Tíminn - 26.03.1983, Síða 9

LAUGARDAGUR 26. MARS 1983
ð
Haraldur Ólafsson:
Skömm að til skuli
láglaunahópar
■ Fyrir nokkrum vikunr skrifaði ég
grein þar sem ég kallaði láglaunabæturn-
ar svokölluðu þjóðarskömm. Það kom
illa við marga, en þó ekki þá, se'm skildu,
að hér var verið að ræða um eitthvert
þýðingarmesta mál íslenzku þjóðarinnar.
Það er skömm, að til skuli vera láglauna-
hópar í þessu landi, þessu auðuga og
góða landi þar sem jöfnuður og gott
mannlíf ætti að geta þróast fremur en i
flestum öðrum löndum. Það er skömm
fyrir okkur íslendinga að greidd séu laun
í landinu, sem ekki duga fyrir brýnustu
lífsnauðsynjum hvað þá meira. Ég talaði
nýlega við nokkra úr starfsstétt þar, sem
útborguð laun fara ekki fram úr 8000
krónum á mánuði. Ef þetta eru laun,
sem bætast við laun maka, þá má vera,
að unnt sé að draga fram lífið á þeim.
En eigi einstaklingur, ef til vill með börn
á framfæri, að lifa af þessu þá er hann
slyngari og hagsýnni en allur þorri
manna. Hvað gerir sá, sem hefur slík
laun? Hann fer í aðra vinnu, hann reynir
eftir megni að bæta fjórum tímum við
venjulegan vinnudag.
í þetta fólk er svo slett láglunabótum
samkvæmt því úthlutunarkerfi, sem Al-
þýðubandalagið dreymir um að koma á
i landinu, kerfi, sem tryggir, að þcgnarn-
ir eigi allt sitt undir náð og miskunn
valdhafanna.
Réttur til mannsæmandi
launa
I þessu máli hefurverkalýðshreyfingin
brugðizt, atvinnurckendur hafa
brugðizt, þingmenn hafa brugðizt. Það
eiga ekki að vera til neinir láglaunahópar
í þjóðfélaginu. Hvcr og einn á rétt á að
fá mannsæmandi laun fyrir vinnu stna,
laun sem duga honum vel til að lifa
lífinu, standa í skilum með eðlilegar
skuldbindingar, og gera honum fært að
njóta frístunda og einkalífs. Það hefur
lengi vcrið skoðun mín, að venjuleg
daglaun eigi að nægja hverjum einstak-
lingi til framfæris sér. Aukavinna og
yfjrvinna á að vera undantekning, ekki
regla. En það er eins og hvorki verka-
lýðshreyfingin né vinnuveitendur hafi
áhuga á að breyta þcssu. Það er skiljan-
legt að vinnuveitendur séu ánægðir með
þetta kerfi. Það tryggir þeint minni
launagreiðslur á samdráttartímum. En
hvað um verkalýðsforystuna? Árum
saman hefur hún talað um hækkun
lægstu launa, en niðurstaðan hefur alltaf
orðið sú sama: jöfn prósentuhækkun,
sem færir hinum hærra launuðu meiri
tekjur, en hinir lægst launuðu halda
áfram að þokast niður á við í óðaverð-
bólgunni og fjármálaöngþveitingu.
Sameinast í andstæðu
Forystumenn Alþýðubandalagsins og
Sjálfstæðisflokksins hafa nú sameinast í
andstöðu sinni við vísitölufrumvarpið
svokallaða, sem Gunnar Thoroddsen
lagði fram skömmu fyrir þinglausnir.
Þar var gert ráð fyrir, að tekið verði upp
nýtt verðmiðunarkerfi fyrir laun, verð-
bótatímabilum verði fækkkað, og jafn-
framt verði vísitalan óháð breytingum á
óbcinum sköttum og gjaldskrám raf- og
hitaveitna.
