Tíminn - 05.03.1982, Qupperneq 8

e

SHH'I ?'tn tn
utgefandi: Framsóknarfiokkurinn
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfs-
son. Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson. Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. ólafsson. Fréttastjóri: Páll Magnússon. Umsjónarmaður Helgar-Tim-
ans: lllugi Jókulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadótlir. Atli Magnússon. Bjarghild-
ur Stefánsdóttir. Egill Helgason. Friðrik Indriðason. Heiður Helgadóttir. Jónas
Guðmundsson. Kristinn Hallgrimsson. Kristín Leifsdóttir. Ragnar Orn Pétursson
(iþróttir). Sigurjón Valdimarsson. Skafti Jónsson. Utlitsteiknun: Gunnar Trausti
Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson. Guðjón Róbert Agústsson, Elin
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson,
Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavik. Simi: 86300. Aug-
lýsingasimi: 18300. Kvöldsimar: 86387, 86392. — Verð i lausasölu 7.00, en 9.00 um
helgar. Askriftargjald á mánuði: kr. 110.00.— Prentun: Blaðaprent hf.
Innlendur
lífefnaiðnaður
■ Margt bendir til að lifefnaiðnaður geti átt góða
framtið hér á landi. Tillaga til þingsályktunar um
innlendan lifefnaiðnað, sem nýlega hefur verið
lögð fram á Alþingi, er þvi meira en timabær.
Flutningsmenn hennar eru Guðmundur G.
Þórarinsson og fimm þingmenn Framsóknar-
flokksins aðrir.
Samkvæmt tillögunni felur Alþingi rikisstjórn-
inni að beita sér fyrir að komið verði á fót inn-
lendum lifefnaiðnaði. Með markvissri rann-
sóknaráætlun verði leitað svara við þvi, hvaða lyf,
lyfjahráefni.hormona og lifhvata megi vinna úr
innyflum fiska og sláturdýra, sem til falla hér-
lendis. Framleiðsla verði hafin jafnóðum og
rannsóknir sýna að hún sé hagkvæm.
Lifefnaiðnað má skilgreina sem framleiðslu
verðmætra lifrænna efna sem unnin eru beint eða
óbeint úr lifverum, t.d. gerlum og liffærum dýra.
Hráefni þessa iðnaöar eru oft verðlitlar auka-
afurðir landbúnaöar, sjávarútvegs og iðnaðar.
Undirstaða lifefnaiðnaðar er næg þekking á
sviði lifefnafræði og efnaverkfræði og nú i vax-
andi mæli i örverufræði og erfðafræði.
í greinargerð fyrir tillögunni segir m.a. á þessa
leið:
„Á íslandi fellur til mikið magn innyfla úr fisk-
um, hvölum og sláturdýrum, sem landsmönnum
verður að nánast engum verðmætum. Hráefni
þetta er verðmætt i lyfjaiðnaði, þ.e. við fram-
leiðslu lyfja, lyfjahráefna og lifhvata.
Lifefnaiðnaður er ört vaxandi viða um heim og
má i þvi sambandi sérstaklega benda á fram-
leiðslu lifhvata til notkunar i iðnaði. Nýlegar
kannanir benda til að framleiðsla lifhvata muni
aukast um 8% á ári fram til 1985 i Vestur-Evrópu
og Bandarikjunum. Þetta er á sama tima og
samdráttur virðist vera i mörgum efnaiðnaði i
heiminum.
íslendingar ættu aö geta átt mikla möguleika á
þessu sviði. Þeir eru fiskframleiðendur á heims-
mælikvarða. Innyfli þorsks,svo dæmi séu nefnd,
nema um 15% af heildarþunga fisksins. Hráefni
fellur þvi til hér i miklum mæli.
Lifefnaiðnaður er léttur sérhæfður iðnaður,
sem nýtir innlent hráefni og sérmenntaða starfs-
krafta. íslendingar ættu þvi að geta verið vel
samkeppnisfærir i þessum iðnaði”.
Þá segir i greinargerð tillögunnar, að þegar
hafi íarið fram athuganir, sem bendi til þess, að
Islendingar ættu að geta haslað sér völl á sviði lif-
efnaiðnaðarins.
