Tíminn - 25.01.1981, Side 7

Sunnudagur 25. janúar 1981.
7
Wmmm
,Jón Sigurðsson:
Inn 1 nýjan áratug
Þegar litiö er um öxl við upp-
haf nýs áratugar og hugleitt er
hverjar breytingar hafa gengið
yfir stjórnmálalif landsmanna
mun það sjást að margvislegar
mikilvægar breytingar hafa
orðið á siðustu tiu árum á
flokkakerfinu og stjórnkerfinu.
Það er þvi ástæða til að velta
þessari þróun fyrir sér og reyna
að ráða i það hvaðan blása muni
á næstu árum.
Kratar enn
í lægð
Það sem fyrst verður fyrir um
gengi einstakra stjórnmála-
flokka er að svo virðist sem hin
mikla fylgisaukning Alþýðu-
flokksins sem kom fram i
kosningunum 1978 sé horfin aft-
ur með öllu. Alþýðuflokkurinn
er samkvæmt þessu, t.d. i nýj-
ustu skoðanakönnun Dagblaðs-
ins, enn kominn niður i lægðina
sem hann var i allan fyrri hluta
áratugarins. Nú hefur sú
breyting önnur orðið á aðstöðu
flokksins að hann er rúinn áhrif-
um innan Alþýðusambandsins,
svo sem greinilega kom fram
þingi A.S.t. fyrr i vetur.
Ef niðurstöður nýjustu
skoðanakönnunar Dagblaðsins
um fylgi Alþýðuflokksins eru
nærri réttu lagi verður að álykta
að fylgisstofn Alþýðuflokksins
hafi á liðnum árum minnkað um
þriðjung, og er það i sjálfu sér
mjög mikilsverð breyting i
stjörnmálalifi landsmanna.
Með þessu er þá upp kveðinn
mjög réttlátur dómur um
hávaðamennina sem mestu
hafa ráðið um málefni Alþýðu-
flokksins á siðustu árum, Vil-
mund Gylfason og samverka-
menn hans.
Hins vegar bendir ýmislegt
reyndar til þess að innbyrðis-
deilur séu að hefjast i flokknum
út af þessu öllu. Annars vegar er
Vilmundur Gylfason orðinn al-
gerlega einangraður i þing-
flokknum, en hins vegar kennir
hver öðrum um að ekki gengur
of vel með blaðaútgáfu flokks-
ins, svo sem nýlegar fréttir af
Alþýðublaði og Helgarpóstinum
bera með sér.
Framsókn
vel búin
Að þvi er Framsóknarflokk-
inn snertir virðist það skýrast
að fylgistapið sem flokkurinn
varð fyrir i kosningunum 1978
hefur unnist upp að nýju. 1
siðustu skoðanakönnun Dag-
blaðsins er þetta enn staðfest,
en fylgi Framsóknarmanna
hefur i sögunni leikið á bilinu 22-
26% atkvæða. A siðari árum
hefur orðið mjög hröð endurnýj-
un i forystuliði flokksins og i
þingflokki hans og verður að
telja að flokkurinn sé af öllum
ástæðum mjög vel i stakk búinn
að takast á viðný verkefni á ár-
unum sem fram undan eru.
Til samanburðar við það sem
áður sagöi um útgáfumál Al-
þýðuflokksins hefur Fram-
sóknarmönnum tekist að leysa
versturekstrarvandamálin sem
Timinn átti við að glima og
endurnýjun I forystuliði blaðs-
ins er ekki þáttur i deilum, en
sem kunnugt er mun sá sem
þessi orð ritar láta af störfum
sem ritstjóri Tfmans á vori
komanda.
Reyndar er staða Fram-
sóknarflokksins að þvi leyti
merkileg nú um hrið að hann er
i rauninni stærsti stjórnmála-
flokkur þjóðarinnar, þar sem
hæpið er að tala um Sjálfstæðis-
flokkinn sem einn stjórnmála-
flokk um þessar mundir. Hvað
upp kemur i þessu efni er örðugt
að segja, en hvað sem öðru liður
er um sjaldgæft tækifæri að
ræða fyrir Framsóknarmenn.
