Tíminn - 30.06.1981, Síða 9

Þriöjudágur 30. júní 1981.
„Hvert þessara þriggja ára,
1978—1980, hefur verið varið
allt að 40 milljónum lítra af
fitustaðlaðri mjólk til osta-
gerðar, en mysumagnið, þ.e.
sá hluti hráefnisins sem ekki
skilar sér í afurðinni hefur
ekki verið minna en 35-36
milljónir lítra á ári að
jafnaði".
litrar af prýðisgóðum drykkjar-
vinanda á klukkustund.
Þróunarkostnaður vinanda-
vinnslunnar, að meðtöldum stofn-
kostnaði við tilraunaverksmiðju,
er sagður hafa numið um 12
milljónum nýkróna, miðað við
gjaldeyrisgengið nú um miðjan
mai. Fjárfesting i sjálfri
vinandaverksmiðjunni, að með-
taldri byggingunni og búnaði til
að hreinsa frárennslisvatn og til
að þurrka gerið, nam yfir 20
milljónum króna. Þrýstisiunar-
tækin eru þá ekki með i dæminu.
Kjarninn i verksmiðjunni, gerj-
unarbúnaðurinn og eimingar-
tækin kostaði um 7 milljónir
króna.
Vinandavinnslan
Þótt vinandavinnslan sé snar
þáttur i starfsemi verksmiðj-
unnar i Cork er ostagerðin auð-
vitaðaðalatriðið. Þar er eingöngu
framleiddur cheddarostur i 40
punda einingum. Osturinn er
seldur til Englands eftir 3ja mán-
aða gerjunartima. Mysan er skil-
in og mysurjóminn strokkaður.
Þá er komið að sjálfri mysu-
* vinnslunni, en hún er með tvennu
móti. Ýmist felst hún i fram-
leiðslu mysudufts, eða mysupró-
teins og vinanda. 1 fyrra tilfellinu
er mysan þykkt á hefðbundinn
hátt með suðu i lágþrýstibúnaði,
þannig að magn þykknisins er
helmingur upphaflegs mysu-
magns. Þykknið er siðan þurrkað
við úðun.Með hinni aðferðinni er
mysan siuð i ósmósutækjum og
próteinið þannig aðskilið frá
öðrum mysuefnum. Próteinhlut-
inn er siðan þykktur á sama hátt
og úðaþurrkaður.
Próteinsnauða mysan, sem
siast frá i tækjunum, er hráefni
vinandavinnslunnar. Hún er látin
gerja i þar til ætluðum geymum.
Notaðir eru sérstakir mjólkur-
sykurgerjandi sveppir. Fyrst
þurfa þeir að fjölga sér i mysunni
og er þvi flytt með loftblæstri inn i
vökann, en eftir sólarhrings gerj-
un við 25 gráðu hita er gerið skilið
frá með skilvindu og vinandinn
eimaður úr vökvanum i 6-þrepa
eimingarbúnaði. Vinandanum er
komið fyrir i geymum sem full-
trúar tollyfirvalda gæta. Gerið
má nota oftar en einu sinni, en þvi
hættir til að úrkynjast og smitast
af óæskilegum sveppum og þvi er
það endurnýjað reglulega.
1 þessari irsku verksmiðju er
unnið á þremur vöktum i
vinandavinnslunni. Þrátt fyrir
mikil afköst er starfsmannafjöld-
inn ekki mikill. A hverri vakt eru
aðeins 4 starfsmenn, einn við
eiminguna, tveir i gerjuninni og
einn við rannsóknir og gæðaeftir-
lit. Vélakerfið er hreinsað einu
sinni i viku með ClP-meðferð.
Hreinsunin tekur 4-6 tima og fer
þannig fram að einn hluti sam-
stæðunnar er hreinsaður hverju
sinni. Yfirleitt ^jarf þvi ekki að
stöðva vinnsluna. Gerjunar-
geymarnir eru hreinsaðir til
skiptis eftir hverja tæmingu.