Mikið sé rætt um að auka orkufrekan iðnað.sem
byggist á aðíluttum hráefnum. Þetta megi ekki
verða til þess, að við látum okkur sjást yfir nær-
tæka möguleika eins og lifefnaiðnað úr innlendu
hráefni. Innyflum fisks og sláturdýra sé nú að
mestu hent.en gæti orðið,ef rétt væri á haldið
grundvöllur fyrir öflugan lifefnaiðnað.
Það, sem vanti, sé stefnumörkun og markviss
vinnubrögð i framhaldi af þvi.
Þ.Þ.

þingfréttir ;
Föstudagur 5. mars 1982
Tómas Árnason viðskiptaráðherra:
Samkeppni,
verdgæsla og sterk
neytendasamtök
eru líklegasta leiðin til að tryggja lægsta
vöruverð, vörugæði og góða þjónustu
■ t skýrslu rikisstjórnarinnar
um aögeröir i efnahagsmálum
sem lögö var fyrir Alþingi i siö-
asta mánuöi segir m.a. um verö-
lagsmál: „1 verölagsmálum
veröur viö þaö miöaö aö draga úr
opinberum afskiptum af verö-
myndun og auka sveigjanleika i
verömyndunarkerfinu, sam-
kvæmt frumvarpi sem lagt
veröur fram á Alþingi á næstu
dögum. Tekiö veröur upp nýtt
fyrirkomulag sem miöar aö þvi
aö verögæsla komi i vaxandi mæli
i staö beinna verölagsákvæöa”.
Frumvarp þaö sem hér er lagt
fram er liöur i aö hrinda i fram-
kvæmd þessari stefnumörkun
rikisstjórnarinnar i verölagsmál-
um, sem fram kemur i skýrsl-
unni.
A styrjaldarárunum var vöru-
skortur og þvi ekki grundvöllur
fyrir virkri samkeppni. Þjóöirnar
byggðu þvi yfirleitt á opinberum
verðákvörðunum.
Aö seinni heimsstyrjöldinni
lokinni óx vöruframboð á alþjóö-
legum mörkuöum og heimamörk-
uöum hrööum skrefum. Þjóöirnar
fóru þvi hver af annarri aö hyggja
að breytingum i verölagsmálum.
Eftir 1950 tóku t.d. Noröurlanda-
þjóöirnar og okkar helstu
viðskiptaþjóöir upp löggjöf sem
byggði á frjálsri samkeppni.
Verölagsmál hafa ætið veriö
meira og minna deiluefni og hafa
þær deilur fléttast mjög inn i
stjórnmálabaráttuna. Þær þjóöir,
sem búa viö öfluga verslunar-
þjónustu hafa komist að þeirri
niðurstööu aö virk, frjáls sam-
keppni sé liklegasta leiöin til aö
tryggja sanngjarnt vöruverð.
A áratugnum 1960-1970 var
undirbúiö frumvarp til laga um
verölag, samkeppnishömlur og
óréttmæta viðskiptahætti. Það
frumvarp náöi ekki fram að
ganga.
Núgildandi lög um þessi mál
voru samþykkt áriö 1978 og hefir
verið breytt nokkrum sinnum
siöan.
En hver er höfuöröksemdin
fyrir þvi aö rikisstjórnin hyggst
nú draga úr hinu opinbera verö-
myndunarkerfi sem viö höfum
búiö viö um áratugaskeið og
byggja i þess staö á verögæslu og
samkeppnishvetjandi aögeröum i
vaxandi mæli? Svariö felst m.a. i
þeim annmörkum sem fram hafa
komið á rikjandi verölagskerfi og
sem brýn þörf er að ráöa bót á.
Þaö er ekki deilt um það nú aö úr-
bóta sé þörf á sviöi verðlagsmála,
en menn getur greint á um hvaöa
leiðir eru æskilegastar og hve
hratt á að fara aö settu marki.
Kerfið
Þetta er ekki i fyrsta sinn, sem
vilji kemur fram hér á Alþingi um
aö taka upp breytt kerfi i verö-
lagsmálum og færa þaö i
sveigjanlegra horf, en vonir eru
bundnar við aö meö þessu frum-
varpi hafi þó i fyrsta skipti tekist
aö leggja grunn aö þvi aö
nauösynleg samstaöa geti oröiö
um framkvæmd þeirra breytinga
sem fyrirhugaöar eru. Þegar
verðlagslögin voru upphaflega
samþykkt á Alþingi i mai 1978 var
ljóst aö framkvæmd laganna yröi
miklum erfiöleikum bundin, m.a.
vegna beinnar andstööu laun-
þegasamtakanna o.fl. aöila viö
veigamikla þætti þeirra.