Kerfisflokkur
ekki síður
Að loknum siðasta áratug er
orðin sú meginbreyting i is-
lenskum stjórnmálum að Al-
þýðubandalagið er ekki lengur
flokkur andstöðu, gagnrýni og
andófs. Staða , Alþýðubanda-
lagsins hefur þannig gerbreytst,
og hefur önnur slik meginbreyt-
ing á högum og aðstöðu
sósialiskrar hreyfingar á Is-
landi ekki orðið siðan Sósialista-
flokkurinn var stofnaður á ár-
unum fyrir heimstyrjöldina.
Með þessu er ekki sagt að
sósialistarhafi ekki áður setið á
ráðherrastólum, það hafa þeir
gert, en siðasti áratugur er
fyrsta skiptið sem þeir ná að
hafa langvarandi áhrif á gang
mála i st jdrnarráðinu þannig að
hreyfing þeirra sjálf verður
fýrir áhrifum valdsins.
1 stað þess að vera flokkur
gagnrýni og andstöðu er Al-
þýðubandalagið orðið rikis-
flokkur, valdaflokkur og kerfis-
flokkur ekki siður en hver flokk-
ur annar. A þvi leikur meira að
segja sterkur grunur að Alþýðu-
bandalagið sé orðið valdamesti
kerfisflokkurinn i landinu nú um
stundir, og er þá einnig átt við
hin miklu itök sem flokkurinn
hefur Ut fyrir sjálft stjórnkerfið.
Þannig hefur flokkurinn lykil-
stöðu i bæði Alþýðusambandi
Islands og Bandalagi starfs-
manna rikis og bæja, er forystu-
flokkur I borgarstjórn Reykja-
vikur og máttugur bæði i rikis-
stjórn og á Alþingi.
Við þetta bætist tvennt sem
hefur komið Alþýðubandalaginu
vel: Flokkurinn er einbeittur og
forysta hans er ánægð með
sjálfa sig, en engir forystumenn
hrósa sjálfum sér jafnmikið og
ráðherrar Alþýðubandalagsins.
Hins vegar hefur flokkurinn ár-
um saman haft algert forræði
fyrir menningarmálum og i
skólakerfinu og t.d. samtökum
listamanna og enda þótt mjög
hafi dregið úr þessu forræði á
siðustu árum og það sé þverr-
andi frammi fyrir nýjum
straumum og aðstæðum gætir
þess enn mjög.
Þannig gengur Alþýðubanda-
lagið inn i nýjan áratug valda-
meira en nokkru sinni fyrr. Það
er smám saman að verða næsta
tækifærissinnaður valdaflokk-
ur, ihaldssamur fyrir sig og sitt
kerfi svo sem birtist þegar verð-
bólguna ber á góma, en hallast
að einhvers konar þjóðernis-
legri rikishyggju þar sem helstu
úrræðin eru millifærslur,
skömmtun og höft, nefndabákn
hjá ri'kinu og áætlanagerð á
opinberum skrifstofum, forsjá
flokks og rikis.
Gljúfur óvildar
Sú breyting ein sem lang-
mestu varðar i þróun siðustu
ára er auðvitað klofningur
Sjálfstæðisflokksins. Eins og nú
standa sakir er ekki séð fyrir
endann á þvi máli, en mjög
ótrúlegt verður að teljast að
sættir geti orðiö i liði Sjálf-
stæðismanna á næstu árum.
Miklu liklegra er að þarna sé
staðfest gljúfur óvildar og ill-
inda sem haldast muni um
nokkrarkynslóðir. Það er alveg
ótrúlega mikil illska sem
hlaupin er i innri mál Sjálf-
stæðisflokksins, gamalgróin
úlfúð sem hefur hlotið rækilega
endurnýjun.
