Tíminn - 23.12.1980, Blaðsíða 15

Þriöjudagur 23. desember 1980
19
Sigurgeir Bóaison flytur þingsályktunartíllögu um gerð áætíunar um eflingu iðnaðar og þjónustu á Vestfjörðum:
„Emhætír atvmnuvegir stuðla að
óstöðugleika í búsetu”
Sigurgeir Bóasson hefur á AI-
þingi flutt tillögu tii þingsálykt-
unarum aö rikisstjórnin beiti sér
fyrir gerö „áætlunar um eflingu
iönaöar og þjónustu á Vestfjörö-
um”. I greinargerö er rakin itar-
lega þróun I atvinnumálum á
Vestfjöröum, en þar segir:
1. Breytingar á fólksfjölda og bú-
setu á Vestfjöröum.
Tækniframfarir og hagvöxtur
hafa leitt til mikilla breytinga á
atvinnuháttum og búsetu hér á
landi. A sama tima hefur orðið
mesta fólksfjölgun i sögu þjóöar-
innar, en tala ibúa hefur þrefald-
ast frá aldamótum.
Á Vestfjörðum hefur þróunin á
marganhátt verið ólík þróuninni i
öðrum iandshlutum. Um aldamót
bjuggu um 12.500 manns á Vést-
fjörðum, en 1. desember 1979 var
ibúatalan 10.363 og eru Vestfirðir
eini landshlutinn þar sem ibúum
hefur fækkað frá aldamótum. Frá
aldamótum til ársins 1940 var
ibúafjöldi á Vestfjörðum svo til
óbreyttur, en upp úr þvi fór að
gæta verulegrar fólksfækkunar
allt til ársins 1972, en þá var ibúa-
talan lægst eða 9.925. Frá þeim
tima hefur orðið nokkur fólks-
fjölgun og var ibúaf jöldinn 10.363
1. desember 1979.
Ef þessi þróun er athuguð nán-
ar sést að á ýmsan hátt hafa Vest-
firðir sérstöðu. 1 fyrsta lagi hefur’
fækkun i sveitum orðið hlutfalls-
lega meiri á Vestfjörðum en i öðr-
um landshlutum. Á árinu 1940
bjuggu 6.396 Vestfirðingar i sveit-
um en 1. desember 1979 bjuggu
aðeins 2.088 manns i sveitum á
Vestfjörðum (sjá töflu 1). 1 öðru
lagi hafa Vestfirðir sérstöðu að
þvi leyti, að f jölgun i þéttbýli hef-
ur orðið mun minni en i flestum
öðrum landshlutuk. Á árinu 1940
bjuggu 6.547 á þéttbýlisstöðum á
Vestfjörðum samanborið við 8.275
1. desember 1979 og er fjölgunin
aðeins 26,2% á þessu timabili. A
sama tima hefur fólksfjöldi i þétt-
býli á landinu öllu.-aukist um
140%. 1 samanburði viö aöra
landshluta er fjölgun i þéttbýli á
Vestfjöröum svipuö og á Noröur-
landi vestra, en I öllum öörum
landshlutum hefur fólksfjöldi i
þéttbýli meira en tvöfaldast á
þessu timabili.
Með tilkomu skuttogaranna og
mikillar uppbyggingar og endur-
bóta á fiskvinnslustöövum hefur
ibúum þéttbýlisstaða á Vestfjörð-
um fjölgað nokkuö hin siðari ár,
en mjög mismunandi eftir stöð-
um. 1 Bolungarvik hefur orðið
mikil fjölgun, en ibúum }>ar
fjölgaðum 18.6% frá árinu 1975 til
ársins 1979. A tsafirði hefur orðiö
nokkur fólksfjölgun allra siðustu
ár en á flestum öðrum þéttbýlis-
stöðum á Vestfjörðum hefur ibúa-
fjöldi nokkurn vegninn staðið I
stað. Almennt má segja að þétt-
býlisstaðir á Vestfjörðum hafi
ekki tekið viö þvi fólki sem vegna
breyttra atvinnuhátta hefur flust
úr sveitum og minni útvegsstöð-
um. Margar ástæður hafa valdið
þessari þróun, en ein mikilvæg-
ásta ástæðan er tvimælalaust sú
að atvinnulif á Vestfjörðum er
einhæft og þjónustu á mörgum
sviðum mjög ábótavant.
