Tíminn - 17.12.1981, Blaðsíða 22

22______________________________Wmmm
menningarmá!
Ævisaga Ólafs Thors
■ ólafur Thors
Matthias Johannessen: ólafur
Thors. Ævi og störf I — II.
Almenna bókafélagiö 1981.
439 + 464 bis.
Um áratuga skeið var Ólafur
Thors í forystusveit íslenskra
stjórnmálamanna, áhrifamikill
leiðtogi borgaralegra afla, oft
umdeildur, en þo jafnan vinsæll
og virtur, jafnt af samherjum
sem andstæðingum.
Ævisaga Ólafs, eftir Matthias
Jóhannessen ritstjóra, er mikið
verk, rúmar 900 blaösiður i stdru
broti. Hún fjallar ööru fremur um
stjórnmálaferil Ólafs og er i raun
viöamikið verk um islenska
st jórnmálabaráttu frá þvi
snemma á þriðja tug þessarar
aldar og fram á miöjan 7. áratug-
inn.Til þess aö skýra hið pólitiska
andrúmslofter hér riktier Ólafur
hóf stjórnmálalafskipti verður
höfundur þó að leita lengra aftur.
Matthias rekur sögu stjórnmála-
mannsins Ólafs Thors mjög ýtar-
lega, allt frá fyrstu tið. Hann
fjallar nákvæmlega um þær póli-
tisku hræringar sem áttu sér stað
á hægri væng islenskra stjórn-
mála á 3. áratugnum. Það timabil
var mikiö umbrotaskeið i islensk-
um stjórnmálum, en sú flokka-
skipan, er siðan hefur haldist i
stórum dráttum var að leysa af
hólmi þá skipan er myndast hafði
á landshöföingja- og heima-
stjórnartimabilinu. Er góður
fengur aö þessari umfjöllun, en
furðulega litið hefur verið f jallaö
um sögu 3. áratugarins i islenskri
söguritun fram til þessa.
Skemmtilegur kafli er um
aðdraganda þess að ólafur var
fyrst kosinn á þing og af kosn-
ingabaráttunni i það skipti. Siðan
tekur hver kaflinn við af öðrum
og segir glöggt af hverri rikis-
stjórn sem setið hefur á Islandi
eftir að Ólafur hóf þingmennsku
og fram til þess er hann lét af
störfum sem forsætisráðherra og
dró sig í hlé frá stjórnmálaaf-
skiptum.
Hér er ekki ástæða til þess að
rekja efni ritsins frá kafla til
kafla, en mér þykir mestur feng-
ur að frásögninni af myndun
Þjóðstjórnarinnar 1939, af tilurð
Nýsköpunarstjórnarinnar 1944, af
myndun Viðreisnarstjórnarinnar
1959, og af viðræðunum við
Bandarikjamenn á árunum 1946-
1951. í siðastnefnda atriðinu
finnst mér þó frásögnin tæplega
nógu skýr, þar sem fjallað er um
fall Nýsköpunarstjórnarinnar,
þess óskábarns Sjálfstæöismanna
og Sósi'alista.
Höfundur rekur samningavið-
ræöur Ólafs Thors viö Banda -
rikjamenn vegna herstöðvakröf-
unnar 1946 mjög rækilega, og
segirþar m.a. vel frá viðskiptum
hans við bandariska sendiherr-
ann Dreyfus, sem virðist hafa
verið einna mestur skúrkur er-
Frá Kotum
og Kúskerpi
Ólina Jónasdóttir,
Ef hátt lét i straumnið Héraðs-
vatna.
Minningar, þættir og krot.
Iðunn.
■ Fyrir 35 árum kom út bók meö
nafninu: Ég vitja þln æska. Höf-
undur var ekkjanorður á Sauðár-
króki, þrotin að heilsu. Það var
f ■% 'i *** m'
Halldór
Kristjánsson skrifar um
bókmenntir
lendra sendimanna, sem hingaö
hafa verið sendir til dvalar, aö
Gerlach hinum þýska einum
undanskildum. Lét Dreyfus sig
ekki muna um aö ljúga til skiptis
að Ólafi og stjórnvöldum i Was-
hington og munaði minnstu, að sú
framkoma hefði afdrifarikar af-
leiðingar.