Eins og titt er i iðnaði viðast er-
lendis var það eitt helsta vanda-
málið við endanlega hönnun
verksmiðjunnar hvernig losna
skyldi við úrgangsvökvann, sem
eftir er þegar gerið hefur verið
skilið frá. Hann inniheldur u.þ.b.
0.9% þurrefni, að mestu sölt. Að
kröfuyfirvalda þurfti þvi að reisa
sérstaka vatnshreinsunarstöð i
tengslum við vinandaverksmiðj-
una, en hún hreinsar vökvamagn
sem svarar til eðlilegrar vatns-
neyzlu 70.000 ibúa.
Reksturinn
írska verksmiðjan skiiar dag-
lega 22.000 litrum af vinanda úr
um 600.000 litrum . af mysu, og
eins og áður segir er unnið á vökt-
um allan sólarhringinn. Þar sem
mjólkurmagnið sem berst osta-
gerðinni felldur mikið yfir vetrar-
mánuðina er þá notaður innflutt-
ur sykurúrgangur (melassi) til
gerjunarinnar svo að afkastageta
búnaðarins nýtist til fulls.
Vinandinn, eins og hann kemur
úr eiminum, er frábær að gæðum.
Hann bragðast ekki siður en
kornvinandi og er notaður við
gerð gins, vodka og likjörs.
Reikningslega kemur fram að
vinandi fæst úr um 80% mjólkur-
sykursins i mysunni. úr mysu
með 4.5% sykurmagni verður
vinningurinnaf vinanda þvi 3,6%.
Úr hverjum 1.000 litrum af mysu
fást þannig 36 litrar af hreinum
vinanda. Með gildandi vinanda-
verði, og með hliðsjón af sölu-
verði mysuproteinsins, er veru-
legur hagnaður af vinnslunni,
jafnvelþótt einhver hluti afurðar-
innar nái ekki gæðum neyzluvin-
anda og sé seldur sem iðnaðar-
alkóhól, við 15% lægra verði.
Á köflum er vinnsla vinanda úr
mysu eitthvað dýrari en þegar
notaður er venjulegur sykurúr-
gangur. Vegna jafnra eiginleika
mjólkursykursins er þó alltaf
auðveldara að hafa fulla stjórn á
vinnslunni og gæðunum með
notkun mysu. Það hefur auk þess
þýðingu fyrir fjárhagslega út-
komu rekstursins að verðlag á
mjólkurafurðum, einnig mjólkur-
sykri, er sveiflukennt, en
vinandaverðið fylgir oliuverðinu
eftir og hækkar stöðugt. Til
lengri tima séð er mysugerjun þvi
álitlegri en vinandavinnsla úr
sykurúrgangi.
Horfur
Þótt vel horfi um vinnslu
drykkjarvinanda úr mysu gæti
framleiðsla iðnaðaralkóhóls orðið
ekki siður áhugaverð i framtið-
inni þar sem það hefur re'ynzt á-
gætt eldsneyti fyrir hreyfla, i
hæfilegri böndu. I Brasiliu, svo
aðeins eitt dæmi sé nefnt, er ben-
zin nú almennt blandað alkóhóli i
magni sem nemur 10-15%.
Brennslugildi alkóhóls er að
visu lægra en benzins, sem
skýrist með þvi að i alkóhólsam-
eindinni er óhjákvæmilega
minnst eitt súrefnisatóm. Hún er
þvi á hærra oxunarstigi en ben-
zinsameindin. Rannsóknir hafa
þó leitt i ljós að með óverulegum
breytingum á blöndungi hreyflaer
óblandað alkóhól nothæft sem
eldsneyti, jafnvel fyrir flugvéla-
hreyfla.en ókostir alkóhólsins eru
taldir óverulegir þegar hlutur
þess i benzininu er ekki meiri en
20%.