2. Atvinnuskipting á Vestfjörðum.
Nýjustu upplýsingar um skipt-
ingu mannafla á atvinnugreinar
og landshluta eru um árið 1978.
Samkvæmt þeim var mannafli á
Vestfjörðum 5.059 árið 1978.
Heildarmannaflinn það ár var
100.912 og er hlutdeild Vestfjarða
af heildarmannafla þvi um 5%
(sjá töflu 2).
Ef atvinnuskipting á Vestfjörð-
um er athuguð nánar kemur i Ijós
gifurlegt misvægi i uppbyggingu
atvinnulifsins.
Vestfirðingar hafa sérstöðu
hvað varöar fiskveiðar og fisk-
vinnslu, en við þessar greinar
starfaði 40.1% mannaflans á
Vestfjörðum á árinu 1978. A land-
inu öllu störfuðu aðeins 13,7%
heildarmannaflans við þessar
greinar. 1 samanburði við aðra
landshluta starfa hlutfallslega
flestir viö fiskveiðar og fisk-
vinnslu á Vestfjöröum. A hinn
bóginn kemur hér einnig fram
sérstaöa Vestfjarða hvaö varðar
„annan iðnað” en fiskiðnað. A ár-
inu 1978 störfuðu aöeins 394 við
„annan iðnað” á Vestfjöröum eða
7.8% mannaflans. A landinu öllu
störfuðu 17.638 við „annan iðnað”
eða 17.5% heildarmannaflans. I
samanburði við aðra landshluta
starfa hlutfallslega fæstir viö
„annan iðnað” á Vestfjörðum.
3. Iðnaður.
Hlutdeild Vestfjarða miðað við
mannafla var aðeins 2.2% i öðr-
um iðnaði en fiskiðnaði á árinu
1978 (sjá töflu 2). Ef nánar er at-
hugað hvernig mannafli við
þennan iðnað skiptist á iðngreina-
flokka sést hve hlutur fram-
leiðsluiðnaðar er litill á Vesfjörð-
um (sjá töflu 3).
Við matvæla- og drykkjarvöru-
iðnaö störfuðu 128 manns árið
1978. A landinu öllu störfuðu 2.894
viö þessar iðngreinar og er þvi
hlutdeild Vestfjarða miðað við
mannafla 4.4% i matvæla- og
drykkjarvöruiðnaði. Ef teknir eru
saman allir aðrir iðngreina-
flokkar framleiðsluiðnaöar, þ.e.
vefja-, fata- og skinnaiðnaður,
trjávöruiðnaður, pappirsiðnaður,
prentun og annar framleiðsluiön-
aður, kemur i ljós að á Vestfjörð-
um störfuðu aðeins 85 manns við
þessa iðngreinaflokka á árinu
1978. A landinu öllu störfuðu hins
vegar 8.639 við þessar iðngreinar.
I heild er þvi hlutdeild Vestfjarða
i þessum iðngreinaflokkum tæpt
1%, en eins og áður hefur komið
fram varhlutdeild Vestfjarða um
5% af heildarmannafla á árinu
1978.
Verslunarþjónusta.
Hlutdeild Vestfirðinga af
heildarmannafla i verslun og við-
Sigurgeir Bóasson
skiptum var aöeins 2.7% á árinu
1978. Þetta segir sina sögu um
stöðu verslunar á Vestfjörðum. A
árinu 1977 gerðu aðilar á vegum
Framkvæmdastofnunar rikisins
könnun á verslun og þjónustu á
Vestfjörðum. Niðurstaða þeirrar
könnunar var m.a. sú, að versl-
unarþjónusta á Vestfjörðum væri
víða mjög ófullnægjandi, vöruúr-
val mjög litið, sérstaklega af
ýmsum sérvörum, póstverslun
til Reykjavikur tiðar.
Vandi verslunar á Vestfjörðum
er einkennandi fyrir dreifbýlis-
verslunina yfirleitt. Fjarlægð frá
heildsölum veldur minni veltu-
hraða vörubirgða. Meiri vöru-
birgðir krefjast aukins rekstrar-
fjár, vaxtakostnaður verður
meiri og stærra geymslurými
nauðsynlegt. Við verslun með
sérvörur veröur þessi vandi sér-
staklega mikill og veldur þvi að
margar verslanir treysta sér ekki
til að hafa þær á boðstólum.
