Tíminn - 22.12.1981, Side 43

Þri&judagur 22. desember 1981
43
Graham Greene, sá heimsfrægi rithöfundur, á við
einkennilegt vandamál að stríða. Hvar sem hann fer,
fréttir hann að annar maður hafi verið
á undan honum og kallað sig ... Graham Greene
Þessi bók er ekki sjálfsmynd.
Slíka mynd eftirlæt ég vinum og
óvinum aö draga upp. Samt sem
áöur stend ég mig aö því aö hafa i
mörg ár leitaö aö manni sem kall-
aöi sig Graham Greene.
Þegar ég keypti „Kvæöasafn”
Edwards Thomas fyrir meira en
fimmtiu árum siöan hreifst ég
mjög af ljóöinu „Tvifarinn”, þó
ég gæti ekki gert mér grein fyrir
þvi hvers vegna. Þaö var ekki I
flokki meö bestum ljóöum höf-
undarins. í ljóöinu segir hann frá
feröalagi sem er stööugt aö rek-
ast á ummerki eftir mann,
nákvæma eftirmynd hans sjálfs
og fer þessi maöur á undan hon-
um og ætiö velja þeir sömu leiö.
Þar kemur aö feröalangurinn
er viti sinu fjær, hann flýtir för
sinni, æöir áfram i von um aö ná i
skottiö á tvifaranum en árang-
urslaust. Feröalangurinn veit
ekki hvaö hann muni gera, nái
hann nokkru sinni tvifaranum en
hann er rekinn áfram af blindri
hvöt, aö sjá, aö ganga úr skugga
um aö þessi maöur sé nákvæm-
lega eins og hann sjálfur.
Kvæöinu lýkur á þessa leiö:
„Hann fer, ég elti: aldrei laus
uns hann hverfur. Þá hverf ég
einnig.”
Aldarfjóröungi eftir aö ég las
þetta kvæöi I fyrsta sinn lenti ég
sjálfur á slóö Tvlfarans og þau
eru ekki mörg árin sem hafa liöiö
án þess aö (ég rækist á ummerki
hans: mér hafa borist bréf frá
ókunnugum sem kveöast hafa hitt
mig viö brúökaup sem ég var ekki
viöstaddur, eöa viö messu sem ég
sötti aldrei — einu sinni hringdi
kona til min frá Róm og sagöist
þekkja mig, ég hef séö myndir af
mér i blööum I Genf og jafnvel
Jamaica og kannast ekki viö aö
maöurinn á myndinni sé ég. Tvi-
farinn kallar sig Graham Greene,
hver veit nema hann heiti i raun
og veru Graham Greene — ég á
engan einkarétt nafninu — en þó
er ýmislegt sem bendir til þess aö
i aö minnsta kosti eitt skiptiö
sem hann birtist hafi hann veriö
John nokkur Skinner, alræmdur
flóttamaöur úr fangelsum og lög-
reglan á Indlandi segir mér aö
hann heiti samkvæmt lögum þvi
ótrúlega nafni Meredith de Varg.
Hann gæti veriö þeir báöir — þvi
mennirnir sem tróna á þeim
tveimur illa prentuöu ljósmynd-
um sem ég á af honum eru ekkert
likir. Báöir kváöust vera ég.
Fjárkúgun?
Þaö var dálítiö fjárkúgunarmái
sem fyrst færöi mér heim sanninn
um tilveru Tvifarans. Vinur minn
Alex Korda hringi til mln einn
góöan eftirmiddag, þá var ég I
London.
„Hefuröu lent I einhverjum
vandræöum?” spuröi hann.
„Vandræöum?”
„Þaö hringdi til min ritstjóri
kvikmyndatimarits I Paris. Hann
var mjög áhyggjufullur vegna
þess aö hann haföi komist aö þvi
aö einn af starfsmönnum hans
var aö reyna aö beita þig fjárkúg-
un.”
Ég minntist þessa samtals i
næsta skipti sem ég fór til Par-
isar. Ég var staddur hjá vinkonu
minni og umboösmanni, Marie
Biche, þegar hún sagöi, algerlega
upp úr þurru:
„Ef einhver reyndi aö kúga út
úr þér fé, þá myndiröu koma til
min, ekki satt? Þú myndir ekki
borga?”
„Kúga út úr mér fé fyrir
hvaö?”
„Ja, eitthvaö I sambandi viö
ljósmyndir af þér meö einhverj-
um dömum — ég veit þaö ekki —
þaö er orörómur á sveimi.”
Þetta var áriö 1955 eöa ’56.