Með þeim breytingum á lögun-
um, sem hér eru lagðar til, hefur
verið reynt aö gera framkvæmd
laganna auðveldari meö þvi aö
taka tillit til fleiri sjónarmiða en
áöur. Er lögö áhersla á aö dregiö
veröi úr verðlagsákvæöum i
áföngum, heimildir til þess aö
gripa inn i verömyndunina á ný
geröar afdráttarlausari. Eins og
áöur segir bindur rikisstjórnin
vonir viö aö þær breytingar á lög-
unum, sem frumvarpið felur i
sér, geti stuölað aö þvi að and-
stæö hagsmunaöfl i þjóöfélaginu
geti unnið saman aö framkvæmd
laganna. Reynslan ein mun aö
sjálfsögöu skera úr um hvernig til
tekst. Tilgangurinn meö þessari
stefnu er að tryggja sanngjarnt
vöruverö, bæta gæöi og þjónustu.
Aður en lengra er haldið er rétt
aö nefna nokkra af þeim ann-
mörkum sem eru hvatinn aö
þeirri kerfisbreytingu sem rikis-
stjórnin hyggst stefna að.
Prósentuálagningarkerfið i
versluninni sem við höfum búiö
við i áratugi hvetur ekki til hag-
kvæmra innkaupa þar eð
álagningin i krónum taliö er þeim
mun hærri sem innkaupsveröiö er
hærra. Kannanir Verðlagsstofn-
unar á innflutningsveröi benda
eindregiö til þess aö innkaups-
verð til landsins sé hærra en til
nágrannalanda okkar. A þessu
hafa menn enga aöra skýringu,
en þá aö hiö fast skoröaða
álagningarkerfi hefur m.a. haft i
för meö sér óeölilega töku um-
boöslauna erlendis, sem bæöi
beint og óbeint hefur haft áhrif til
hækkunar vöruverös. Kannanir
Verölagsstofnunar benda til að
um verulega há umboöslaun sé aö
ræöa hjá ýmsum greinum inn-
flutningsverslunarinnar. Meö
sveigjanlegra álagningakerfi má
draga úr eöa afnema umboöslaun
sem m.a. heföi i för meö sér, betri
skil skatttekna og gjaldeyris og
minni fjármagnskostnaö fyrir-
tækja. Meö öörum oröum miöar
stefna rikisstjórnarinnar aö þvi
aö spara gjaldeyri og bæta viö-
skiptahætti Islendinga.
Slæmt verdskyn
Hiö opinbera verömyndunar-
kerfi hefur i ýmsum tilvikum
þjappaö saman einstaklingum úr
einstökum starfsgreinum til að
þrýsta sameiginlega á um hækk-
un verötaxta og dregiö þannig úr
samkeppni. Reynsla yfirvalda er
sú aö kröfur þessara hópa um
veröhækkanir miöist gjarnan viö
aö rekstur sem er lakari en i
meðallagi geti starfaö áfram án
tillits til þess hvort þaö er þjóð-
hagslega æskilegt. Hér hefir
vantaö hvatningu til hagkvæms
rekstrar og góörar stjórnar fyrir-
tækja.
Annmarkar hins ósveigjanlega
álagningarkerfis hafa einnig
komiö fram i þjónustuiöngrein-
um, þar sem dæmi eru um aö
seldar hafi veriö út fleiri vinnu-
stundir en unnar hafa veriö i þvi
skyni aö ná endum saman i
rekstri. Þvi er einnig haldiö fram
aö hin ósveigjaniegu ákvæöi hafi
dregið úr áhuga stjórnenda viö-
geröarverkstæöa til aö fjárfesta i
framleiöniaukandi (eöa vinnu-
sparandi) tækjabúnaöi þar eöa
álagningin miöist viö fasta krónu-
tölu fyrir hverja útselda vinnu-
stund. Einnig mun þaö satt vera
aö einhver brögö séu aö þvi að
verslanir hafi minni áhuga á aö
selja innlenda iönaöarframleiöslu
vegna takmarkaörar álagningar.
Hin ströngu verölagsákvæði
hafa slævt veröskyn neytenda.