Jafnframt segir frá viðskiptum
Ólafsvið samráðherra sina, eink-
um sósialista. Og þar þykir mér
vera brotalöm i frásögninni. Ráð-
herrarnir virðast hafa verið
nokkuð sammála i afstöðu sinni,
en allt ieinu er stjórnin fallin, og
þá helst fyrir tilverknað Fram-
sóknarmanna! Marga skráveif-
una gerði það fólk Nýsköpunar-
stjórninni, en hér hefði þurft nán-
ari útskýringar við. Þá er i fram-
haldi af þessu skemmtilegur kafli
um tilraunir til endurreisnar Ný-
sköpunarstjórnarinnar og ljóst,
að ekki hefur munað nema hárs-
breidd aö hún tækist og þá jafnvel
undir forsæti Gunnars Thorodd-
sen.
Um KveldUlf og Kveldúlfsmáliö
svonefnda má segja svipað og um
kaflann um fall Nýsköpunar-
stjórnarinnar. Um Kveldúlfsmál-
ið er f jallað rækilega i fyrra bindi
ritsins, en mörgum hefði þó
vafalitið þótt hagræði aö nokkru
nánari frásögn af starfsemi
Kveldúlfs áður en Kveldúlfs-
málið hófst. Hefði það varpað enn
skýrara ljósi á hið pólitiska eðli
málsins og hvernig kratar hugð-
ust nota sér kreppuna til stjórn-
málalegs ávinnings.
Við samningu ritsins hefur
Matthias Jóhannessen viðað að
sér miklum fjölda heimilda.
Mestur fengur er þar að ýmsum
persónulegum gögnum Ólafs
Thors, minnisblöðum, sendi-
bréfum o.fl. Þessi gögn varpa um
margtskýrara ljósiá atburðarás-
ina og þó einkum á viöhorfi Ólafs
til manna og málefna á hverjum
tima.
Matthias hefur valiö þann kost
að birta mikið Ur þessum gögn-
um, kalla hinar persónulegu
heimildir þannig til vitnis er stór-
atburðir og mikil átök áttu sér
stað. Þessi aöferð hlýtur að telj-
ast fullgild sagnfræði, en hefur
bæði kosti og ókosti. Kostirnir eru
þeir, að hún gerir myndina af
Ólafi Thors og viðhorfum hans á
hverjum tima skýrari en ella og
hjálpar lesandanum til að
skyggnastinn i hugskot söguhetj-
'jnnar, skilja þau öfl og þær hugs-
anir, sem réðu gerðum hans og
ákvörðunum hverju sinni.
ókosturinn er svo sá helstur, að
þessiaðferð knýr höfundinn siður
til þess að leggja mat á heimild-
imar og skrifa Ut frá þvi. Verður
ritiö þvi siður stjómmálasaga en
ella þegar þessari aðferö er beitt.
Að minum dómi uppfyllir þetta
rit flestar þær kröfur, sem gera
þarf tilgóörar ævisögu.Þaö veitir
Ólina JónasdótUr frá Fremri-
Kotum.
I þessari bók voru bernsku-
minningar og ljóð. Dr. Broddi Jó-
hannesson skrifaði formála.
OLÍNAJONASDÓUIR
lesandanum góða mynd af sögu-
hetjunni, viðhorfum hennar, umi
hverfi og störfum. Mun mörgum
þýkja sem þeir þekki Ólaf Thors
dável að lestri loknum þótt þeir
hafi aldrei kynnst honum i lifanda
lifi.
Matthias Jóhannessen skrifar
söguna útfrá sjónarhóli ólafs
Thors og samherja hans. Hann
hefur ljóslega mætur á Ólafi en
ber þó aldrei á hann oflof, heldur
reynir að gera grein fyrir kostum
hansog veikleikum.Erþetta einn
af höfuðkostum ritsins, enda nóg
komið af heilagra manna sögum
á þvisa landi.
En þrátt fyrir mflria og aug-
ljósa kosti þessa rits ber mönnum
að taka umsögnum um aðra
flokka og pólitiska andstæðinga
Ólafs með varúö. Eðli ritsins og
frásagnaraðferö gerir það að
verkum að hér er kynnt lifshlaup
eins stjórnmálaforingja og við-
horf hans til þeirra sem börðust
meö honum og móti. Ritið er þvi
Nú eru þessar minningar gefn-
ar út aftur og fylgir þeim meira
sem Ólina skrifaði i lausu máli,
en allt eru þaö minningar og frá-
sagnir um liðna tiö, — frá mönn-
um og dýrum.