Tvifarinn fór mjög viöa um þetta
leyti. Ég fékk aö heyra sitthvaö af
þvi sem hann tók sér fyrir hendur
— ég heföi eins getaö gert það
sjálfur.
Ritstjóri franska blaösins
Mondanités skrifaöi mér til aö
minna mig á fund okkar er kvik-
myndahátiöin i Cannes stóö yfir
(en þá hátlö haföi ég ekki sótt), og
hann hrósaði mér mikiö fyrir
hæfileika mina i tennis, en þann
leik haföi ég ekki stundaö slöan ég
var ungur drengur I skóla. Þá
fékk ég bréf frá konu I
Montevideo sem skrifaöi á þessa
leiö:
„Þú fórst einu sinni meö mig aö
drekka i belgisku kökuhúsi á
horninu á Oxford Street (er þaö
ennþá til?) og þú kynntir mig
fyrir stúlku aö noröan sem þú
varst mjög ástganginn af.
Gekkstu aö eiga hana? Þú komst i
brúðkaupið mitt i nóvember 1935
og ég fór til Suður-Ameriku stuttu
siöar.”
Tvifarinn hefur lag á aö láta
muna eftir sér. Einkum og sér i
lagi viröist hann hafa mikil áhrif
á konur.
Hver er Veronica?
Þaö var kvenmannsrödd I sim-
anum sem vakti mig siöla kvölds
er ég gisti sem oftar á Grand
Hotel I Róm — ég haföi fariö
snemma aö sofa eftir langa flug-
ferö frá Calcutta.
„Halló, Graham. Þetta er
Veronica.”
„Ó. Já komdu sæl, hvernig liöur
þér?” Hver i djöflinum, hugsaöi
ég, er Veronica?
„Ég hringdi á Geroge V. hótelið
i Paris og þeir sögöu mér aö þú
værir farinn til Rómar. Ég vissi
aö þú gistir alltaf á Grand” —
sem var satt og rétt.
„Já, ég var aö koma. Hvað ertu
aö gera?” spuröi ég, I von um aö
vinna tima til aö rifja upp hver
hún eiginlega væri. Ég mundi
ekki eftir Tvifaranum I svipinn
ogtaldi ekki óhugsandi aö ég heföi
einhvern tima rekist á einhverja
Veronicu.
„Ég ligg uppi i rúmi og er aö
lesa ódysseifkviöu I nýju Penguin
þýöingunni.”
„Ég er lika I rúminu. Hvaö seg-
iröu um aö vlö fáum okkur glas
annað kvöld? Ég er þvi miöur
upptekinn I matartimum,” bætti
ég varlega við.
Kvöidiö eftir fór ég meö vini
minum og beiö eftir henni á barn-
um. Hann féllst á aö taka hana ab
sér ef ég kannaösit ekki viö hana,
eöa ef hún væri óaðlaöandi. Kona
á fimmtugsaldri gekk skömmu
siöar inn á barinn hún var klædd
kvöldkjól og andlit hennar var
langt likt og á yfirstéttarhrossi.
Ég skildi hana eftir I höndum vin-
ar mins. Hann sagöi mér siöar aö
hún væri bandarisk og heföi hitt
Graham Greene i Arabiu.
7/Greene dæmdur í fang-
elsi"
Þaö var þetta sumar, held ég,
sem Tvifarinn komst I fréttirnar.
Ég haföi brugðiö mér til Brighton
i nokkra daga og þegar ég kom
aftur til London biöu min skilaboö
frá blaðinu Picture Post. Rit-
stjórn blaösins haföi borist sim-
skeyti sem undirritað var Gra-
ham Greene og sent frá Assam,
Indlandi: sendandi baö um aö
honum yröu send eitt hundrað
pund þar sem hann væri I ein-
hvers konar vandræöum meö ind-
versk lögregluyfirvöld, eftir að
hafa tapað vegabréfi sinu. Rit-
stjóri Picture Post haföi sent
mann til Albany, nálægt Picca-
dilly, þar sem ég hélt mig um þær
mundir, til þess aö spyrjast fyrir
um hvort ég væri yfirleitt á Ind-
landi. Húsvöröurinn var varkár
maður og svaraöi aö þar eö hann
heföi ekki séð mig i nokkra daga
gæti meir en verib að ég heföi
brugðið mér til Indlands. Pict-
ure Post simsendi þvi hundraö
pund þegar I staö. Siöar spurðist
þetta vitanlega út. I indverskum
blööum var slegiö upp stórum
fyrirsögnum: „Graham Greene
dreginn fyrir dómstóla. Dæmdur
til tveggja ára þrælkunarvinnu.”
