Tíminn - 26.07.1981, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 26. jilli 1981
■ McCullin: Daubinn og ótt-
inn eru ætið nálægir.
McCullin,
besti
stríðsljós
myndari
heims:
•t-'

. £
v ' ■}' \.' ; '. \
iiililillii
mrnMÉmmmm
,
mm

■
n Mynd tekin á Kýpur. Þaft er kannskiekkisist fjarlægðin sem gerir þessa mynd óhugnanlega.
A NÆSTA ANDARTAKI
ER MAÐURINN DAUÐUR
■ Donald McCullin er sennilega
besti striðsljdsmyndari heims.
Hann talarstöðugt um myndimar
sinar, eins og þær séu martröð
sem endurtekur sig á hverri
nóttu. 1 fyrirlestri sem fluttur var
afsegulbandi ér sýning á mynd-
um hans var opnuð i International
Center of Photography i New
York nýlega sagöi hann frá þvi er
hann hljóp einn og óvarinn inn I
þorp i Vietnam. Foringi suður-
vi'etnömsku herdeildarinnar sem
hann var i slagtogi við sagði við
hann: ,,ÞU ert kannski mjög
hugrakkur en þU ert lika mjög
heimskur.” McCullin svaraöi:
„Ég er kannski heimskur en ég
verö heppinn i dag.” „Já,” svar-
aði liðsforinginn, ,,en kannski
ekki á morgun”.
Liösforinginn hafði rétt fyrir
sér. Fifldirfska — og dauði —
einkenna ávallt ljósmyndir
McCullins sem allar eru teknar á
svar-hvítar filmur. 1 mörg ár
hafa kvalin andlit, rotnandi lik og
skelkaðir hermenn horfst i augu
viö blaðalesendur um allan heim.
baö er erfitt að nefna ljósmynd-
ara sem hefur tekiö jafnmikið af
jafnhrærandi myndum. NU hefur
McCullin sem orðinn er 46 ára
gamall, tilkynnt að hann muni
liklega aldrei f ramar snUa aftur á
vigvöllinn. Ekki er kyn þótt hann
hafi fengiö nóg: hann var á Kýp-
ur, I Biafra, i Bangladesh og i
Vietnam er þar geisuðu striös-
átök.
Margir aödáenda McCullins
vorna að nýjasta bók hans,
„Hearts of Darkness”, sem kem-
ur Ut á næstunni muni vinna hon-
um sess sem listamanni en ekki
einungis sem ljósmyndara. Sjálf-
ur segir hann hins vegar að ljós-
myndun sé ekki list. „Ljósmynd-
un er visindagrein sem maður
hefur tileiknaö sér,” segir hann. I
þessari nýju bók eru engir textar
undir myndunum, liklega til þess
að leggja áherslu á að þær séu i
rauninni „timalausar” handan
við dagblaðamennsku. Á sýning-
unni i International Center of
Photography er aftur á mótifarið
öðruvisi aö: þar eru blaöaUr-
klippur notaöar sem umgerðir
um myndirnar. Báöar aðferðim-
ar viröast jafnsterkar.
McCullin er Englendingur, hef-
ur tekið flestar mynda sinna fyrir
hið heimsfræga blað The Sunday
Times. Hann ólst upp i mikilli fá-
tækt, faðir hans var sffellt veikur
og hræðslan við dauðann settist
að f brjósti drengsins. Hann var
sendur i heimavistarskóla þar
sem lifsbaráttan var erfið og
hann varð að læra að bita frá sér.
Hann slapp frá þessu ömurlega
h’fi er hann fékk styrk til skóla-
göngu i' listaskóla og sköm mu sið-
ar, þegar hann var I Konunglega
flughernum, uppgötvaði hann
ljósmyndun. Árið 1964 tók hann I
fyrsta sinn myndir af striði: þá
fór hann til Kýpur fyrir The Ob-
server. „Næstu fjórtán árunum
eyddi ég i' það að hendast Ur Ur
flugvélum og ljósmynda bardaga
annarra.”
Þótt hann virðist gera fremur
Utiö Ur starfi sínu í ofangreindri
setningu er það ljóst að ljósmynd-
unin — og stríðin — gripu hann
heljartökum. „Ég lifði eins og
dýr. Ég þvoði mér ekki. Ég át það
sem ég kom höndum yfir. Ég svaf
þar sem ég sat. Og ég fór að likj-
ast hermönnunum æ meira.”
Honum var ekkert um það gef:*
og i miðju Vietnam striðinu ton.
hann sér langt fri og dvaldi i friöi
og ró I ensku sveitarþorpi. Ariö
1970þoldi hann ekki viðlengur, þá
hélt hann af stað á ný. I Kambó-
diu var hann nærri dauður þegar
sprengja sprakk skammt frá hon-
um. Er verið var að bera hann
upp í sjUkrabufreið settist hann
upp, dró fram myndavél sina og
tók myndir í grið og erg. Hann er
annálaður fyrir hugrekki en ef til
vill býr annað að baki. Það er ein-
hver geggjun I honum, eins og i
öllum frábærum stríðsljósmynd-
urum. Það sem hann sér og tekur
af vekur ógeð hans en samtimis
dregst hann að þvi. í upphafi
starfsferils hans, þegar hann tók
myndir af skærum Grikkja og
Tyrkja á Kýpur 1964 var hann
varkár. Þær myndir eru aö öllu
leyti eins konar inngangur að þvi
sem hann sfðar gerði. McCullin er
óravegu frá þeim sem hann tekur
myndir af, bæöi likamlega —
hann hætti sér ekki of nálægt
átökunum sjálfum — andlega —
þaö er ekkert samband milli ljós-
myndarans og myndefnisins. Hin
besta af þessum fyrstu myndum
hans sýnir tyrkneska leyniskyttu
sem hleypur Ut um opnar dyr og
■ Þessikona er 24ra ára. Barniðer
að deyja.
skugginn eltirá hvitum veggnum.
