Tíminn - 16.06.1982, Blaðsíða 11

Tíminn - 16.06.1982, Blaðsíða 11
MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ1982 menningarmál SÍ'JS.'l: 15 Sýniljód og skúlptúrar KJARVALSSTAÐIR MAGNÚS TÓMASSON Sýniljóð II Visaal Poetry II & Skulptur. 4. júní -11. júli 1982 83 verk Opið á venjulegum timum. Þeir sem rita um sýningar i blöð komast oft í þann vanda, sem er verri en sá að veita leiðsögn, ef svo má orða það. Tala hreint út um það hvað sé gott og hvað sé slæmt á sýningum, að ekki sé nú talað um þegar listamenn halda ár eftir ár allt að þvi sömu sýninguna, eins og Septem-hópurinn gjörir stundum. En það er sá vandi að geta sér til um það hvort sýning sem heild sé það sem máli skiptir, eða hvort einstök verk séu það sem máli skiptir, að hver sýning sé í rauninni margar einingar, t.d. málverk, sem meta beri eins og þegar saltfiskur er ragaður, eða skreið metin til útflutnings. Þá er hvert eintak metið sérstaklega og flokkað. Þó ber það við að haldnar eru sýningar, þar sem ullarmatsreglan á ekki við. Minnist ég t.d. sýningar Guðbergs Bergssonar er hann hélt í FÍM salnum fyrir nokkrum árum og allar myndir snérust svo að segja um það sama. Sýning Magnúsar Tómassonar, mynd- listarmanns er á nokkuð óglöggum skilum, hvað þetta áhrærir, þama em mörg áhugaverð myndlistarverk, sum ný, önnur eldri, en ef til vill er það fyrst og fremst sú veröld sem þarna verður til, sem máli skiptir, fremur en ein og ein mynd, eitt og eitt hugverk. Umsögnin verður líka örðugri en oft áður, því dúnmjúkt sólskinið verður ekki vegið á hina venjulegu vog, né mælt með hinni hefðbundnu stiku gagnrýn- andans. Magnús Tómasson er aðeins einskon- ar skáld, sem býr til fingerða muni í stað þess að rita hugsanir sínar á blað, inntak myndanna er ekki form þeirra, eða litur, heldur orðið, eða hugsunin. Reyndar virðist listamaðurinn þama vera í engu minni vanda en sá sem skrifa á um það á prenti, sem verið er að segja með dularfullum táknum myndlistar- innar, því Magnús gerir ofurlitla grein fyrir hugmyndum sinum og vinnu. Er vert að grípa niður i þá greinargerð, og er þá stiklað á stóm. Hann segir m.a.: „Það var á ámnum 1967-69 að ég bjó til ýmsa hluti, sem mér gekk illa að fella að rikjandi myndstefnum. í bland vom litlar sprettimyndabækur, þ.e. að þegar opnaður er tviblöðungur sprettur fram þrívíð mynd, einsog í ævintýrabókunum um stígvélaða köttinn og Hans og Grétu, sem ég minnist frá æsku. Þá duttu mér i hug orðin „visual poetry,,, rétt einsog maður veifar röngu tré, og allt verður að heita eitthvað. Nokkrar þessara sprettimynda rötuðu síðar saman í bók, sem gerð var í einu eintaki undir samheitinu „sýniljóð" eða „visual poetry". Þessi snömn á ensku orðunum „visual poetry“ yfir í „sýni- ljóð“ var meira af skyldurækni við það ylhýra en ánægju með orðið. En hvað er þá „visual poetry“? Ef til vill mætti skilgreina það svona: Það er eitthvað, sem er of tengt ljóði til þess að geta verið mynd og of myndrænt til þess að geta verið ljóð, eða: ekki nógu myndrænt til þess að geta verið mynd og heldur ekki nógu ljóðrænt til þess að vera ljóð. Efnislega em „sýniljóð" einsog hverjar