Það mun engan undra, þó að
systir þeirra Hallgrims og Fri-
manns Jónassonar kynni að segja
frá og hefði allt vald á máli til
þess. En það er einkum Kristrún
gamla á Kúskerpi sem lyftir
þessum minningum vegna sér-
stöðu sinnar. Margir hafa skrifað
minningarsinar um fólk á siðustu
tugum nitjándu aldar. En okkur
finnst aö Kristrún hefði sómt sér
vel hundrað árum áður þvi að hún
fellur vel að pietismanum,
strangri siðavendi og andúð á
hverskonar léttúð og gáska. Sjálf-
sagt má rekja mótun gömlu kon-
unnar allar götur þangaö og er
það þá dæmi um hve gömul og
gróin menning stendur af sér
storma nýrra tiða.
i Nú þökkum við fyrir það, að
þlina benti okkur á þessa sér-
góð heimild um viðhorf Ólafs
Thors til annarra manna á
hverjum tima og segir meira um
hann sjálfan en þá. Liggur i
■ Matthias Johannessen
stöku persónu og kynnti hana
fyrir okkur. Og við hrósum líka
happi að ólina lét tilleiðast að
ganga þannig frá minningabrot-
um sinum aö viö fáum að kynnast
henni sjálfri.
H.Kr.
Enn bætír
Bergsveinn
við
Bergsveinn Skúlason
Hrannarek.
Þættir frá Breiðafirði.
Vikurútgáfan.
■ Þetta er þrettánda bók Berg-
sveins og allar eru þær frá
Breiðafirði, um Breiðafjörð, land,
sjó og mannlíf. Og það eru engin
ellimörk sjáanleg á þessari bók. í
þessari bók nefni ég sérstaklega
það sem segir frá selunum.
augum uppi, að slikt rit getur
aldrei komið i stað heilsteyptrar
stjómmálasögu, sem byggð væri
á nákvæmum rannsóknum allra
tiltækra heimilda, könnun á við-
horfi allra flokka.
Vafalaust munu margir verða
höfundi þessa rits ósammála um
eitt og annað og ekki þykir mér
ósennilegt, aö ýmsir eigi eftir að
deila um athugasemd Mörtu
Thors, sem birt er á tfls. 443 f sið-
ara bindi. Þar er látið að þvi
liggja, að Bandarikjastjórn hafi
reynt að múta vinstri stjórninni i
herstöðvarmálinu árið 1956.
Undirritaðan brestur þekkingu
til þess aö dæma um sannleiks-
gildi þessarar athugasemdar, en
sé hún sönn, sem varla er ástæða
til að draga I efa, segir hún sina
sögu um Bandarikjastjórn,
starfshætti hennar og siðferði á
þessum tima. Hitt er svo annað
mál, að um lántökur vinstri
stjórnar Hermanns Jónassonar er
rækilega fjallað i meginmáli
þessa rits, enda hafa þær ekki
verið neitt leyndarmál fram til
þessa fremur en aðrar lántökur
islenskra stjórnvalda erlendis.
Allur frágangur ritsins er með
ágætum, en.sU athugasemd skal
þó gerö, að þar sem birtir eru
langir kaflar Ur heimildum,
sendibréfum eöa öðru sliku, fer
yfirleitt betur á að setja þaöefni
með breyttu letri. Það gerir les-
andanum auðveldara fyrir en
þegar heimildakaflar eru setlir i
sömu leturstærð og meginmál,
eins og hér er gert. Jafnframt
hefði mér þótt sem ýtarlegri til-
visanir tilheimilda og sérstök til-
vitnanaskrá hefðu aukið notagildi
ritsinsað mun. Er þó góður feng-
ur að heimildaskrá og nafnaskrá,
auk þeirra skjala, sem prentuð
eru aftast i' siðara bindi.
Lokaorð þessarar umfjöllunar
verða þau, að bókarhöfundur,
Matthias Johnannessen eigi
miklar þakkir skildar fyrir mikið
verk og gott. Hann hefur náð að
skapa skýra og skemmtilega
mynd af ÓlafiThors, draga fram i
dagsljósiðýmislegt, sem áðurvar
aðeins á fárra vitorði og auka
þannig við þekkingu okkar á
islenskri stjórnmálasögu 20.
aldar. Þegar sú saga verður
skráð f heild veröur trauöla geng-
iö framhjá þessu ritisem heimild.
Jón Þ. Þór.
«P'
Jón Þ. Þór íicA"1. .|H
skrifar um
bækur. dWH
Það má segja að nokkur galli sé
á ritsafni Bergsveins að þar gæti
nokkuð endurtekninga. Hann ber
oft aftur að efni sem hann hefur