Tíminn - 30.01.1981, Qupperneq 9

Föstudagur 30. janúar 1981

nWfr
13
Eins og kunnugt er hafa
Sameinuöu þjóöirnar ákveöið aö
árið 1981, sem nú er aö hefja
göngu sína skuli helgað barátt-
unni fyrir bættum kjörum fatlaðs
fölks hvar sem er i heiminum.
1 tilefni alþjóöaárs fatlaðra
hafa Sameinuðu þjóöimar gert
starfsáætlun fyrir alþjóöaárið þar
sem aðalmarkmiðiö er að vinna
að fullkominni þátttöku fatlaðra i
þjóðlifinu og jafnrétti þeirra og
annarra þjóðfélagsþegna.
Starfsáætlun S.Þ. er samin af
ráðgjafanefnd, sem i eiga sæti
fulltrúar frá 23 aðildarrikjum og
hefur nefndin einnig umsjón með
undirbiiningsstarfinu. Sérstök
skrifstofa vegna alþjóðaárs fatl-
aðra hefur verið sett upp i Vinar-
borg.
Starfsáætlun S.Þ. hefur að
geyma ymis tilmæli til aðildar-
rikjanna varðandi atriði sem
leggja skal sérstaka áherslu á,
innan hvers rikis svo og á alþjóð-
legum grundvelli. Hvað varðar
hið siðarnefnda veröa m.a. haldn-
ar svonefndar svæðaráðstefnur i
fjórum heimsálfum að tilhlutan
S. Þ. um aðstoð við fatlaða i þró-
unarlöndunum. Mikið djúp er
milli raunverulegra lifskjara
fatlaðs fólks og ákvæðanna I
yfirlýsingu S.Þ. um réttindi þvi
til handa.
Talið er að i heiminum séu um
400 milljónir manna, sem búa við
skerðingu eða fötlun af einhverju
tagi. Tiltölulega er meira um fatl-
að fólk i vanþróuðum löndum en
annarsstaðar, vegna bágborinna
lifskjara almennt. Orbirgð og
fátækt veldur þvi aö frumþörfum
fólks til fæðis og klæðis er ekki
fullnægt, hvað þá öðrum, eins og
t.d. heilsugæslu, menntun, at-
vinnu o.s.frv.
En einnig i velferðarikjunum
svonefndu, „allsnægtaþjóðfélag-
inu”, sitja fatlaðir ekkivið sama
borð og aðrir. Þeim er bægt frá
fjölmörgum þáttum þjóðlifsins
sumpart af þvi að við almenn
skipulagsstörf er ekki tekið tillit
til þess aö menn eru misjafnle^a
gerðir, sumpart af þvi að aðbun-
aöi fatlaðra er svo áfátt að þeim
er ógerlegt aö lifa eðlilegu lifi eins
og aörir.
Jafnvel f velferðarrikjum verða
fatlaðir oft að sæta lélegri mennt-
un, fábreyttu starfsvali eða engu,
slæmu húsnæði, þröngum efna-
hag og félagslifi. Afleiðingin er
oft félagsleg einangrun og ein-
semd.
Sameinuðu þjóöimar hafa sett
fram fjölmörg atriði, sem eins-
konar leiöarvisi fyrir aðildarrikin
að vinna eftir og samræma
athafnir á árinu. Þar kemur m.a.
fram að kappkosta beri að auka
fræöslu og skilning almennt á
fötlun af mismunandi tagi, hvort
heldur hún er likamleg, andleg
eða hvort tveggja. Varðandi hug-
takið fötlunhafa S.Þ. sérstaklega
tekiö fram i samþykkt sinni um
málefni fatlaðra að fötlun sé af-
stætt hugtak sem er háö sam-
skiptum einstaklingsins og um-
hverfis hans. Þannig getur um-
hverfiö bæði dregiö úr fötlun þeg-
ar tekið er tillit til eiginleika og
sérþarfa, en einnig getur þaö
aukið verulega á fötlunina og
hamlað þvi að hinn fatlaði geti
notiö þegnréttar sins og hæfileika
sinna.
1 samræmi við þetta sjónarmiö
beina S.Þ. þvi til allra aðildar-
rikja sinna aö vinna markvist að
þvi aö fatlað fólk eigi greiöan að-
gang aö öllum þáttum þjóölifsins
og að hagsmuna þess sé gætt við
skipulagsstörf á öllum sviðum
samfélagsins. Slikar aðgerðir I
þágu fatlaðra ættu aö falla sjálf-
krafa inn i umbóta- og þróunar-
áætlanir I hverju landi fyrir sig
svo og starf alþjóðastofnanna.