aðrar lygisögur, misjafn- lega sannar, misjafnlega fyndnar, sumar soldið „lousy-sneddy“ og fljóta hér með sakir fmmstæðrar kímnigáfu höfundar. “ Ennfremur segir hann: „Undarlegir em mennirnir, fyrst loka þeir fuglana inní búri, búa svo til vél, sem getur flogið. Síðan skera þeir tungumar úr næturgölunum og búa til tæki sem syngur. Og þegar ég horfi á þessa vesalings fugla í myndunum, efast ég um sannleiksgildi málsháttarins, að betri sé einn fugl i hendi en sjö í skógi. Ekki veit ég nákvæmlega, hvenær ég fór fyrst að hugsa um flug, en um 4-5 ára aldur kannaði ég flugþol fiskiflugna með þvi að binda tvinnaspotta um miðjuna á þeim og láta þær siðan fljúga með eins langan spotta og þær þoldu. Álika langt má rekja eggin. „Ef þú einn góðan veðurdag, sérð eitthvað lítið og hvítt koma ofan úr loftinu, þá er það kjamorkusprengja", sagði bróðir minn við mig, þegar við vomm minni en við emm núna og vorum að skoða kaffipakkamynd, sem hann fullyrti að væri af vél sem framleiddi kjamorku- sprengjur. Seinna komst ég að því að þetta myndi hafa verið útungunarvél. En síðan hefur mér hætt til að mgla saman eggjum og kjamorkusprengjum, og ætíð búist við einhverju hvítu ofan frá.“ Magnús Tómasson er fæddur í Reykjavik árið 1945 og stundaði myndlistamám i Listaháskólanum i Kaupmannahöfn á ámnum 1964-1970. Hann hélt sina fyrstu einkasýningu i Bogasalnum árið 1962 og hefur siðan haldið margar sýningar og tekið hefur hann átt i samsýningum. Hann var einn af stofnendum Galleri SÚM árið 1969, en sú stofnun átti vissan þátt í að opna dyrnar fyrir nýlist, eða sýniljóðum. Þar var ein tilraunastofan í islenskri myndlist um nokkurra ára skeið og þar var heimurinn frelsaður svo að segja í hverri viku, þegar best lét. Magnús Tómasson er nú á launaskrá hjá Reykjavikurborg, en sú nýbreytni hefur verið tekin upp að hafa einn reykvískan myndlistarmann á launum árlega, og má á vissan hátt telja þessa sýningu vera kvittun fyrir þau laun. Þóra Kristjánsdóttir greinir frá þessu í sýningarskrá, en þar segir i upphafi: „Þó að sitthvað sé tilviljun háð í heimi hér, getur það þó ekki verið tilviljunin einber hver valdist fyrstur til að þiggja starfslaun Reykjavíkurborgar úr hópi listamanna, verða fyrsti „borgarlista- maðurinn" eins og það hefur verið kallað í gamni og alvöru. Sem betur fer er sú gróska í okkar listum, að úr mörgum góðum kostum var að velja, og verður svo vonandi framvegis ef þessi tilhögun verður að þeirri hefð sem stefnt er að og staðfest er með vali annars listamanns sem framúr skarar á yfir- standandi ári. Auðvitað kemur sú tilviljun til skjalanna, hvar menn eru staddir í vinnu sinni, þannig að þeir sækist eftir þessari aðstöðu. En það hygg ég flestir menn mæli, að Magnús Tómasson hafi verið vel að þessari viðurkenningu kominn. Verk hans, sem hann kallar „sýniljóð“ eru nýsköpun í okkar myndlist, persónuleg tjáning listamanns er gengur sína eigin götu, sem er ekki að öllu leyti troðin, en hann ratar þó býsna vel.