Þetta eru ekki stórvægilegar breyting-
ar, en miða þó í rétta átt. En samfylking
Alþýðubandalags og Sjálfstæðisflokks
kýs, að láta aðila vinnumarkaðarins semja
um þessi mál, svo hönduglega sem
til hefur tekizt á undanförnum áratugum
um ýmsa samninga.
Mín skoðun er sú, að það séóverjandi
með öllu, að verðbætur samkvæmt vísi-
tölu konii hlutfallslega jafnt á öll laun.
Þaðerenginskynsemi íþví, að ráðhcrrar
fái verkarriannslaun í verðbætur cinar
saman en vinnandi fólk fái upphæð, sem
ekki dugar einu sinni til að greiða
gjafabréf til SÁÁ.
Eins og jafnan fyrr eru konur fjöl-
mennastar í láglaunahópunum. Er ckki
kontinn tími til að þær neiti að taka þetta
.hlutverk að sér.
Dýrtíðaruppbót
Launamál eru viökvæm, og hér á landi
er nú svo komið. að launataxtinn segir
■ Haraldur Ólafsson
ekki nema hálfa sögu um kjör fólks.
Skattamálin koma líka við sögu. Um
það verður rætt síðar. En getum við ekki
sameinast um, að útrýma hugtakinu
láglaunahópur, að tryggja öllum sæmileg
laun fyrir eðlilegán vinnudag. Ef til vill
væri einmitt unnt að ná þessu markmiði
et vísitalan væri tekin úr sambandi, og í
stað hlutfallshækkunar allra launa með
jöfnu millibili, kæmi dýrtíðaruppb.ót,
sem væri hin sama fyrir alla. Það gæti
vcrið fyrst.a skrefið til að lyfta þeim upp
sem lægst liafa launin.
Et til vill er engin leið önnur cn þingið
grípi í taumana og setji lög um lágmarks-
laun í landinu.
Ný sannindi um hvali
■ í Tímanum 9.3. s.l. er mjög góð
grein eftir Rósu B. Blöndal sem hún
kallar „Arnarfjarðarhvalir". Þessi grein
hennar er byggð á heilbrigðum tilfinn-
ingum fyrir málefninu og einnig á
talsverðri þekkingu. Margt sem þar kem-
ur fram er tímabært að íhuga vandlega.
Það sem hún segir um hvalveiðar við
Arnarfjörð er rétt að vekja athygli á.
Það er einnig satt sem hún segir, „að
útdauðir dýrastofnar verða ekki endur-
heimtir“. Allir Islendingar ættu að taka
grein Rósu B. Blöndal alvarlega og
íhuga hana vandlega.
Hins vegar má bæta ýmsum nýjum
upplýsingum við hina góðu grein hennar,
upplýsingum sem einnig væri rétt að
íhuga dálítið.
Það hefur til dæmis ekki verið neitt
leyndarmál að vissar kjarnorkuvopna-
þjóðir hafa lengi reynt að temja hvali
með það sem markmið að nota þá til
hernaðarnjósna, og ennfremur, í kom-
andi stríði, nota hvali til árása á skip og
kafbáta á höfum úti. Hægt er, með
sérstakri tækni að koma fyrir ýmsum
tækjaútbúnaði undir „húð“ hvalsins. Og
til að útvíkka slíkar tilraunir verður
erfitt að þola hvalveiðar annarra þjóða.
Hversu langt slíkar tilraunir eru
komnar, virðist hins vegar vera hernað-
araleyndarmál. í Alþjóðahvalveiðiráð-
inu má finna „hvala-temjara“.
í síðari heimsstyrjöldinni voru slíkar
tilraunir gerðar m.a. við seli, og þær
tilraunir leiddu í ljós að hægt var að ná
ótrúlega miklum árangri á þessum
sviðum.
Með þetta í huga, er ekki út í bláinn
að ræða um hvalveiðimálin frá sem
flestum hliðum. Að blanda of mikilli
tilfinningasemi í slíkar umræður, er
hættulegt nú á tímum. Á kjarnorkuöld
getur allt mögulegt og ómögulegt átt sér
stað. Nú á dögum verða allir einstakling-
ar að halda vöku sinni.
