Tíminn - 22.12.1981, Blaðsíða 35

___________________35
leigupennar í útlöndum
m mmrí i n rrrnr mTfi'm'mrTTT'T nimtm y rnnrm n t rrrrm rtm g'mrnn vrrm1

95?5!5JS!!?S!!2ÍIÍ!^f5^!fS!5
■

» » *«■»■■» Míitilis I i iJUJ JLIliJLmimid
AUUJJiAiuLUjjULU.%UMmiUumMM\iMJJJULUJM
l',v' Sí

tWk Jp :Æ •: J|

' V

■ Skáldið Virgill situr hér á milii menntagyöjanna Clió og Melpómenu. Þessi mósaikmynd úr rómversku húsi i Norður-Afriku er eina mynd
sem vitað er fyrir vist að sé af Virgli.
komandi meðöl til að verða
áhugaverður.”
Arfafeillinn dylst i allegóriskri
útleggingu textans. Hún
einangrar ljóðræna frumþætti
hans og gerir ráð fyrir að handan
sérhvers þeirra búi „það sem i
raun og veru er átt við”, og það
verði að laða fram til að megna
að skilja leyndarmál boðskapar-
ins. Fæðing frelsandi barns er
hins vegar f skáldskap Virgils ó-
umbreytanlegt tákn. Verkið allt
er borið uppi af hugmyndinni um
aldahvörfin miklu — frá illu til
góðs. Þannig er það annars vegar
grundvallað í hinni sögulegu ver-
öld sem það varðtil i, hins vegar
hefur það þá veröld upp i sina
eigin: hina skálduðu. 1 frum-
kristni fundu menn ákaft til að-
ventiskrar lyndiseinkunnar
Virgils og komust þannig nær
sannleikanum en forsendulaus
„visindi” sem heimfæröu ein-
staka þætti i skáldskap upp á
sögulegar staðreyndir.
1 rómaninum Dauði Virgils
leitast þessi magnaði Hermann
Broch við að sameina
„virgilskurnar” tvær sem svo
mjög höfðu gefið imyndunarafli
eftirkomendanna byr undir báða
vængi: hina meintu Krists-boðun
og fyrirmæli hins deyjandi til
vina sinna að brenna ófullgert
Eneasarkvæðið. 1 voldugri sam-
ræðu við Ágústus sem kominn er
til að færa handritsskrinin i
öruggan stað viðrar Virgill,
engum utan Broch sjálfum líkur,
skoðanir þrungnar — já! — ógnun
heimsstyrjaldarinnar siðari...
Þar er nú heldur betur rýnt ieigið
sjálf! Og ekki aðeins eigin heldur
list yfirleitt yfirleitt er vegin og
metin — hún er aðeins leikur, að-
eins leiftur, ávallt ófullnægjandi
andspænis siðferðisdómi lifsins á
undan ákvörðuninni verður að
koma þekking, en optik listar-
innarerblind, hið þekkingarvana
hlýtur að vikja fyrir þekkingunni,
sá mun koma sem meiri er og
eyða Róm Agústusar fyrir at-
beina annars og eilifs Róms.
Hinum sögulega Virgli — sem
dó rúmlega fimmtugur að aldri,
hinn 21sta september árið 19 f.
Kr., á heimleið frá Grikklandi —
honum Virgli okkar voru svo rót-
tækar (ég segi ekki:
germanómóralskar, en ég meina
það) efasemdir um listina vægast
sagt harla framandi. Með fom-
mönnum fer heldur hvergi ella
skáldskapurinn út fvrir tak-
mörk). Andstæðan sannleikur —
fegurð felst i' listinni sjálfri: Sæll
sá sem auðnast að grafast fyrir
um orsakir hlutanna, hljóðar til-
einkun Virgils til eftirlætisins
Lúkretfusar sem var mannsaldri
fyrr uppi og sáði I stórfenglegu
fræðakvæði epikúriskri efnis-
hyggju i Róm. En ástmögur For-
túnu einnig sá sem hefur land-
vættimar á sinu bandi! Og nú
siglir í kjölfarið (i öðru Georgi-
con) óðurinn til Italiu, gnægta-
landsins, lands miðjunnar.
Fyrirmælin um aö brenna
handritið og ennfremur sú ósk að
birta ekkert sem höfundur hafði
sjálfur ekki birt — þetta getur
einungis hafa verið sprottið af óá-
nægju með ófullgert ástand
Eneasarkviðu. Tvö þúsund ára
lotningarfull rýni i uppbyggingu
hennar hefur alltént fært heimin-
um sanninn um snilli „Episkrar
tækni Virgils” (svo heitir magn-
um opus nýrri Virgilis-filólógiu).