“ Sýning Magnúsar Tómassonar er fremur stór, miðað við þá smámuni sem myndir hans gjaman eru, en myndir hans em eiginlega hálfgerðar örvemr, sumar að minnsta kosti. Ef undanskildar em fáeinar „venju- legar rnyndir", þá fjallar listamaðurinn mikið um einhvers konar boðskap, eða vangaveltur. Þarna em lágmyndir, höggmyndir, einingamyndir, skordýr, fuglar og sára- bindi. Ennfremur skúlptúrar. Þótt sýningin sé ein, þá flokkar listamaðurinn hana í nokkra flokka. Hann byrjar á lágmyndum úr pappír og teikningum. Þá kemur Ágrip af sögu flugsins. Skúlptúr og loks Utanhúss. Litur sýningarinnar er hvitur, ef hvitt kallast þá á annað borð litur og skáldskapurinn, eða inntakið er aðal- atriði myndanna, fremur en augnaynd- ið. Magnús er leikinn vel í höndunum. Hann er dverghagur. Hann er hins vegar ekki upphafsmaður þeirrar stefnu, er hann fylgir, eða trúarbragðahöfundur. Fjölmargir listamenn kjósa að setja sinn boðskap fram svona, þótt ef til vill hentaði ritmál og tónlist stundum álika vel. Magnús Pálsson fæst t.d. við svipaða vinnu. Lika Jón Gunnarsson, að maður nefni svo ekki útlendingaherdeildina, sem grafið hefur sig niður á þessar vigstöðvar. Endalaust má deila um það, hvort boðskapur eigi endilega að vera í listaverki, eins og málsháttur i páska- eggi, eða rúsinur í jólaköku. En þar sem mynd og Ijóð , eða boðskapur ganga samsiða, tekst vinna Magnúsar Tómas- sonar best. Það mætti nefna leikmyndir og skáldið er gesturinn i húsi listamanns- ins, og leikarinn lika. Jónas Guðmundsson. Jónas Guðmundsson skrifar um myndlist. African Sanctus ■ Akureyringar lögðu til forvitnilegan þátt í Listahátið ’82, svarta messu eftir Bretann David Fanshawe. Fanshawe ferðaðist um A-Afríku og kynnti sér tónlist þarlendra og tók upp á segul- band. Upptökur þessar blandar hann svo eigin tónsmíð fyrir kór (Passiukór- inn á Akureyri), einsöngvara (Signý Sæmundsdóttir) og fáein hljóðfæri (2 gitarar, 3ja manna slagverk, píanó, orgel). Roar Kvam, norskur stofnandi og stjómandi Passíukórsins í 10 ár, stjómaði öllu sem rann saman í einni heild eins og ólmur straumur. African Sanctus er byggt upp i aðalatriðum eins og kaþólsk messa - Kyrie, Gloria, Credo, o.s.frv. Þar kennir margra grasa, sem vonlegt er. En einhvem veginn minnti heildin mig dálitið á Carmina Burana eftir Carl Orff: þetta er pinulítið simpilt, en afskaplega kunnáttusamlega og hugvit- samlega gert, enda hittir það beint i mark hjá áheyrendum sem fögnuðu ákaft, þannig að endurtaka þurfti tvo kafla, þá sem æsilegastir vom, lokaþátt- urinn Gloríu og Faðirvor. Eins og forsvarsmaður Akureyringa sagði einhvers staðar, þá töldu þeir sig hafa eitthvað óvenjulegt fram að færa, og komu því á Listahátíð á eigin kostnað. Og þeir höfðu sannarlega erindi sem erfiði, þvi þessi sýning var mjög vel heppnuð í alla staði - Listahátíð ’82 minnir mest á hin frægu orð Maós formanns: Látið hundrað blóm blómstra - því hér hefur nær þvi sérhver atburður verið „uppákoma", að einhverju leyti óvenjulegur eða sér- kennilegur. Og það á að sjálfsögðu ekki sist við flutning Passiukórs Akureyrar á þessari svörtu messu. 