Fleiri atriði má nefna, sem S.Þ.
leggja áherslu á, svo sem rann-
sóknir á lifsháttum og kjörum
fatlaðra almennt. Ennfremur
rannsóknir, sem beinast að or-
sökum föúunar t.d. slysa og
hvaða ráðstafanir séu hugsanleg-
ar til aö koma i veg fyrir fötlun.
Margrét Margeirsdóttir,
formaður ALFA ’81:
Jafnréttismál
Ferilmál fatlaðra eru jafn-
réttismál, sem timabært er að
gera bragarbót á.
ALFA ’81 nefndin vill leggja sitt
af mörkum til að svo geti orðið og
að þessu verkefni vinnur starfs-
hópur sem mun taka þessi mál til
athugunar og meðferðar i sam-
vinnu við ferlinefnd fatlaðra, sem
skipuð er samkvæmt lögum frá
1979.
Akveðið hefur verið að halda
ráðstefnu fyrri hluta þessa árs
um ferlimál fatlaðra.
Hér er um mikiðréttindamál að
ræða eins og fyrr er drepið á i
þessari grein.
ALFA’ 81 nefndin mun gera sitt
ýtrasta til aö knýja á um fram-
Við upphaf
Alþj óðaár s
fatlaðra
Meginverk-
efni og
framkvæmd
Hér að framan hefur veriö
dregið saman i mjög stuttu máli
hvert er megin inntak samþykkt-
ar S.Þ. sem hefur verið beint til
aðildarrikjanna. Um allan heim
eru starfandi stjórnskipaðar
framkvæmdanefndir I tilefni al-
þjóðaárs fatlaðra. Hér á landi er
framkvæmdanefnd alþjóðaárs
fatlaðra skipuð átta manns og
eiga þar sæti fulltrúar stjórn-
valda og fulltrúar samtaka fatl-
aðra i landinu.
Nefndinni er m.a. ætlað að
tengja saman og samræma að-
gerðir rikisvaldsins, sveitar-
stjórna, samtaka fatlaöra og
annarra aðila.
t þessu skyni hefur fram-
kvæmdanefndin ALFA ’81 sent
bæjar- og sveitarstjórnum tilmæli
um að setja á- fót nefndir til að
vinna aö málefnum fatlaðra á ár-
inu. Eru nú starfandi 15 sllkar
nefndir, I stærstu sveitarfélögun-
um sem vinna að ýmsum verk-
efnum, i samvinnu viö samtök
fatlaðra á svæðinu.
Meginverkefni framkvæmda-
nefndarinnar á árinu eru i stórum
dráttum sem hér segir:
Aö móta heildarstefnu i mál-
efnum fatlaðra, þar sem lagður
er grundvöllur aö langtima þró-
un.
Að samræma og endurbæta
gildandi lög og reglugerðir um
málefni fatlaðra.
Að hlutast til um að úrbætur fá-
ist i atvinnu- og ferlimálum fatl-
aðra
Að láta fara fram alhliða og
ýtarlega könnun á málefnum fatl-
aðra.
Að afla upplýsinga um orsakir
slysa sem leiða til fötlunar og
gera tillögur um varnaðargerðir.
Að beita sér fyrir öflugu
upplýsinga og fræðslustarfi varö-
andi málefni fatlaðra og vekja
umræður um þessi mál.
Enda þótt hér verði ekki fleira
tint til af verkefnum, sem nú er
unniö að, er um mjög umfangs-
mikið svið að ræða. Rétt er að
vikja nánar að hverju einu fyrir
sig, enda þótt þau tengist meira
Margrét Margeirsdóttir, formað-
ur ALFA ’81.
og minna innbyröis. Stefnumótun
i málefnum fatlaðra má segja, að
felist að nokkru I einkunnarorð-
um alþjóöaárs fatlaöra sem eru
fullkomin þátttaka og jafnrétti.
