Tíminn - 25.01.1983, Qupperneq 8

8
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiislustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórar: Kristinn Hallgrímsson og Atli Magnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Guðmundur Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson, Kristin Þorbjarnardóttir,
María Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúla 15, Reykjavík. Simi: 86300. Auglýsingasími 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð i lausasölu 11.00, en 15.00 um helgar. Áskrlft á mánuði kr. 150.00.
Setning: Tæknldeild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Náttúru-
hamfarirnar
á Patreksf irði
■ Enn einu sinni hafa óblíð náttúruöflin valdið dauða,
þjáningum og gífurlegu eignartjóni í íslensku sjávarplássi.
Snjó- og aurskriður, sem féllu á byggð á Patreksfirði,
kostuðu fjögur mannslíf, og gerðu margar fjölskyldur
heimilislausar. Pessi ógnartíðindi bárust um það leyti sem
tíu ár voru liðin frá náttúruhamförunum í Vestmanna-
eyjum. Og enn skemmra er liðið síðan snjóflóð féll á
Neskaupstað með hörmulegum afleiðingum, eins og
alþjóð er í minni.
Við þessar hörmulegu fréttir frá Patreksfirði leitar
hugurinn að sjálfsögðu fyrst til þeirra, sem misstu ástvini
sína í þessum náttúruhamförum. Peirra missir er mestur.
En margir fleiri hafa orðið fyrir alvarlegu tjóni, misst
heimili sín og aðrar eigur. Pað er tjón sem allt þjóðfélagið
mun bera eins og í náttúruhamförunum í Vestmanna-
eyjum fyrir einum áratug. í okkar harðbýla landi eru slík
áföll frá náttúrunnar hendi sameiginlegt tjón þjóðarinnar
allrar og er með viðlagatryggingu bætt sem slíkt.
En þótt eigur manna séu þannig bættar í náttúruham-
förum þá er auðvitað ljóst, að slíkir ógnaratburðir skilja
eftir djúpt sár sem tíminn einn fær læknað. Hugir allra
landsmanna eru hjá Patreksfirðingum í erfiðleikum
þeirra. Fjölmargir sjálfboðaliðar víða að hafa tekið
rösklega til hendinni við björgunar- og hreinsunarstarf í
bænum og sýnt þannig í verki þann samhug, sem býr með
þjóðinni allri á slíkum harmastundum.
Á undanförnum árum hefur verið lögð á það áhersla
að auka þekkingu okkar um hegðan náttúruaflanna í því
skyni að reyna að öðlast einhverja vitneskju fyrirfram um
eldgos, snjóflóð eða aðrar náttúruhamfarir. Því miður
koma slíkar harmafregnir samt sem áður alltaf jafn óvænt.
Nú lá að vísu fyrir vitneskja um, að snjóflóðahætta væri
veruleg á Vestfjörðum, en ekkert mun hafa bent til þess
að á þessum stað væri hún óvenju mikil. Pví miður gera
slíkar náttúruhamfarir sjaldnast boð á undan sér, og því
er erfitt um vik að gera varúðarráðstafanir sem duga.
Mikilvægt er þó að auka og efla allt starf í þeim efnum.
Náttúruhamfarirnar á Patreksfirði leiða enn hugann að
því hvað við búum í harðbýlu landi. Líf á íslandi hefur
alltaf verið erfið viðureign við óblíð náttúruöflin.
íslendingar hafa oft þurft að færa þungar fórnir í þeirri
baráttu, einkum þó fyrr á öldum. Á tækniöld stöndum
við betur að vígi en áður á ýmsum sviðum, ekki kannski
síst í baráttunni við úfið hafið, en jafnvel á þessari
framfara- og tækniöld erum við stundum sem leiksoppar
náttúruaflanna og fáum ekkert við þau ráðið. Petta er
óbifanleg staðreynd íslensks veruleika á okkar tímum
engu síður en í tíð forfeðra okkar.
Margar hjálpfúsar hendur hafa síðustu dagana unnið
við að hreinsa til eftir snjóflóðin á Patreksfirði. Á það
hlýtur að verða lögð áhersla að byggja sem allra fyrst upp
eftir eyðileggingu snjóflóðanna. Pað verður vafalaust gert
af þeim dugnaði, sem einkennir Vestfirðinga. Þeir eru
vanari því en margir aðrir að takast á við harðneskjuleg
náttúruöfl og draga ríkulega björg í þjóðarbúið.
Tíminn sendir aðstandendum þeirra, sem fórust í
snjóflóðunum á Patreksfirði, innilegar samúðarkveðjur.
- ESJ.
skrifað og skrafad
ÞRIÐJUDAGUR 25. JANÚAR 1983.