Um sama leyti barst mér I hendur
eina raunverulega bréfiö, sem ég
hef séö frá Tvlfaranum. I þessu
bréfi, sem sent var Picture Post,
lést hann vera i fréttaleiöangri
fyrir blaöiö og þvi hlýtur þaö aö
hafa verið skrifaö til aö blekkja
indversk lögregluyfirvöld —
varla hefur hann vonast til aö
geta blekkt Picture Post.
Tvifarinn skrifaöi i kæruleysis-
legum stil frá Duklingia, Assam:
Herrar mlnir,
Vel má vera á þeirri stundu
sem þetta bréf berst ykkur i
hendur hafi skarar plattfættra
lögregluþjóna, leyniþjónustu-
manna sem gerviskegg og ann-
arra furöufugla lagt undir sig
bygginguna og spurt spurninga
um mig. Graham Greene er allt i
einu oröinn FRÉTTAEFNI. Fyrir
nokkru hnuplaöi einhver sam-
viskulaus óþokkinn töskunni
minni, peningum minum og vega-
bréfi. Ég geröi þá þaö sem mér
bar aö gera og haföi skeytasam-
band viö FULLTRÚA
STÓRA-BRETLANDS, konsúla-
skrifstofuna I Calcutta og baö þá
að hafa umsjón meö feröalagi
minu til Calcutta. Þeir reyndust
vera illa innrættir og báöu lög-
regluna á staönum aö athuga
málið sem var, undir þessum
kringumstæöum, ansi heimsku-
legt. Þetta er ÓRÓLEIKA-
SVÆÐI og er lögreglumennirnir
komust aö þvi aö þeirra á meöal
var útlendingur sem ekki gat gert
fullnægjandi grein fyrir sér uröu
þeir himinlifandi, stimpluöu mig
útsendara erlends rikis sem aö-
stoöaöi meö ráöum og dáö hina
byltingarsinnuöu NAGAMENN
og snimmendis settu þeir mig bak
viö lás og slá. Þessi málatil-
búnaöur mun undireins og ég hef
jafnaö mig, reynast hin ágætasta
viöbót við grein, sem enn hefur
ekki litiö dagsins ljós, um NAGA
VANDAMALIÐ.
Tveir te-ekriueigendur hér
á svæöinu hafa reynst mér
óendanlega vel, þeir mættu I rétt-
arsal i morgun og fengu mig laus-
an gegn tryggingu, aö öörum
kosti heföi ég mátt dúsa þarna i
guð veit hvaö langan tlma.
Viðtal við Tvífarann
Þiö eruö sennilega búnir aö fá
greinar um OLIUNA og FLÓÐIÐ.
JÓLASVEINNINN er farinn upp
til Amritsar til aö taka myndir af
hofunum þar og skeggjuöum
herramönnum Sikh-ættflokksins.
Hann missti af skúbbi aldarinnar
er hann var ekki til staðar aö taka
myndir fyrir framtiöina af —
breskum blaöamanni I steininum.
Ég hef ekki I hyggju aö veita
honum annaö tækifæri!
Nú er ég I mikilli, örvæntingar-
fullri, þörf fyrir peninga. Verið
svo vænir aö senda á meö-
fylgjandi heimilisfang, nú þegar
(eba fyrr), hundrað pund eöa svo.
Geriö svo vel aö ganga úr skugga
um aö þau muni ekki lenda i
vandræðum hjá gjaldeyrisyfir-
völdum, annars mætti kannski
senda eitthvaö I gegnum Orient
Longmans i Calcutta.
Þaö er vist ekkert fleira sem ég
hef að segja. FRUMSKÓGAR-
KRAFÁN veröur aö biöa þar til
ég get aftur dregiö andann.
NAGA VANDAMALIÐ er ennþá
vandamál — fyrir mér alla vega.
Þaö keppast allir um aö sannfæra
mig um aö allt sé nú meö kyrrum
kjörum og að slæmu strákarnir
hafi lagt af ósiði sina. Ég, fæddur
efasemdarmaöur, held varla.
Þaö er mjög erfitt aö koma rikj-
andi yfirvöldum I skilning um aö
ég er einungis fréttamaöur I leit
aö sannleikanum. Þó ég iöi i
skinninu aö skrifa þaö sem gæti
oröiö aldeilis frábær grein, þá eru
erfiðleikarnir sem ég á viö aö et ja
tröllauknir. Kannski er þaö svo
eftir allt saman aö þeir vilji EKKI
aö sannleikurinn veröi birtur.