15.6. Sigurður Steinþórsson Kammersveit Listahátíðar ■ Nú hefur sá merkisatburður gerst, að felldir vora niður tollar af hljóðfær- um. Lýkur þar með langri baráttu hljóðfæraleikara fyrir réttlætinu, en tollur þessi, 30-50%, hefur lagst mjög misjafnlega á menn: hann hefur verið nánast sem þungaskatttur í hljóðfæri því fáir eigendur smáhljóðfæra munu hafa keypt hljóðfæri sín hérlendis. Á Ragnar Arnalds fjármálaráðherra heið- ur skilinn fyrir að hafa látið undan þrýstingi tónlistarmanna - eða kannski snúist undan vindi réttlætis og skynsemi. Þessi breyting kann að hafa það í för með sér, að tónlistarnám verði ennþá almennara en nú er, en um árangur undangenginna eins eða tveggja áratuga sáu menn gleðilegt dæmi á tónleikum Kammersveitar Listahátíðar á sunnu- daginn (13. júni). Þar stjórnaði Guð- mundur Emilsson (f. 1951), en einleikar- ar voru fjórir, fæddir á bilinu 1947-1963, auk þess sem Ad Astra eftir Þorstein Hauksson (f. 1949) var þarna flutt. Hljóðfæraleikararnir höfðu semsagt tvo samnefnara: þeir voru allir ungir, og allir islenskir, en margir þeirra höfðu komið sérstaklega heim frá útlöndum til að taka þátt i þessum atburði, og aðrir eru í sumarleyfi frá skólum erlendis. Það var ekki dónalegt að heyra langa einleikskafla Variaciones Concertantes eftir Brasiliumanninn Alberto Gina- stera frá fólki eins og Gunnari Kvaran knéfiðlara og Unni Sveinbjamardóttur lágfiðlara, svo dæmi séu nefnd um það sem þarna gat að heyra úr hljómsveit- inni. Enda verður þess ekki langt að bíða að Sinfóniuhljómsveit íslands geti verið alíslensk án þess að tapa gæðum, ef það væri keppikefli í sjálfu sér. En hin aðferðin, hin bandaríska, að flytja inn fullnuma afreksmenn i hljóðfæraleik og fá þá til að setjast að, er auðvitað í fullu gildi líka, og sjálfsagt mun ódýrari þegar á heildina er litið. Á efnisskrá vora fjögur verk: Ad Astra (1982) eftir Þorstein Hauksson er að sögn höfundar afrakstur margra mánaða tölvuvinnu i Stanford - en spyrjum ekki um aðferð heldur árangur. Ad Astra er eins og marvaði, limbó, án hreyfingar. Um tima spila strengjaleik- ararnir á vínstaup með boga sinum, og auk þess heyrðist mér vera spilað á sög. Mér finnst saltfiskur cnnþá vera skemmtilegasta óhljóðfærið sem spilað hefur verið á hér á landi. Sinfonía Concertante fyrir hljóm- sveit, fiðlu og lágfiðlu er talin með merkari verkum Mózarts. Hinir ungu einleikarar, Sigurlaug Eðvarðsdóttir og Ásdis Valdimarsdóttir, léku fallega og af miklu öryggi, en hefðu mátt taka meira á með köflum, ekki sist lágfiðlan. Richard Strauss samdi Duo Concer- tante fyrir hljómsveit, klarinett og fagott 1948, árið áður en hann dó. Ég hef ekki heyrt Sigurð Snorrason spila einleik jafn-valdsmannslega fyrr, en ekki þarf að spyrja að öðram góðum eiginleikum. Fagottið fellur dálitið í skuggann hjá tónskáldinu, en Hafsteinn fékk þarna góða kafla á milli. Skemmtilegt verk með undraverðum æskuljóma hjá hin- um 84ra ára Bæjara. Og loks áðurnefndar Variaciones Concertantes eftir Ginastera, 11 til- brigði við tema og hvert tilbrigði fyrir eitt eða fleiri sólóhljóðfæri. Þetta verk er, eins og tónleikaskráin segir, fádæma gott. Og það var þessi unga og ókynskipta hljómsveit lika. Framtiðin blasir við i íslenskri tónlist. 15.6 Sigurður Steinþórsson

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.