■ Bcssastaðir
Meirihlutakjör
forseta
■ Mikið vatn er runnið til
sjávar síðan farið var að
hyggja að endurskoðun stjóm
arskrárinnar og er nú loks
farið að sjá fyrir endann á
því verki öllu. Stjórnarskrár-
nefnd hefur skilað tillögum
og alþingismenn og annar
almenningur hefur fengið að
sjá plaggið og þær tillögur
sem nefndin hefur komið sér
saman um. Alllífleg umræða
er þegar hafin um ágæti
breytinganna og sýnist sitt
hverjum eins og við er að
búast.
Gunnar G. Schram sem
verið hefur ráðunautur
stjórnarskrárnefndar um
árabil skrifar grein um verk-
efni og völd forseta íslands í
Morgunblaðiðs.l. laugardag.
Hann fjallar um efnið á
greinargóðan hátt og
blessunarlega auðskildan.
Hann víkur m.a. að breyting-
um sem gerðar eru á stjórn-
skipunarrétti forseta, sem
lagðar eru til í tillögum
stjórnarskrárnefndar. Þar
eru lagðar til skýrar reglur
um fresti til stjórnarmyndun-
ar og hvenær forseta er
heimilt að skipa ríkisstjórn
upp á sitt einsdæmi. Þetta er
góð og nauðsynleg tillaga
enda ekki vansalaust að láta
ríkið dangla stjórnlítið mán-
uðum saman á meðan stjórn-
málaforingjar geta ekki koni-
ið sér saman um myndun
ríkisstjórnar, eins og dæmi
eru um. Að þessu leyti verður
vald og ábyrgð forseta vissu-
lega aukið frá því sem nú er
þótt þess sé vel gætt að allar
þingræðisreglur séu í heiðri
hafðar.
Ef til þess kemur að forseti
þarf að grípa til sinna ráða og
skipa ríkisstjórn eftir eigin
höfði hlýtur valdsvið forseta
að breytast í hugum þegn-
anna. Embættið fær annað
inntak. Þótt veður skipist í
lofti í stjórnmálunum á for-
seti Islands að vera samein-
ingartákn þjóðarinnar og
fastur punktur í tilveru
hennar. Það er því nauðsyn-
legt að forseti hafi tryggt fylgi
meirihluta þjóðarinnar að
baki sér.
Gunnar G. Schram er
greinilega meðmæltur því að
forseti verði kosinn í
meirihlutakosningu. Hann
segir:
„Á undanförnum misser-
um hafa nokkrar umræður
orðið í þjóðfélaginu um það
hvort ekki ætti að kveða á um
það f stjórnarskránni að for-
seíi skyldi kjörinn með
meirihluta atkvæða kjós-
enda. Röksemdin fyrir því er
sú að óæskilegt sé að því
embætti gegni maður sem
aðeins hefur hlotið t.d. 20-
30% atkvæða í kosningunni,
þar sem forsetinn á að vera
sameiningartákn allrar þjóð-
arinnar. Þetta sjónarmið
virðist mér á góðum rökum
reist. Stjórnarskrárnefnd
hefurhinsvegar ekki gert til-
lögu um hreytingar í þessa
átt. Gegn slíkri breytingu er
það talið mæla að kjósa þarf
tvisvar, ef enginn frambjóð-
enda fær hreinan meirihluta
í fyrstu kosningunni. Víst er
nokkur fyrirhöfn af því að
endurtaka kosninguna og
einnig kostnaður. En á hitt
er einnig að líta að ef margir
hæfir frambjóðendur eru f
kjöri gæti svo farið að forseti
næði kosningu með innan við
20% atkvæða að baki sér.
Yrðu menn sáttir við þá
niðurstöðu?
Þetta er eitt af þeim at-
riðum sem hyggja má betur
að þegar frumvarp til nýrra
stjórnskipunarlaga kemur til
kasta Alþingis á næstu
vikum.“
Kostnaður þarf
ekki að vera meiri
Til þessa hefur ekki á það
reynt að styr sandi um forseta
lýðveldisins. íslendingar hafa
borið gæfu til að sameinast
um þá forseta sem náð hafa
kjöri. Þótt á ýmsu hafi gengið
í kosningabaráttu hafa öll
deilumál vikið til hliðar að
henni lokinni og réttkjörnum
forseta og þjóðinni lynt ágæta
vel hvoru við annað.
En sú staða getur vel komið
upp að forseti þurfi að beita
valdi sínu og þá er mikilvægt
að hann sjálfur og þjóðin viti
að hann sé kosinn í embætti
af meirihluta þjóðarinnar.
Það er því eðlilegt að hug-
leiða vel hugmyndina um
tvennar forsetakosningar, ef
enginn frambjóðandi nær
meirihluta í fyrri umferð.