Ykkar einlægur,
Graham Greene.
Ég stakk upp á þvi viö Picture
Post aö þeir gætu kannski sent
mig til aö taka viðtal viö Tvifar-
ann þar sem hann dúsaöi I fang-
elsi i Assam, en monsún-regntim-
inn dró úr mér kjark og sömu-
leiöis simtal sem ég átti viö
embættismann I utanrikisþjón-
ustunni I London. Hann baö mig i
öllum bænum aö láta sig vita áöur
en ég reyndi aö komast til Cal-
cutta, ég gæti nefnilega lent I
vandræðum vegna þess að Tvi-
farinn haföi stungiö af og brotið
skiloröiö. Og ekki nóg meö þaö,
heldur haföi hann lika horfiö á
braut meö ritvél, arbandsúr og
töluvert af fötum sem hann haföi
stolið frá te-bændunum sem hann
haföi notiö góös af.
Andi hans
ævintýrag jarn
Indverskur vinur minn skrifaöi
mér um máliö og sagöi meöal
annars I bréfinu:
„Mér viröist aö hann kalli sig
ýmis Graham Greene eöa Gra-
ham Green — án e-sins. Hann er
sagöur vera fæddur i Astraliu en
þaö er aöeins ágiskun (vegna
framburöar hans) þvi hann ber
aldrei á sér skilriki. I langan tima
hefur hann flakkaö milli te-bú-
anna og lifaö á bónbjörgum: hann
hefur lifaö likt og umrenningur og
þóst vera atvinnurithöfundur.”
Tvifarinn var fljótlega hand-
tekinn á nýjan leik og hvarf um
stundarsakir inn i indverskt fang-
elsi en jafnvel er svo var komið
fannst kona sem vildi tala máli
hans, þó hún heföi raunar ekki séö
hann I áratug. Hún skrifaöi mér
frá Bournemouth og baö mig um
aö hjálpa honum.
„Herra Graham Greene er hug-
rakkur maöur og ekki ósnortinn
af siögæöi, og þó hann hafi farið
um forboönar slóðir, vegna þess
hversu andi hans er ævintýra-
gjarn, þá er ég fullviss um aö
ákærurnar gegn honum eru
byggðar á ótraustum grunni.”
Og hvort andi hans var ekki
ævintýragjarn. „Hinn ákæröi er
eftirlýstur,” sagöi blaöiö States-
man I Calcutta, „vegna afbrota i
Calcutta, Patna, Ranchi, Luck-
now, Meerut, Poona, Bombay,
Dehli og vlöar.” Mikið verk fyrir
einn mann: kannski voru bæöi
John Skinner og Meredith de
Varg aö verki.
I tæpleg tæplega tvö ár bólaöi
ekkert á Tvifaranum: hann hvarf
úr huga mér þangað til dag nokk-
urn aö ég pantaöi mér far til New
York á skrifstofu BOAC i London.
„Ætlar þú aðeins aö gista eina
nótt i New York?” spuröi af-
greiöslustúlkan forviöa.
„Nei. Ég veit ekki hversu
lengi...”
„En þú ert bókaður daginn eftir
á flugiö frá New York til London.
Gæti veriö að hinn farþeginn væri
Tvifarinn aö snúa aftur úr fang-
elsinu á Indlandi? Eitt er vist, aö I
desember áriö 1959 var hann
kominn aftur á kreik. Marie
Biche skrifaöi mér I þeim mánuöi
og sagöi mér frá ungri og aölaö-
andi stúlku frá Frakklandi sem
fariö haföi aö sækja um vinnu hjá
bandariskum kaupsýslumanni
sem aðsetur haföi á Hotel Prince
de Galles. Sá ræddi viö stúlkuna
en réöi hana ekki vegna þess að
hún kunni ekki aö hraörita á
ensku. Er hún var á leiðinni út
aftur gaf sig á tal viö hana maður,
sýnilega Bandarikjamaöur, og
sagöist hann heita Peters eöa
eitthvaö i þá áttina. Hann kvaöst
hafa heyrt hluta af samtali stúlk-
unnar við kaupsýslumanninn og
skiliö aö hún væri I atvinnuleit:
hann væri einmitt aö leita aö rit-
ara fyrir vin sinn og félaga, rit-
höfundinn Graham Greene, sem
væri aö koma til Parisar til starfa
I tvo mánuöi en slöan ætlaöi hann
I nokkurra mánuöa reisu um
Bandarlkin þver og endilöng og
myndi leigja sér einbýlishús hvar
sem hann kæmi, þar sem hann
væri haldinn þeirri meinloku aö
geta ekki skrifaö á hótelherbergj-
um. Haföi stúlkan áhuga á þessu
starfi?
