldsmannanna
i þessu landi með efnahagsúr-
Blökkumenn i ham.
ræði sin er enginn leikur fyrir
hina svörtu”, segir Andrew
Young, einn helsti málsvari
blökkumanna i Bandarikjunum
i dag, sá maður sem stjómvöld
sendu á sinum tima til Miami til
að reyna að skakka leikinn.
„Hann er visbending til þessara
ungmenna um að láta nú til
skarar skriða: Látum ekki
svelta okkur I hel. Deyjum held-
ur eins og menn — i' bardaga.”
Ein helsta ástæöan fyrir þvi
hversu Miamiuppþotin fengu
mikið rúm í fjölmiölum um all-
an heim var sú staöreynd að þá
var fjöldi fréttamanna staddur
á Miami vegna flóttamanna-
straumsins frá Kúbu. En Kúbu-
fólkið og aðrir kynþættir en
hvitir menn og negrar I Banda-
rikjunum kynda lika á vissan
hátt undir blökkumannavanda-
málinu. Þaö að uppþotin urðu i
Miami einmitt á sama tlma og
Kúbuflóttamannavandamálið
var i sviðsljósinu talar sinu
máli. Blökkumenn vita að von-
laust er að bera hagi sina saman
viðhinna hvitu en kröfur þeirra
um að njóta réttlætis á við aöra
kynþætti veröa þeim mun ákaf-
ari. Þeir telja sig verða að
berjast um bitann viö þessa
kynþætti. Þingmaðurinn Diane
Edith Watson frá Los Angeles
lét til dæmis hafa eftir sér:
„Fólkið þarna á götunni veit vel
að þaö nýtur ekki sömu umönn-
unar og Kúbanarnir. 1 þeirra
hlut koma aðeins auknar þreng-
ingar og vaxandi reiöi”.
Þrátt fyrir vaxandi tilhneig-
ingu til ofbeldis af hálfu svartra
þegna Bandarikjanna eru við-
horf hins almenna blökkumanns
andvigari uppþotum og ofbeldi
en fyrir rúmum 10 árum. 1
skoðanakönnun Newsweek lýsti
41% svertingja er spurðir voru
yfir þvi áliti sinu að Miami upp-
þotin hefðu ekki átt rétt á sér.
25% voru ó,ákveðnir og 27%
töldu þau réttlætanleg.
Þaö er aftur spurning hvaö
„almenningsa'litið” meðal
svertingja hefur að segja ef
kreppan sem Bandarikin og
raunarheimurinn allur siglir nú
hraðbyri inn i þrengir virkilega
að högum hinna bágstöddustu.
Andrew Young og fleiri blökku-
mannaleiðtogar hafa þegar
varaðviðþviaðástandið nálgist
hættumörk og enginn megi
búast viö þvi að hægt verði að
halda svörtum á mottunni með
þvi að senda leiðtoga þeirra
gegn þeim. Vara þeir eindregið
gegn þvi að halda lengra og
benda á nauösyn félagslegra
umbóta. Löggjöf á þeim vett-
vangi hefur þó verið á miklu
undanhaldi hin slðari ár og við-
leitni forseta Bandarikjanna og
þingsins til þess að ná jöfnuði á
fjárlögum hefur leitt til veru-
legs niðurskurðar á félagslega
sviðinu.
Stjórnvöld i Bandarikjunum
eru þó meðvitandi um vandann
og hafa meðalannars sett i gang
rannsókná liklegum „suðupott-
um”, svæðum þar sem búast
megiviðaö uppþot brjótist fyrst
út. Hvort meðvitund þeirra nái
þaö langt aö reyna aö létta
álagið af væntanlegri kreppu á
hina fátækustu er enn eftir aö
vita.
Svipmynd frá Miami I Bandarikjunum.