Það er ekki rétt, undir öllum kringum-
stæðum, að blanda saman aldamóta-
hvalveiðum inn í umræður nútíma hval-
veiði þegar um íslendinga er að ræða.
Ekki undir öllum kringumstæðum. Og
hvers vegna? Jú, um aldamótin mátti
flokka íslendinga með rányrkju þjóðum
vegna vanþekkingar á náttúrunni og lög-
málum hennar. En nú á dögum eru
Islendingar sennilega eina þjóð heimsins
sem byggt hefur höfuðatvinnugrein sína
á algjörlega vísindalegum grundvelli,
eða að minnsta kosti hafa íslendingar
vaxið upp úr rányrkjuhugarfarinu sem
ekki verður dagt um allar aðrar veiði-
þjóðir. Að vísu laumast einn og einn
fiskiskipstjóri inn fyrir landhelgina og
stundar þar rányrkju, en slíkum lög-
brjótum fer fækkandi.
Að íslendingar hafa vaxið upp úr
rányrkjuhugarfarinu má þakka vísinda-
mönnum eins og t.d. Bjarna Sæmunds-
syni. Ég hreifst mikið af sjónarmiðum
Bjarna þegar ég var unglingur, og eitt
sinn skrifaði ég grein í anda kenninga
hans.
Að geta ekki gert greinarmun á
rányrkjuhugarfari og vísindalegum vinnu-
brögðum við nútíma veiðar, bendir á
ófyrirgcfanlega vanþekkingu.
Hvað hefði Alþjóðahvalveiðiráðið átt
að byrja að gera til að ná góðum árangri
varðandi friðun hvalsins? Það hefði átt
að byrja á því að viðurkenna það í
fréttamiðlum heimsins, að íslendingar
séu ekki rányrkju þjóð heldur stundi
veiðar á algjörlega vísindalegum grund-
velli og að á íslandi séu að þróast nýjar
leiðir og aðferðir sem geta komið í veg
fyrir það, að dýrastofnar hafsins muni
deyja út.
Þjóð, sem reist hcfur höfuðatvinnu-
grein á mjög breiðum vísindalegum
grundvelli eins og Islendingar, ætti skilið
að fá viðurkenningu og jafnvel alþjóð-
lega aðstoð, en ekki „kjaftshögg" eða
hótanir.
Hvað þarf að gera til að koma í veg
fyrir að dýrastofnar deyi út? Það þarf að
vinna að mikilli upplýsingastarfsemi, og
auk þess hafa samvinnu við aðrar þjóðir,
■ Einar Freyr
sérstaklega við þjóðir sem stunda veiðar
sem atvinnugrein.
En þannig vinnur Alþjóðahvalvciði-
ráðið alls ekki. Hvalstofnar geta dáið út
alveg jafnt fyrir það, hvort Alþjóðahval-
veiðiráðið starfar eða ekki. Það er að
sumu leyti nieiri hætta á því að hvalstofn-
ar dcyi út vegna starfsaðferða Alþjóða-
hvalveiðiráðsins sem eru í höfuð atriðum
rangar.
Það héfði t.d. verið hægt að halda
sérstaka ráðstefnu í Reykjavík crfjulludi
um hvalveiðar umhverfis ísland, bæði til
að vckja athygli á verndun hvalsins, og
til að fá vísindalegt yfirlit yfir hvalveiðar
á Norðuratlantshafi. En þetta hefur
ekki verið gert vegna þcss að einhverju
er verið að leyna. Hverju cr vcrið að
leyna?
Hvað hefði nægt til betri árangurs í
þessum riiálum? Jú, cf
Alþjóðahvalveiðiráðið hefði viðurkennt
það, að t.d. Islendingar stundi veiðar á
algjörlcga vísindalegum grundvclli, og
að rétt væri að taka sh'k vísindaleg
vinnubrögð sér til fyrirmyndar þegar t.d.
um hvalveiðarværi að ræða. Þannigværi
drcgið úr veiöum eða veiðum hætt ef
fiskistofn cða hvalstofn væri í hættu. Það
yrði einnig séð um vöxt dýrastofna með
hjálp vísindalegra vinnubragða.