Eins og vinandavinnslu úr
mysu hefur verið lýst hér virðist
hún einföld. Þó er ekki svo i
reynd. Hvert þrep i framleiðsl-
unnikrefstnákvæmrar stýringar,
og ýmsar tæknibrellur, sem auð-
vitað eru iðnaðarleyndarmál að
mestu, ráða úrslitum um árang-
urinn. Tæmandi upplýsingar um
vinnsluaðferðir liggja ekki á
lausu, sem er skiljanlegt þegar
tillit er tekiö til gifurlegs kostn-
aðar sem brautryðjendur þess-
arar vinnslu hafa orðið fyrir við
tilrauna- og þróunarstarfsemina.
Ein mikilvægasta upplýsingin i
þessu efni, frá okkar bæjardyrum
séð, er þó e.t.v. sú að fyrirtækið er
fyrst ábótasamt þegar vinnslu-
magnið nær 500.000 litrum af
mysu i dag.
9
fjölmidlun
Fyrsta íslenska
tfmaritið var
Iskrifaðádönsku
Timaritaútgáfa, sem var eins konar upphaf blaðamennsku
nútimans, hófst hér á landi fyrir rúmum tveimur öldum. Eftir að
fyrsta prentsmiðjan var flutt til landsins um 1530 var fjölmiðlun
með prenttækninni hérlendis einungis í formi smárita og bóka. i
tæplega tvær og háifa öld varð þar engin breyting á.
Bókmiðlunin, sem við getum kallað svo, gegndí þýðingarmiklu
hlutverki varðandi viðhald islenskrar menningar og varð til þess
aðmiöla skáldverkum, kristnum boðskap og fræösluefni af ýmsu
tagi til fjöldans. Timi fréttablaðanna kom löngu slðar.
Það var ekki fyrr en árið
1773 sem fyrsta eiginlega
fréttatimaritið leit dagsins
ljós hér á landi.Brautryðjandi
á þvi sviði var Magnús Ketils-
son, sýslumaður i Dalasýslu
sem gaf út Islandske Maaneds
Tidender, lslensk mánaðar-
tiðindi. Þau komu fyrst út i
október 1773, en árið áður,
1772, hafði með konunglegu
leyfisbréfi verið stofnuð
prentsmiðja i Hrappsey á
Breiðafirði. 1 henni voru
Mánaðartiðindin prentuð, en
ritstjórinn og útgefandinn sat i
Búðardal.
Landkynning
Mánaðartiöindi Magnúsar
sýslumanns eru allfjölbreyti-
legt timarit i litlu broti, með
ýmsum fréttum, fróðleik og
hugleiðingum um sitt af
hverju. Allt lesmál þess er á
dönsku.
Það kemur okkur nútima-
fólki heldur spánskt fyrir sjón-
ir að timaritið skuli hafa verið
skrifað á dönsku. Fljótt á litið
hefði maður talið að islenskan
væri heppilegri til þess að
flytja landsmönnum fréttir og
fróðleik, bæði þeim sem
bjuggu i nágrenni Magnúsar
sýslumanns i Dölum og ann-
ars staðar á landinu. En valið
á dönskunni hafði sinar
skýringar eins og flest annað.
Mánaðartiðindunum var
ekki sist ætlað að vera eins
konar landkynningarrit um
Island á erlendri grund, þótt
undarlegt kunni að virðast.
Þaðkemur glöggt fram hjá út-
gefanda timaritsins að hann
telur skort á góðri landkynn-
ingu hafa skaðað Island mjög
mikið á 17. og 18. öldinni og
segir að af engri þjóð hafi
farið verri fréttir erlendis en
af lslendingum, — og það
ómaklega.
Hver sem árangurinn hefur
orðiðafþessu starfi Magnúsar
sýslumanns á landkynningar-
sviðinu, er ljóst að hann hefur
sýnt lofsverða viðleitni i þess-
um efnum með útgáfustarfi
sinu og aukið upplýsingu um
tsland i nágrannalöndunum,
þvi að vitað er að blað hans
var sent til um 200 áskrifenda
erlendis.
Fréttaflokkun
Það er forvitnilegt fyrir
blaðalesendur nú á næst-
siðasta tug 20. aldar að kynna
sér fréttirnar i þessu fyrsta
timariti á Islandi frá þeirri
átjándu. Þær eru af margvis-
legu tagi yfirleitt án mála-
lenginga enda rýmið litið.