Stúlkan vann þá hálfan daginn 1
bókabúö I Paris og henni þótti
þetta tilboö vera of gott til aö geta
veriö satt, svo hún haföi samband
viö útgefanda minn i Frakklandi,
sem visaöi henni áfram til Marie.
Einnig kannaöi hún máliö á Hotel
Prince de Galles og fékk þau svör
aö þar væri enginn gestur sem
héti Peters. Marie stakk upp á þvi
aö hún færi til sefnumótsins sem
maöurinn haföi ákveöiö og freist-
aöi þess aö veiöa meira upp úr
honum um hann og félaga hans,
en stúlkan vildi þaö ekki vegna
þess aö hún þóttist viss um aö
Peters væri útsendari manna sem
seldu hvitar stúlkur mansali.
Hann haföi nefnilega sagt aö ef
hún ætti myndarlega vinkonu
sem vildi taka aö sér aö elda ofan
i Graham Greene, þá væri staöa
eldabusku einmitt laus um þessar
mundir.
Þetta var I slöasta sinn sem
Tvifarinn lét nokkuö aö ráöi aö
sér kveöa i llfi minu — þó hef ég
rekist á hann ööru hverju siöan.
Eins og til dæmis þegar ég sá
ljósmynd i blaöi á Jamaica af
„hinum fræga rithöfundi Graham
Greene og frú hans sitja þarna aö
drykkju meö Scudders (I miöju) i
Galleon klúbbnum.” Allir eru
hlæjandi á myndinni og halda á
glasi: Tvifarinn er meö augna-
brúnir eins og Pompidou, sýnist
glaðlyndur og er klæddur hvitum
jakka, „frú hans” er falleg kona.
Hvorugt þeirra er á myndinni
sem birtist i La Tribune de
Généve 8. júli 1967. og sýnir herra
og frú Graham Greene á flugvell-
inum i Cointrin — karlmaöurinn
er mun eldri en ég var þá, hann
viröist dálitiö snjáöur og er meö
litinn og hlægilegan tweed-hatt á
höföinu. Kona hans er ekki I fókus
en hún ber svört sólgleraugu. I
myndatexta stendur þetta:
„Breski rithöf undurinn
Graham Greene kom I gær, með
pipu i munnvikinu, frá Paris til
Cointrin. Greene, höfundur The
Third Man, býr nú I Parls en
hefurákveðiðaö hefja sumarleyfi
sitt I Genf.”
Greene þessi var spurður hvort
hann væri meö bók I smiöum en
hann kvaö nei viö, hann væri I
raunverulegu sumarleyfi.
Hver er ég
Var þaö Claudine sem var meö
honum, eöa var Claudine hin æsi-
lega kona sem drakk meö Scudd-
ers á Jamaica? Þaö var áriö 1970
sem ég heyröi fyrst um Claudine
en þá fékk ég bréf til hennar (þaö
var stllaö á „frú Graham
Greene”) sem haföi veriö sent frá
Cape Town I Suöur-Afríku.
„Ég skrapp I klúbbinn i gær..
Meö lymskulegum brögöum tókst
mér aö þefa uppi aö þú heföir
snúiö baki viö hitanum i Afriku
og gifst heimsfrægum rithöf-
undi... Að vera eiginkona rithöf-
undar er einmitt viö þitt hæfi og
ég er viss um aö þú getir hjálpaö
manninum þinum mjög mikiö.”
Þaö voru liöin næstum tuttugu ár
frá þvi einhver var beittur fjár-
kúgun I Paris: Tvifarinn virtist
vera aö setjast I helgan stein.
„Hann fer, ég elti: aldrei laus
uns hann hverfur.”
Fyrir allmörgum árum var ég I
Chile og var þá meöal annars
boöiö til hádegisveröar meö All-
ende forseta. Skömmu siöar til-
kynnti hægrisinnaö blaö i Santi-
ago aö einn manna forsetans
heföi siglt undir fölsku flaggi
og svikiö hann. Þá greiö mig
heimspekilegur efi. Haföi égsiglt
undir fölsku flaggi allan timann?
Var ég Tvifarinn? Var ég
Skinner? Gæti þaö jafnvel hugs-
ast aö ég væri Meredith de Varg?
— ij. sneri mjög lauslega.