En Alþjóðahvalveiðiráðið vill sýni-
lega ckki viðurkenna það sem vel er gert
á þessum sviðum en dæmir allar veiði-
þjóðir sem rányrkju þjóðir. Að gcra
engan greinarmun á réttu og röngu í
þessum málum er ckki aðeins mikið
siðlcysi heldur býður slíkt einmg upp á
árangursleysi.
Þeim stórþjóðum sem nú stunda grófa
rányrkju víða urn höf og án tillits til
vísindalegra rannsókna á fiskistofnum
eða stofni hvalsins, er skipað á bás með
íslendingum sem þó miða veiðar sínar
við vísindalegar rannsóknir, og draga úr
veiðum eða hætta veiðum á þcim fiski-
stofnum sem taldir eru í hættu. Á slíku
er regin munur.
Að gera engan greinarmun á rányrkju
og vísindalegum vinnubrögðum, eða
húman-ekologi eins og vinnubrögð ís-
lendinga eru nú kölluö í sumum nútíma
háskólum, er aðeins til að grafa undan
virðingu Alþjóðahvalveiðiráðsins.
Alþjóðahvalveiðiráðið gerir sér ekki
Ijóst, að vinna þarf markvisst að hugar-
farsbreytingu og að veiðiþjóðir verða að
geta grcint vísindaleg vinnubrögð frá
rányrkju. Þessi mál verða ekki unnin
með hótunum. Þeir sem slíku trúa eru
naiv-istar. Alþjóðahvalveiðiráðið forð-
ast öll heilbrigð og náttúrleg vinnubrögð,
en hefur í hótunum við smáþjóðir.
Þannig vinnur Alþjóðahvalveiðiráðið
meira tjón en gagn. Alþjóðahvalvciði-
ráðið vcrður að breyta um starfsaðferðir
og vinna á vísindalegum grundvelli, ef
það vill láta taka sig alvarlega.
15.3 1983
Einar Freyr
■ Vilmundur Gylfason.
Hvað kallar
Vilmundur
þingraedi?
■ Ég gat ekki betur hcyrt, þcgar ég
hlýddi á útvarp frá Alþingi 14. þ.m., en
Vilmundur Gylfason segði aö það væri
útúrsnúningur ef sagt væri að Bandalag
jafnáöarmanna vildi aínema þingræði.
Þar sem ég hef haldið því fram í
blaðagein, aö Bandalag jafnaðarmanna
vilji afncma þingræðið, hlýt ég að taka
þetta til mín, cn vísa þessari fullyrðingu
til föðurhúsanna.
Þingræði er það að þing myndar
ríkisstjórn og lætur hana hætta. Ég hélt
að ekki þyrfti mciri háttar lærdómsgráðu
í söguvísindum til að vita þetta - og
viðurkcnna.
Bandalag jafnaðarmanna vill hafa
þjóðkjörinn mann til að mynda ríkis-
stjórn. Hann þarf ckkert samráð að hafa
við þingið um það.
Meðan verið var að færa ríkisvaldið
frá konungum til þjóðkjörima þinga,
voru þess ýmis dæmi, að fulltrúaþing
fengju reynslu af því að vald þeirra
varðmeiraí orði en á borði, ef þau réðu
líllu eða engu um ríkisstjórn.
Lýðræði og þjóöræði má haga á ýmsa
vegu en þingræði heitir það ekki nema
þar sem þingið ræður ríkisstjörninni.
Um þctta ætti ekki að þurfa að þræta.
Þingræði komst á hér á landi með
heimastjórninni 1904, þegar Alþingi réði
íslandsráðherra, en alls ekki 1874, þó að
þingið fengi þá fjárveitingavald og lög-
gjafarvald.
H. Kr.