Því hefur verið borið við,
að það sé dýrt og fyrirhafn-
armikið að halda tvennar
forsetakosningar og að
meirihlutakjör forsetans sé
ekki svo mikilvægt að það
réttlæti þau upisvif. En einnig
er að öðru að gæta í þessu
sambandi. Til þessa hefur
aldrei verið boðið fram á
móti forseta í embætti, þegar
hann hefur gefið kost á sér til
áframhaldandi setu. Allir
forsetarnir okkar hafa áunnið
sér traust og tiltrú og það
hefur verið nær óhugsandi að
bjóða fram gegn þeim. En
þar með er ekki sagt að þetta
verði ávallt svona og gæti vel
komið til einhvern tíma í
framtíðinni að forsetakosn-
ingar verði á fjögurra ára
fresti. Það væri síður boðið
fram gegn forseta sem kosinn
væri meirihlutakosningu ef
hann vildi gefa kost á sér á
ný. Þannig að kostnaður og
fyrirhöfn þyrftu alls ekki að
vera meiri sé til lengri tíma
litið, en með núverandi fyrir-
komulagi.
Nú er ekkert sjálfgefið að
forseti sitji fleiri kjörtímabil
án þess að kosningar fari
fram nema einu sinni. En
þessu er aðeins skotið hér
fram til að benda á að
kostnaður og fyrirhöfn ætti
ekki að standa í vegi fyrir að
forseti íslands verði kjörinn
meirihlutakosningu. OÓ
starkadur skrifar
Járnarusl risaveldanna
fellur aftur til jarðar
■ ÝMSIR aðilar hér á landi hafa verið ofsalega uppteknir
undanfarna daga við spá í bilaðan gervihnött. Samkvæmt
fréttum og viðtölum í sjónvarpi og sumum öðrum fjölmiðlum
hafa Aimannavarnir ríkisins setið á löngumog ströngum
funduin að reikna út feril þessa hnattar, sem mun hafa borið
heitið Kosmos og verið sá 1402 í röðinni. Að vísu bera fréttir
með sér, að nánast engar líkur voru á því að þessi hnöttur
gerði neinn óskunda hér á landi, en samt sem áður var allt í
viðbragðsstöðu að því er manni skildist svo þessi skratti
heimsækti okkur ekki að óvörum. Síðast í gærkvöldi var
tilkynnt rækilega í útvarpinu, hvenær hnötturinn væri
væntanlegur yfir Islandi samkvæmt útreikningum vísinda-
manna, og mun hann hafa átt að vera hér um svipað levti og
hann brann upp í gufuhvolfinu yfir Indlandshafi. Það munar
ekki nema hálfum hnettinum, en hvað um það; enginn skyldi
geta sakað Almannavarnir um að gera ekki skyldu sína í
gervihnattamálinu.
Oneitanlega virkar allur þessi hamagangur dálítið yfirdrif-
inn og kjánalegur, ekki síst þegar Ijóst má vera að ýmsar aðrar
hættur eru okkur íslendinguin nærtækari. Hitt er svo annað
mál, að hrap Kosmos-hnattarins, og áður bandarísku
Skylab-stöðvarinnar, vekur til umhugsunar um það, í hversu
miklum mæli risaveldin hafa varpað járnadrasli út í
himingeiminn. Það liggur í hlutarins eðli að þótt þessir hlutir
geri yfirleitt sitt gagn fyrst um sinn, þá hljóta þessir hnettir
að bila cins og önnur mannanna verk. Hér er því í raun uni
að ræða alvarlega mengun liiminhvolfsins umhverfis jörðina
- mengun sem við eigum eftir að súpa seiðið af síðar. Það er
eins á þessu sviði og svo mörgum öðrum, að mennirnir sjást
ekki fyrir, ana út í hlutina án þess að átta sig á öllum þeim
vandamálum, sem tækniframfarirnar hafa oft á tíðum í för
mcð sér.
ÞAÐ eru risaveldin, sem eiga langflest þessara fylgililuta
jarðarinnar - þ.e.a.s. Bandaríkin og Sovétríkin. Þau ein hafa
haft það fjármagn sem þarf til að vera stórveldi á sviði
geimvísinda. Risaveldin hafa því sérstökum skyldum að gcgna
við að hreinsa til eftir sig. Það er auðvitað óviðunandi að eiga
von á Skvlah-uppákomu hvað eftir annað, jafnvel með fáeinna
ára millibili.
Hvort risaveldin átta sig á skyldum sínum í þessu efni skal
þó ósagt látið. í það minnsta hefur lítið orðið vart við slíkt,
og þegar Bandaríkjamenn upplýstu á sínum tíma að
Kosmos-hnötturinn væri að falla til jarðar neituðu Rússar því
statt og stöðugt þar til á síðustu stundu. Enda er það auðvitaö
ekki að ásæðulausu, sem skoðanakönnun, sem bandaríska
vikuritið Newsweek gerði nýlega, sýnir að almenningur í
Vestur-Evrópu ber lítið traust til forystumanna risaveldanna,
og gerir þá ekki mikinn mun á lcikaranum íhaldssama í
VVashington eða KGB-foringjanum í Kreml.
-Starkaður.