Neytendur telja, aö hiö opinbera
verölagseftirlit verndi þá betur,
en þaö i raun gerir og halda þvi
ekki vöku sinni sem skyldi. —
Neytendur hafa að vissu marki
trú á hinum opinbera stimpli. Þaö
þarf mikinn fjölda — allt aö þvi
herskara eftirlitsmanna — til að
tryggja aö hinni opinberu
álagningu sé fylgt.
Loks má benda á aö fyrirtæki
bera oft fyrir sig gagnvart neyt-
endum, aö verölagsyfirvöld hafi
ákveöiö tilteknar veröhækkanir
og lýsa allri ábyrgö á veröhækk-
unum á hendur yfirvöldum. Veröi
sú tilhögun tekin upp aö fela I rik-
ara mæli fyrirtækjum aö taka
ákvarðanir um nýtt verö er þaö
mat manna, aö þeim muni i ýms-
um tilvikum, vegna samkeppni,
reynast öröugra aö hækka verðið
án hins opinbera stimpils.
Þau dæmi, sem hér hafa verið
tind til um annmarka núverandi
verðlagskerfis eru engan veginn
tæmandi en þau renna nægilegum
stoöum undir, aö timabært sé aö
taka upp breytta stjórnun verð-
lagsmála. Um þaö eru æ fleiri
sammála. Stefnumörkun rikis-
stjórnarinnar um aö draga úr
beinum opinberum afskiptum af
verölaginu og þaö frumvarp sem
hér hefur verið lagt fram eru
veigamiklir þættir i að koma
hinni breyttu skipan á, en þaö
þarf ekki siöur aö hyggja að
sjálfri framkvæmd laganna og er
þvi rétt aö fara nokkrum oröum
um þá hliö málsins.
Hlutverk
verðgæslu
Hugmyndin i þessu efni er að
taka miö af framkvæmd þessara
mála eins og hún er hvað þró-
uðust á Noröurlöndum og hefur
þegar veriö hafist handa um
nokkurn undirbúning á þeim
grundvelli. Eins og áöur er fram
komið felur frumvarpiö i sér, aö
verölagsráö geti heimilað aö fella
verðlagningu undan verölags-
ákvæðum, þar sem samkeppni aö
mati ráösins er nægileg til þess að
tryggja æskilega verömyndun og
sanngjarnt verölag. Er gert ráö
fyrir aö eftirlit meö þróun verö-
lags og verömyndun i þeim flokk-
um vöru og þjónustu sem undan-
þegin kunna aö veröa verðlags-
ákvæðum, verði i formi svo-
kallaörar verögæslu.
Verögæslan byggist einkum á
eftirfarandi fjórum þáttum:
1) Upplýsingasöfnun um verölag
og veröbreytingar á vörum og
þjónustu.
2) Athugunum á verömyndun og
verölagsþróun.
3) Viöræöum og samningaumleit-
unum viö fyrirtæki/samtök
meö þaö fyrir augum aö reyna
að draga úr veröhækkunum.
4) Upplýsingamiðlun til stjórn-
valda og almennings um verð-
breytingar og verölagsþróun.
Til þess aö skýra nánar hvað
verðgæslan felur i sér má nefna
aö fyrirtækjum sem hyggjast
breyta veröi veröur gert skylt aö
senda verölagsyfirvöldum til-
kynningar um veröbreytingar,
tilteknum tima áöur en breyting-
unum er ætlaö aö taka gildi. Meö
þvi gefst yfirvöldum ráörúm til
aö ganga úr skugga um hvort
áformuö verðbreyting sé i sam-
ræmi viö eölilegar kostnaöar-
hækkanir. Tilkynningaskyldunni
er ætlað aö ná til þaö margra teg-
unda vöru og þjónustu aö góö
yfirsýn fáist yfir þróun verölags I
einstökum greinum. Til aö
tryggja aö verðlagsyfirvöld fái
þær upplýsingar sem þau telja
nauðsynlegar til þess aö fylgjast
með verömynduninni, eru i lög-
unum mjög rikar heimildir fyrir
þau til gagnasöfnunar.
A grundvelli þessara gagna um
afkomu, álagningu, breytingu á
kostnaöarþáttum o.fl. munu
verðlagsyfirvöld eins og áöur
segir leggja mat á hvort tilteknar
veröbreytingar eigi sér eölilegar