Þetta er markmið, sem vitanlega
ætti aö vera svo sjálfsagt, að ekki
þyrfti sérstakt baráttuár til að
segja heiminum það. í reynd er
þó langur vegur þangað til að
þessu marki verður náð. Til þess
þarf þjóðfélagið að breytast i þá
veru aö viðurkenna fatlaöa ein-
staklinga, fyrst og fremst sem
manneskjur, sem hafi jafnmikla
þörf og jafnmikinn rétt til að lifa
lifinu eins og aðrir, hvort heldur
það er I almennum skólum, á
vinnustöðum, ellegar eiga heima
i venjulegum ibúðarhverfum eða
taka þátt I menningar- og félags-
lifi o.s.frv.
Þetta þýðir að umhverfið, sam-
félagið og stofnanimar verða aö
byggjast upp, með tilliti til
heildarinnar alírar, en ekki bara
fyrir hluta þegnanna, eins og nú
er.
Til þess aö unnt verði að þoka
framkvæmdum i rétta átt til
hagsbóta fyrir fatlaða, er nú langt
komin endurskoðun á lögum og
reglugeröum, sem snerta málefni
þeirra, þar sem leitast er við að
samræma og endurbæta laga-
bálka, sem i gildi eru. í þessari
endurskoöun er sérstök áhersla
lögð á einkum er varðar þann
þátt, eins og kostur er, og sam-
ræma stjórnun og uppbygginu á
þjónustu I ölhim landshlutum.
kvæmdir i þessum efnum. Krafan
um breytingar á opinberu hús-
næði og lagfæringar á umferðar-
götum fyrir fólk i hjólastólum er
svo sjálfsögð að naumast þarfn-
ast sllkt langrar umræðu, það er
orðið timabært fyrir löngu aö
hefjast handa i þessum efnum.
Sama gildir um breytingar á
umferðarmerkjum fyrir blinda
varðandi hljóömerki, svo og sér-
staklega merkta lyftuhnappa o.fl.
það er m.a. svona hlutirsem gefa
til kynna aö samfélagiö sé fyrir
alla þjóðarheildina.
Það er litilsvirðing við fólk,
sem þarf að nota hjólastóla til að
komast leiðar sinnar þegar opin-
berar byggingar eru þannig úr
garði gerðar aö þvi er fyrirmun-
aður aðgangur að þeim.
ALFA ’81 nefndin hefur farið
fram á við fjárveitingavaldið aö
fé verði veitt til að breyta opin-
beru húsnæði þannig aö það verði
aðgengilegt fólki i hjólastólum.
Nefna mætti ótal önnur dæmi,
sem leiða í ljós mismunun milli
fatlaðra og ófatlaðra, þó að það
verði ekki gert hér.
Eitt af viðfangsefnum ALFA ’81
.nefndarinnar er að láta fara fram
alhliða kannanir á högum fatl-
aöra i landinu.
1 þvi skyni hefur verið leitaö
eftir samvinnu við Félagsvis-
indadeild Háskólans, og mun
Þórölfur Þórlindsson prófessor i
félagsfræöi stjórna þeirri könnun
i samráði við ALFA ’81 nefndina.
Markmiðið með slikri könnun
er að varpa ljósi á hvernig að-
stæðum fatlaðra er háttað, svo
sem varðandi atvinnu, húsnæði,
endurhæfingu, aöstöðu til mennt-
unar, heilsugæslu, þátttöku I
menningar- og félagslifi, svo
nokkuð sé nefnt. Slikar kannanir
eru nauðsynlegar og gerir nefnd-
in sér vonir um að á grundvelli
þeirra upplýsinga, sem slikar
kannanir leiöa i ljós, muni verða
unnt aö byggja upp markvissari
og viðtækari þjónustu.
A vegum ALFA ’81 nefndarinn-
ar er starfandi hópur undir
forsæti landlæknis sem vinnur að
tillögugerð til að koma 1 veg fyrir
slys, sem er algeng orsök fötlunar
og örorku. Þetta verkefni snertir
bæði slys á vitmustöðum I um-
feröinni, og i heimahúsum.
Samkvæmt tölfræöilegum
rannsóknum er tiöni umferða-
slysa hærrihérá landi en á hinum
Norðurlöndunum. Sömu sögu er
að segja varðandi slys i heima-
húsum, einkum slys á ungum
börnum.