Fleira má nefna, eins og kostnað
við pantanaafgreiðslu og lánsvið-
skipti, en slikan kostnað þurfa
verslanir i þéttbýli ekki að bera.
Annar vandi smásöluverslana á
Vestfjörðum er uppbyggingar-
vandinn. Vegna lélegrar
rekstrarafkomu hefur viða ekki
tekist að skapa f jármagn til upp-
byggingar, og stofnlán til bygg-
ingar verslunarhúsnæðis, hafa
ekki verið fyrir hendi nema að
takmörkuðu leyti. Hér þarf
Byggðasjóður að koma til, en til
þessa hefur Byggðasjóður ekki
lánað til bygginga verslunarhús-
næðis.
Með hliðsjón af þvi, sem hér
hefur verið rakið, er ljóst að
mikið misvægi er i atvinnubygg-
ingu á Vestfjörðum og verslunar-
þjónusta ábótavant. Flutningur
þessarar þingsályktunartillögu er
viðleitni i þá átt að úr þessu veröi
bæt. Eðlilegt er aö sú áætlun, sem
tillagan gerir ráð fyrir, veröi
unnin af Framkvæmdastofnun
rikisins i samvinnu við sveitar-
stjórnir á Vestfjörðum og Fjórö-
ungssambandi Vestfirðinga. 1
framhaldi af j>vi er eðlilegt, að
stofnlánasjóöum auk Byggða-
sjóðs verði falið að veita lán til
þeirra framkvæmda, sem
áætlunin felur i sér. Á undanförn-
um árum hefur mikil uppbygging
átt sér stað I sjávarútvegi og fisk-
vinnslu viðs vegar á landinu, og
hefur Byggðasjóður komið þar
við sögu. Hér hefur verið stigið
fyrsta skrefiö i framkvæmd
byggðastefnunnar, en aðeins
fyrsta skrefiö. Ef markmið
byggöastefnunnar eiga að nást
hlýtur Byggðasjóður nú að snúa
sér að öðrum verkefnum til að
skapa fjölbreyttara atvinnulif á
landsbyggöinni og að uppbygg-
ingu verslana i dreifbýli.
Einhæfir atvinnuvegir stuðla að
óstööugleika i búsetu.Fólk, sem
af einhverjum ástæðum getur
ekki unniö við fiskveiðar og fisk-
vinnslu á erfitt með að fá starf við
sitt hæfi og verður oft að flytjast
búferlum þangað sem atvinnu-
tækifærin eru fjölbreyttari. Þá
laðar einhæft atvinnulif fólk ekki
til búsetu, eins og reynslan sýnir
ef athugað er sú litla fólksfjölgun
sem orðiö hefur á flestum þétt-
býlisstöðum á Vestfjörðum á
undanförnum árum þrátt fyrir
mikla, en einhæfa atvinnu.
Nálægð Vestfjarða við ein bestu
fiskimið landsins og góð hafnar-
skilyrði veldur þvi, að fiskveiðar
og fiskvinnsla verða um ókomin
ár aðalatvinnugreinar Vestfirð-
inga. Þá veldur fjarlægð Vest-
fjarða frá aðalmarkaðs- og orku-
öflunarsvæði landsins þvi, að þar
er ekki hagkvæmt að reka orku-
frekan stóriðnað. Á hinn bóginn
er það ljóst, að ákveðin fjöl-
breytni i atvinnulifi er nauðsyn-
leg ef halda á uppi traustri byggð
i landshluta eins og Vestfjörðum.
Þaö er þvi eitt meginmarkmið
þessarar þingsályktunartillögu
að stuðla að fjölbreyttara at-
vinnulifi á Vestfjörðum.
Hitt skiptir ekki minna máli, ef
halda á uppi traustri og vaxandi
byggð úti um land, að verslunar-
þjónustan sé viðunnandi. Málefni
dreifbýlisverslana hafa mikið
veriö til umræðu á undanförnum
árum, en i raun hefur litið annað
gerst. Nefndir hafa verið skip-
aöar og skýrslur samdar, en
raunhæfar úrbætur ekki komist i
framkvæmd. Það er annað
meginmarkmiðið með þessari
þingsályktunartillögu, að úr
þessu verði bætt hvað Vestfjörð-
um viðkemur, en hlið sama á við
um dreifbýlisverslanir viða um
land.