Stundum eru þær flokkaðar
eftirhéruðum, eða þá að þeim
er skipt i góðar fréttir og
slæmar fréttir, sem kallaðar
eru „Artige Hændelser” ann-
ars vegar og „Ulykkelige Til-
fælde” hins vegar.
Dæmi um óhappafrétt i
tiðindunum er til dæmis það,
að maður brennist illa i salt-
vinnslu en eitt ljúfasta dæmið
um það, sem Magnús sýslu-
maður nefnir „Artige
hændelser” er sérstæð frásögn
um sel, sem svaf á steini er
ist.A.vnsKT . ■
m.\.\ní:ds-
T 1 i) \i N í) E R.
í.. •, 17-3,
t 'Jíu
• ■■'• I-
l>OK»ri Aaroano
nov i.wmt.
»'* pfivilmfmÞ Kagir'l. irif.
N yheðcr.
Indf'in inic UAcruwIl (ur vxttt rr.<*7rl
1,!..... !í: '. nrir nun i;rii!i.:gcr J>t,anjcn,
f,ii. liliknnc Mjjccdv In.l-inc li.-.vcr
..nfccltgt SK*w 1
».ns- óng-Súúr » <» t.Itu tr. s< Fif
«iivb<U:tr ít n»f!i< .;r.! ;.cí i t -ncn mcl-
Iv.1, jr.ic r ci; vin.lt: J.U-’.n .,v (..,
Mánaðartiðindin hófu göngu
sina haustið 1773, allfjölbreyti-
legt timarit I litlu broti, prent
að i Hrappsey.
örn réðist á hann. Þessi frá-
sögn hefði væntanlega flokk-
ast undir slæmu fréttirnar ef
hún hefði ekki verið lengri. En
hún var það.
Það kom nefnilega til sög-
unnar köttur, sem réðist á
örninn. Ránfuglinn greip kött-
inn og flaug með hann á brott.
Fljótlega sleppti örninn hon-
um þó úr háalofti. Kötturinn
lifði af fallið hefur að likindum
lent mjúklega og allt fór vel.
Þetta taldist fréttnæmt árið
1773 af þvi, eins og segir i
Mánaðartiöindunum að „svo
viðreistur og hugrakkur kött-
ur er ekki á hverju strái”. En
þetta myndi sennilega ekki
siður teljast góð frétt árið
1981.
Fjölbreytni
Það vekur athygli nútima-
manna, hve þetta fyrsta tima-
ritokkar lslendinga var i raun
góður fréttamiðill og einnig að
hve miklu ieyti fréttaefni þess
svipar til þess sem gerist i
dagblöðum nútimans, þótt
framsetning efnisins og gerð
blaðsins sé skiljanlega ólik þvi
sem nú gerist.
I Mánaðartiðindunum voru
margvislegar smáauglýsing-
ar, en frásagnir og fréttapistl-
ar af ýmsu tagi voru mun
fyrirferðarmeiri en aug-
lýsingarnar. Sagðar voru
fréttir af hafis og heyleysi.há-
kariaveiðum og hreindýrum,
gestakomum, hjónaböndum,
dauðsföllum, dómsmálum,
veðráttu, verðlagi, þinghaldi
og matarskorti. Einnig var
fjallað um innflutning, bóka-
útgáfu, landbúnað, verslun og
iðnað i landinu i Mánaðar-
tiðindum sýslumannsins.
Þannig var i stuttu máli
upphaf timaritaútgáfunnar
hér á landi — frumraunin á
sviði islenskrar blaða-
mennsku fyrir 208 árum. Þetta
er eitt þeirra brota úr forsögu
nútima fjölmiðlunar, sem mér
finnst ástæða til að rifja upp i
þessum pistlum. Þótt við bein-
um aðallega athygli að sam-
tiðinni ætti aldrei að saka að
hýggja ab fortiðinni.
—ÓR
Ólafur Ragnarsson
skrifar