Hvernig má þetta vera? Hverj-
ar eru orsakirnar og hverjar eru
afleiöingarnar? Fjöldi fólks lifir
við ævilöng örkuml, sem afleiðing
slysa. Lif og heilsa verður aldrei
metið til fjár, þar gilda aðrir
mælikvarðar. Þessvegna má
einskis láta ófreistaö I baráttunni
gegn slysum. A vegum ALFA ’81
nefndarinnar er nú unnið að söfn-
un upplýsinga um orsakir slysa I
samvinnu við fjölda aðila, sem
hafa með þessi málefni að gera.
Má þar t.d. nefna umferöaráð,
öryggiseftirlit rikisins, Trygg-
ingastofnun rikisins o.fl.
Þjóð okkar á þvi láni að fagna
fram yfir flestar aörar þjóöir að
enginn þarf aö þjást né bera
örkuml vegna styrjaldarátaka og
hernaðar. En þrátt fyrir það,
verða fjölda margir, svipuðum
örlögum háðir, og i hverju einasta
tilviki þegar einstaklingurinn
verður fyrir slysi með varanlegri
sköddun, sem afleiðingu er slikt
óbætanlegt, hversu vel sem að
viðkomanda er búið bæði efna-
hagslega og félagslega.
ALFA '81 nefndin mun stuðla
eftir megni að fyrirbyggjandi aö-
gerðum meö tilliti til orsaka slysa
og er stefnt að þvi að leggja fram
tillögur um varnaðaraðgerðir og
koma á stað almennri umræðu i
þeim efnum á ári fatlaðra.
1 þessum málum dugar þó
ekkert minna en að landsmenn
allir leggist á eitt og reyni að
leggja fram sinn skerf til aö af-
stýra slysum. Það yrði ómetan-
legur árangur, sem næðist, á
þessu ári, ef okkur tækist að
fækka slysunum frá þvi sem nú
er.
Upplýsing
og fræðsla
Þá er komið aö þeim þætti i
starfi ALFA ’81 nefndarinnar,
sem trúlega á eftir að verða mest
áberandi, en það er upplýsinga-
og fræðslustarf, sem hefur verið
skipulagt i samvinnu við alla
helstu fjölmiðla landsins.
Stefnt er að þvi að hleypa af
stokkunum greinaskrifum og viö-
tölum I fjölmiðlum og veröur lögð
sérstök áhersla á að hvetja fatl-
aöa til að láta i sér heyra.
Hér er um ákaflega umfangs-
mikið svið aö ræða. Og tilgangur-
inn er m.a. sá að leitast viö að
rjúfa þá félagslegu einangrun,
sem alltof margir fatlaðir búa við
og liöa fyrir. En það er nauðsyn-
legt að koma viöar við en i fjöl-
miðlunum.
ALFA ’81 nefndin mun einnig
beita sér fyrir fræðslu i grunn-
skólum landsins með bæklingum
og öðru fræösluefni um fatlaða.
Þá hefur verið leitaö til bókaút-
gefenda varðandi útgáfu á þýdd-
um bókum um þessi mál.
Undirtónninn i öllustarfi fram-
kvæmdanefndarinnar er sá, aö
allt fdlk I þessu landi, sem haldið
er fötlun af einu eða öðru tagi,
verði í framtiðinni metið út frá
öðrum sjónarmiðum, en þeim,
sem gilda nú. Að manneskjan,
þrátt fyrir fötlun hver sem hún er
og hvernig sem hún er, öðlist i
reynd sama rétt og fái sömu tæki-
færi til þátttöku I þvi, sem fer
fram i þjóðfélaginu hverju sinni.
Að hinn fatlaöi fái tækifæri til
að nýta hæfileika sina og geti val-
ið sér lifsform samkvæmt óskum
sinum eins og hver annar með til-
liti til menntunar, búsetu, at-
vinnu, félagsstarfa o.s.frv.
íslenska þjóðin hefur reist
myndarlegar stofnanir og viöa
búið vel að fötluðum og öryrkjum.
Stofnanastefnan er þó á undan-
haldi, en önnur hefur rutt sér til
rúms, stefna sem felur i sér að
hjálpa einstaklingnum til aö lifa
sjálfstæðu lifi utan stofnana, með
öðrum ófötluöum i samfélaginu.
ALFA ’81 nefndin heitir á
landsmenn alla að leggja sitt af
mörkum til að ár fatlaöra beri
rikulegan árangur og að eink-
unnarorð þess verði ekki aðeins i
oröi heldur einnig og miklu frem-
ur i verki, fullkomin þátttaka og
jafnrétti.