Ekkert bendir til þess að sam-
eiginleg „lausn” sé nokkurs
staðar i sjónmáli á vanda Sjálf-
stæðisflokksins. Skoðanakann-
anirog almannatal benda þvert
á móti til þess að mjög mjótt sé
á munum milli forystuliðs
flokksins i stjórnarandstöðu
annars vegar og hins vegar
varaformannsins á stóli for-
sætisráðherra og stuðnings-
manna hans. Má mikið vera ef
rikisstjórnin og varaformaður-
inn njóta ekki fylgis meirihluta
Sjálfstæðismanna i landinu, og i
kjördæmum virðast ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins ekki verða I
neinum vandræðum með að
tryggja sér stöðu i framboðum
og kjör í kosningum.
Ef svo fer mun Sjálfstæðis-
flokkurinn halda áfram að vera
óstarfhæfur, nafnið tómt i
stjórnmálabaráttunni og gæti
svo staðið lengur en margur
hyggur. Nú benda skoðana-
kannanir til þess að Sjálfstæöis-
flokkurinn — hvað sem það nú
er!!! — njóti vaxandi fylgis, —
þaö er að segja bæði flokkur for-
sætisráðherra og flokkur for-
ystu stjórnarandstöðunnar.
Margt bendir til þess að flokks-
ins biði á næstu árum svipaö
ástand og rfkt hefur löngum inn-
an Kristilega demókrataflokks-
ins á Italiu sem iöulega er klof-
inn i afstöðu til rikisstjórnar
enda þótt flokksmenn séu jafn-
an á ráðherrastólunum!!
Miðað við reynslu ítala getur
sliktástand varað meira en ára-
tug ef út i það er farið.
Hlutverkaskipti
Það er til marks um það hve
mjög staða Sjálfstæðisflokksins
hefur veikst i islensku þjóðlifi á
siðustu u.þ.b. fimm árum að
flokkurinn er kominn i minni-
hluta f Reykjavik, forystulið
hægrimanna i launþegasamtök-
unum virðist fremur hneigjast
að Gunnari Thoroddsen en Geir
Hallgrimssyni, Dagblaðið hefur
brotið i spón einveldi blaða-
flokksins i fjölmiðlun i landinu
og virðist hliðhollt Gunnari á
sama tima og Visir berst i
bökkum; um leið veikist staða
flokksins við það að ýmsir sem
áður voru áhugasamir flokks-
menn, t.d. i hópi kaupmanna og
vinnuveitenda, vilja hvergi
koma nærri eftir að klofningur
flokksins varð opinber.
Þá er það og til marks urn það
hvernig flokksmenn finna á sér
að Sjálfstæðisflokkurinn hefur
misst tökin á samfélagi og þjóð-
lifi að „hugmyndafræði” nýtur
vaxandi athygli innan flokksins
og þjóðfélagsgagnrýni eykst i
röðum Sjálfstæðismanna — á
sama tima og Alþýðubanda-
lagsmenn vitna I statistik!!!
Á sfðasta áratug hafa marg-
háttaðar aörar breytingar orðiö
i stjórnmálakerfi þjóðarinnar
og var gerð nokkur grein fyrir
sumum þeirra i sunnudagspistli
iTimanum sl. haust. Þar er um
aö ræða þá meginbreytingu sem
hefur orðið á hlutverkum
stjórnmálaflokkanna við próf-
kjörin, opnun fjölmiðlunarinnar
og þróun valdamiöstöðva sem
eru utan viö flokkakerfiö sjálft.
Margt fleira mætti nefna, en
aðeins þau atriði sem hér hefur
verið drepiö á gefa til kynna
mjög afdrifarikar breytingar
sem sjálfsagt munu setja svip á
framvinduna. Hve varanlegt
núverandi ástand reynist mun
enginn þora að geta sér til um,
en flestra veðra er von.
menn og málefni
Erfitt er að spá hvaöan blása muni á næstu árum.