Tafla 3.
Skipting mannafla við annan iðnað (fiskiðnaður undanskil-
in) á Vestfjörðum í iðngreinaflokka á árinu 1978.
Iðngreinaflokkar
Mannafli
á Vestfjörðum
Heildar-
mannafli
Hlutdeild
Vestfjarða
%
Matvæla- og drykk jarvöruiðnaður..... 128
Vefjar-,fata-ogskinniðnaður............ 22
Trjávöruiðnaður........................ 39
Pappirsiðnaður, prentun og blaðaútgáfa 10
Annar framleiðsluiðnaður............... 14
Blandaður iðnaður, nýsmiði og þjónusta 137
Þjónustuiðnaður..................... 44
Samtals
Heimild: Landssamband iðnaðarmanna.
394
2894
2406
1358
1770
3105
4118
1987
17638
4.4%
0.9%
2.9%
0.6%
0.5%
3.3%
2.2%
2.2%
SÖLUSKATTUR
Viðurlög falla á söluskatt fyrir nóvember-
mánuð 1980, hafi hann ekki verið greiddur
i siðasta lagi 29. þ.m.
Viðurlög eru 4% af vangreiddum sölu-
skatti fyrir hvern byrjaðan virkan dag eft-
ir eindaga uns þau eru orðin 20%, en siðan
eru viðurlögin 4,75% til viðbótar fyrir
hvern byrjaðan mánuð talið frá og með 16.
degi næsta mánaðar eftir eindaga.
Fjármálaráðuneytið,
19. desember 1980
Tamningar
Tamningastöð verður starfrækt á
Staðarhúsum simi um Borgarnes frá og
með 1. janúar.
'Ijamningarmaður Benedikt Þorbjörnsson
Tafla 1.
íbúafjöldi á Vestfjörðum 1940—1979
A. Þéttbýlisstaðir 1940 1950 1960 1970 1975 1976 1977 1978 1979
Patrelcsfjörður 71G 860 957 996 1026 1029 1035 1025 1016
Tálknafjörður 96 173 204 215 290 307 326
Bíldudaltu- 352 385 360 311 353 323 335 351 354
Þingeyri .... 378- 315 340 395 384 391 435 429 438
Flateyri 440 418 530 455 412 421 438 469 446
Suðureyri .... 355 411 403 459 518 511 500 526 512
Bolungarvik . G43 688 767 978 1053 1119 1186 1215 1249
Isafjörður,
Hnífsd 3129 3087 3013 3005 3081 3120 3203 3251 3301
Súðavik 218 231 184 201 226 222 256 252 248
Hólinavík 326 408 388 331 346 346 367 385 385
Þéttbvlisstaðir .
alls: G557 G803 7038 7304 7603 7697 8045 8210 8275
B. Dreifbýli og
blönduð byggð
alls: 639G 4363 3280 2746 3436 2354 2135 2080 2088
íbúafjöldi alls: 12953 11166 10318 10050 10039 10051 10180 10290 10363
Tafla 2. Atvinnuskipting á Vestfjörðum á árinu 1978:
Atvinnugrein. Mannafli á Vestfj. Hlutfallsleg skipting mannafla á Vestfjörðum Heildar- mannafli Hlutf.skipt. heildar- mannafla Hlutdeild Vestfjarða i einstökum atvinnugr.
Landbúnaður 13.5% 8108 8.0% 8.4%
Fiskveiðar ■ 671 13.3% 5373 5.3% 12.5%
Fiskiðnaður • 1356 26.8% 8486 8.4% 16.0%
Annar iðnaður .. 39Í 7.8% 17638 17.5% 2.2%
Byggingarstarfsemi. .. 509 10.1% 11023 10.9% 4.6%
Rafveitur, vatnsveitur.. 127 2.5% 1102 1.1% 11.5%
Verslun og viðskipti . ... 417 8.2% 15182 15.1% 2.7%
Samgöngur .. 248 4.9% 8033 8.0% 3.1%
önnur þjónusta . 656 12.9% 25967 25.7% 2.5%
Samtals •5059 100.0% 100912 100.0%
Heimild: Hagtiðindi júni ’80.