T.S. karlinn Eliot — segja mér
viskuvinir — viðurkenndi vi'st
ekkert annað skáld en Virgil sem
verðugt nafngiftarinnar
„klassiker”! Hversu viðkvæm
hefurekki hin listræna samviska
verið ef höfundurinn sjálfur hefur
greint veruleikann i söguljóði
sinu svo óralangt að baki hug-
sjóninni!
Hirðum, bændum, höfð-
ingjum
Aratug haföi tekið aö vinna að
hetjukvæðinu sem þegar er ýjað
að i Georgica en siðan vitaskuld
enn einu sinni hugsaö upp á nýtt:
og nú fyrirhugaði Virgill að reka
smiðshögg ið á verkið i
Grikklandi, þar þótti honum um-
hverfið nógu heimspekilegt.. I
Aþenu ber fundum saman við A-
gústus að koma heim úr Austur-
landaför, hitasótt neyðir skáldið
til að slást i förina, á sjóferðinni
elnar honum sóttin, dauðveikur
kemur hann að strönd ættjarðar-
innar. Skömmu eftir lendingu i
Brundisium (Brindisi) deyr hann,
að þvi er ætlað er úr mýrarköldu.
Li'kið var flutt til Neapolis
(Napoli) þar sem Virgill hafði
umfram allt lifað og starfað — i
Rómaborg sjálfri fannst honum
hann ekki eiga heima: þegar hon-
um var heilsað á götu, segir
sagan, horfði hann felmtri sleginn
inn i næsta hús... A legsteininum
á gröf hans — hvort hún er raun-
verulega hans gröf er auðvitað
dregið i efa — alltént er þar þessi
áletrun: auðgi latneskrar tungu
hyllir mesta skáld hennar:
Mantua me genuit, Calabri
rapeure, tenet nunc Parthenope.
Cecini pascua, rura, duces.
(„Mantúa ól mig, Kalabria hreif
migá brott,hylurmig núNapóli:
ég söng hirðum, bændum, höfð-
ingjum.”)
Róm til enda veraldar
En hvar snertast hin þrjú við-
fangsefni ljóðlistar hans? Er til-
veran á meðal (uppdiktaðra)
hirðingja, þar sem stigmál á-
kvarðast af samlifi við skepnur á
beit, lifsgleði og — kvöl og yndi
við ákafan söng, er þessi seiðandi
arkadíska idyllik ekki i hrópandi
mótsögn við hráan veruleikann —
vinnudag bóndans? Og er ekki
sveitalffið andstæða (róm-
verskra) stjórnmála sem mótast
af blóðugri valdabaráttu? Allt
eftir þvihvar áherslan haföi verið
lögö var Virgill ýmist yfirlýstur
sem skáld hetja og landvinninga-
manna ellegar skáld hirða og
bænda. Fyrir hálfu árhundraði
lýsti svo latinugráninn mikli F.
Klinger innri einingu verksins á
sannfærandi hátt. Eininguna
skapar frumþátturinn Róm —
ekki hin brútala og raunverulega
sem Virgill hræddistog forðaðist,
heldur hugsjón hans um tima
ogóendanleika...
Róm — i' þessu orði skildi
Virgill skipulag, einingu, frið —
holdtekju vonarinnar. Veröldin,
ef henni átti að verða bjargaö
gat aðeins haft eina miöju
og sú miðja var Róm. En
borgin sjálf var einnig hring-
ur: miðja hennar var keisarinn.
Rómarhugsjónin likamnaðist i
einum manni: i' honum mættust
jarðneskt skipulag og kosmískt —
sem Júpiter stjórnaöi. Virgill var
ekki frumkvööull þessarar hug-
smiðar, hún átti sér þegar orðiö
langa sögu er hann fangaði hana
eða hún hann, en alltént var hann
sá talsmaður hennar sem mest-
um ljóma stafar af. Hann tengdi
hana hugmyndinni um endur-
komuna: forðum — undir goð-
sögulegri stjóm Satúrnusar —
Þorhallur Eyþórsson
skrifar frá Miinchen
hafði ttalia verið i „samhljóm-
an”. Endurreisn hennar með
Agústusi er heimt hins glataða —
hið nýj a er i rauninni endurnýjun.
1 Georgica dregur Virgill upp
mynd hinnar upprunalegu Italiu,
brot af hennihefur varðveist i lífi
bændanna. Bucolica og Georgica
vegsama Oktavianus unga: hann
ersá lausnari sem koma á. Sigur-
inn yfir Antóniusi (viö Actium