Þaö er róleiki i þessari mynd
þráttfyrirallt, hUn er einsog mál-
verk. Það hversu góð þessi mynd
er stafar eingöngu af formalisk-
um ástæðum. Áugnablikið hæfir
vel á mynd. Nokkru siðar sá hann
dauöan mann f fyrsta sinn. Það
hafði óskapleg áhrif á hann. Hon-
um bauð við þvf sem hann sá, rétt
eins og þegar honum bauð við yf-
irvofandi dauöa föður sins, en
hann var á einhvern hátt heillað-
ur.
Þegar Norður-VIetnamar og
Vfet Cong sveitirnar hófu Tet-
sóknina árið 1968 var Donald
McCullin kominn i fremstu vig-
linu. Hann var næstum óbærilega
nálægt myndefnum sínum.
Myndirnar sem hann tók þá eru
svo nálægt striðinu aö þær eru
aöeins spölkorn frá þvi að vera
striöiö sjálft. Ahorfendum mynda
hans finnst þeir vera staddir við
hlið þess dauöa hermanns sem
myndin er af, þeir geta lesið
uppkastið að bréfi sem hann hef-
ur skrifað unnustu sinni og fallið
hefur Ur vasa hans, þeir sjá
■ Landgönguliði I Vfetnam. Hið
rétta andlit striðsins.
myndina af stUlkunni sem stend-
ur Ut Ur veski hans. Og stundum
eru á myndunum ólöguleg
hrUgöld og áhorfendur vita ekki
hvað þeir eru að horfa á fyrr en
þeir taka eftir nokkrum limlest-
um fingrum einhvers staðar á
myndinni. „Mér er ekki sama,”
segir McCullin, ,,og þess vegna
tek ég myndir af þessu.”
McCullin hefur átt einna
stærstan þátt i þvi að við — vellif-
endur á Vesturlöndum — erum
neydd til að horfast I augu við
hrylling striðsins. Ef það er rétt
að sjónvarpið og fallegu mynda-
blöðin færa okkur frá sannleikan-
um — eins og Susan Sontag heldur
fram i' bók sinni um ljósmyndun
— þá heldur McCullin sinu striki.
Þetta er þvi merkilegra af þvi að
tæknilega er McCullin ákaflega
frumstæður ljósmyndari. Hann
notar engin bellibrögð eða tækni-
brellur til aö auka á áhrifamátt
mynda sinna, tekur myndir sinar
eins og hver annar amatör. Það
er i sambandi viö val mynda sem
McCullin er öðrum ljósmyndur-
um fremri. Hann veit hvert hann
á að beina myndavél sinni,
hvenær og hvers vegna. Menn
geta haldið ræður gegn striði, far-
ið i mótmælagöngur og skrifað
þykka do&’anta, en þaö er óþarfi
— mynd McCullins af landgöngu-
liða i Vietnam sem er stifur af
ótta og magnþrota af hræðslu,
hún segir allt sem segja þarf.
Sama gildir um myndir hans
frá Biafra-striðinu. McCullin
hryllti viö hungrinu sem hann sá,
við grindhoruðum likunum sem
lágu eins og hráviði tvist og bast,
við börnunum sem voru að deyja.
Einmittþess vegna varð hann að
taka af þeim myndir. Einu sinni
fann hann barn sem var að reyna
að sjága mjólkurdropa Ur móður
sinni. Móðirin 24ja ára en leit Ut
fyrirað vera a.m.k. fertug. Brjóst
hennar voru ekkert annað en
samanfallið skinn. Daginn eftir
að McCullin sá 800 börn deyja Ur
hungri flUði hann heim til Eng-
lands. Hann gat þetta ekki leng-
ur. En meira að segja myndir
hans Ur sveitum Englands — sem
hann birti i bókinni „Homecom-
ing” — bera með sér einhvern
hrylling, ótta. Þær eru dökkar,
það eru ringningarský i fjarska,
legsteinarnir I kirkjugarði breyt-
ast i þokunni I raðir hermanna,
spörfugl liggur dauður i ájónum.
John lé Carré, sem skrifar inn-
gang að bókinni „Hearts of Dark-
ness”, segir aö myndir hans séu
„striðsmyndir teknar á friðar-
tima. Hann rekst á vigvöll hvar
sem hann fer.”
Það er aldrei að vita nema
McCullin fari aftur Ut á hinn eig-
inlega vigvöll. Hann er nefni-
legalega svo einfaldur að hann
álftur — eða altént vonar — að
myndirhans geti orðið til þess að
koma í veg fyrir strið. Og viö
megum ekki dást alltof mikið að
myndum hans á hinum fagur-
fræðilega grunni — hversu snilld-
arlega sem þær eru uppbyggðar.
Við verðum að muna aö á næsta
ándartaki er maðurinn sem
myndin er af dauöur, sundurtætt-
ur af byssukUlum eða fallinn af
hungri, og hvergi til nema á
pappi'r. Gjörið svo vel aö haf a það
i huga þegar þið skoöið myndim-
ar sem fylgja þessari grein, góöir
lesarar.
—ij, þýddi, stytti og
endursagði Ur N ewsweek.