árið 31 f. Kr.), sem hann sjálfur
nefndi i áróöursskyni sigur
vesturs á austrinu, virtist fylli-
lega staöfesta messiasarvonir
þær sem við hann voru bundnar.
Hefði nú Virgill, eins og hann
greinilega hugsaði sér i fyrstu,
vegsamað gerðir hans i hetju-
kvæði hefði hann staðiö á föstum
fótum itvöhundruð ára hefð róm-
versks sagnakveðskapar, á
meðal annarra, eins og jafnvel Á-
gústus, þóttfrábær væri, var aö-
eins einn á meðal annarra. En
meira var i húfi! Hann ætlaöi að
verða skáld Róms: viðfangsefnið
gat aðeins verið upphafið sjálft.
Þegar Eneas stofnar Róm með
þraut mikilli speglast þar
rómversk saga allt til vendingar
hennar, pax Augusta.
Sunt lacrimae rerum
Eneasarkviða er i raun réttri
fyrsta þróunarskáldsaga heims-
bókmentanna: lögmálið sem
söguhetjan hlýtur að lúta hefur
verið gefið fyrirfram til kynna af
örlögunum, aðeins — söguhetjan
veit þaö ekki enn... Þróunarferill
sjálfsleitarinnar spannar ná-
kvæmiega helminginn, sex
bækur. ógnin mesta er kven-
mynd augnabliksins: en — sko
til! — fyrr en varir er hinn hug-
prúði Eneas stokkinn úr heitum
beði Di'dó drottningar i Karþagó,
en hún hins vegar ferst með
slikum harmkvælum að nægt
hefði kynslóðum samansem efni i
ástarharmleiki allt til Wagners
ef ekki lengur. Að visu verður
Eneas að stiga niður tilfööur sins
sálaðs til þess að fá hinstu stað-
festingu á mikilvægi verkefnisins
— að stofnaRóm. Efni síðari hlut-
ans: hvernig þetta mikilvæga
verkefni — i senn trúarlegs og
pólitisks eðlis — verður ekki af
hendi leyst án umtalsverðra
blóðsúthellinga: hvernig tró-
verski flóttamaðurinn vaknar
smám saman til vitundar um
sjálfan sig: hvernig hann greinir
tilgang lifs sins i framkvæmd
verkefnisins: — þannig verður
rómversk saga i heild túlkuð sem
leið að einu marki: að gera
Rómarhugsjónina að veruleika.
Okkar öld hefur öldungis ekki
farið varhluta af seiömagni slikra
leiðsögustefja — góða markmiðið
gæðirsöguna tilgangi, ekki sakar
ef það er grundvallaö i
„himnesku” yfirvaldi: leiðtoginn
fullkomnar hinn guölega vilja og
brýst gegn öllum hugsanlegum
hindrunum, valdhafinn viðheldur
skipulagi þvi sem komiö hefur
verið á: nútiðin er endurkoma
upphafsins. — Þætti nú ekki ein-
hverjum sæmdarheiti Virgils
„faðir Vesturlanda” hafa æðitvi-
ræða þýðingu?
Það er ekki unnt að hafa ein-
faldlega að engu þennan örlaga-
þrungna tviskinnung i áhrifum
Virgils, en reyna má að bægja
honum frá með þvi að hafa önnur
sjónarmið fremur i hámæli: til-
efni gefur reyndar hver Ijóðlina.
Hið einstæða i fari Virgils er ekki
vegsömun hans á rómverskum
heimsyfirráðum heldur hæfileiki
hans til að samsamast verki sinu:
þessi hæfileiki brýst fram i krafti
samúðar sem ekki á sinn lika i
fombókmenntum en er þó alls-
endis frábrugðin tilfinningasemi
nýrri bókmennta — i hvaða kvik-
inda li'ki sem hún nú annars
birtist...
1' Karþagó sér Eneas (sér til
undrunar?!), sem þangað hefur
hrakið undan ofviöri, falli Trjóu,
þaðan semhonum einum auðnað-
ist að sleppa lifandi, lýst á vegg-
myndum á hofinokkru — og hann
veit: hann er kominn að strönd
þar sem búa menn — það er að
segja lifverur sem geta sett sig i
spor annarra og þannig skynjað
raunir ókunnugra. Þá em mæld
þessi orð — óþýðanlegust allra
orða: Sunt lacrimae rerum. Ekki
eru aðeins til þeir hlutir sem
menn gráta, heldur eiga tár sér
orsakir. — Hluttekning skáldsins
er hvarvetna hið næsta...
Þórhallur Eyþórsson.