Tíminn - 13.07.1983, Síða 8

8
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurösson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæiand Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, GuðmundurSv. Hermannsson, Guðmundur
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristin Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórnskrifstofurogauglýsingar:Síðumúla15, Reykjavík. Simí: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Ummæli Gunnars
Thoroddsen
■ Gunnar Thoroddsen fyrrv. forsætisráðherra birti at-
hyglisverða grein í Morgunblaðinu síðastliðinn laugardag
um viðskilnað ríkisstjórnar hans.
í grein sinni ræðir Gunnar Thoroddsen m.a. um
verðbólguna og orsakir hennar. Hann segir orsakir
verðbólgunnar einkum þrjár.
í fyrsta lagi erlendar verðhækkanir, sem við ráðum ekki
við. I öðru lagi aflabrestur og önnur slík áföll, sem reynt
er að bæta atvinnuvegunum meðgengisfellingu heldur en
að láta koma til atvinnuleysis. I þriðja lagi kemur svo
vísitölukerfið eða verðbótakerfið.
Um það farast Gunnari Thoroddsen þannig orð:
„Þriðji verðbólguvaldur er verðbótakerfið. Það kerfi er
tvíþætt. Annars vegar er sá tilgangur að tryggja það, að
kaupmáttur launa haldist í hendur við framfærslukostnað
og rýrni ekki við aukna dýrtíð.
Á hinn bóginn veldur þetta kerfi sjálfvirkum víxlhækk-
unum verðlags og launa, sem eiga ekkert skylt við
kaupmáttinn og hafa engin áhrif á hann, nema þá helzt að
draga hann niður, þegar frá líður.
Óll viðleitni mín undangengin ár til að fá fram
breytingar á verðbótakerfinu, hefur miðað að því að
afnema þessa agnúa, án þess að skerða kaupmáttinn.
hcssar tilraunir skiluðu ekki árangri, hvorki innan
ríkisstjórnarinnar né heldur á Alþingi, þegar þangað var
leitað. Var þó hverjum einasta alþingismanni ljóst,
að óbreytt gæti verðbótakerfið ekki staðið stundinni
lengur. Eg ætla því að undir niðri hafi það verið sannmæli
allra, að eftir kosningar yrði hver sú stjórn, er við tæki, að
gerbreyta strax þessu sjálfvirka, verðbólguaukandi kerfi.“
Það stóð ekki á Framsóknarmönnum í ríkisstjórninni
að gera nauðsynlegar endurbætur á verðbótakerfinu.
Alþýðubandalagsmenn stóðu hins vegar gegn öllum
breytingum á því, þegar á reyndi.
Þess vegna magnaðist verðbólgan óðfluga á síðasta
starfsári stjórnarinnar og skuldir söfnuðust erlendis vegna
þess, að þjóðin lifði um efni fram.
Af sinni alkunnu háttvísi nefnir Gunnar Thoroddsen
ekki fjórðu orsökina. Hún var barátta þeirra flokksbræðra
hans, sem voru í stjórnarandstöðu, gegn sérhverri viðleitni
ríkisstjórnarinnar til að vinna bug á dýrtíðinni. Þessi
áróður þeirra dró m.a. kjark úr Alþýðubandalaginu. Þetta
ábyrgðarleysi stjórnarandstöðunnar átti ekki minnstan
þátt í því hvernig fór.
Það var stjórnarandstaðan í Sjálfstæðisflokknum, ásamt
Alþýðubandalaginu og Alþýðuflokknum, sem stöðvaði á
síðastl. vetri frumvarp Gunnars Thoroddsen um breyting-
ar á vísitölukerfinu, en samkvæmt því átti að fresta
verðbótum 1. marz meðan leitað væri samkomulags um
önnur úrræði. Þess vegna urðu hinar háu verðbætur 1.
marz til þess að stórmagna verðbólguna öllum til óhags.
Skuld Mbl.
■ Alþýðublaðið hefur nýlega fært rök að því, að Mbl.
sé fótpurrka Reagans. Sennilega er þetta ofmælt, en
óneitanlega er Mbl. fylgispakt Reagan.
Þess vegna er það enn einu sinni farið að hamra á því,
„ð íslendingar eigi að draga úr viðskiptum við Sovétríkin
og hætta að kaupa þaðan olíu, enda þótt reynslan sýni,
að þau viðskipti hafi verið okkur hagstæð.
Glögg sönnun þess er það, að fyrir nokkru var látið
undan svipuðum áróðri Mbl. og fjórir olíufarmar keyptir
frá Bretlandi og dregið tilsvarandi úr olíukaupum í
Sovétríkjunum. Tapið á þeim viðskiptum nam þremur
milljónum dollara, miðað við að olían hefði verið keypt á
venjulegan hátt.
Raunverulega á þjóðin hér inni þrjár milljónir dollara
hjá Mbl. Þ.Þ.
Wmmm
MIÐVIKUDAGUR 13. JÚLl 1983
skrifað og skrafað
Lúthers
minnst
Mikið er um dýrðir
víða um heim í minningu
þess að 500 ár eru liðin
frá fæðingu Marteins
Lúthers, en um 70 mill-
jónir manna eru nú
skráðir í söfnuðum sem
játa trú sem kennd er við
hann. Fæðingarstaður
siðbyltingarmannsins og
starfsvettvangur er í
þeim hluta heimsbyggð-
arinnar sem Þýska al-
þýðulýðveldið nær nú
yfir. Þar í landi er minn-
ingu Lúthers haldið veg-
lega á lofti. 90 manna
nefnd með sjálfan Erich
Honecker, aðalritara
Flokksins í forsæti,
undirbjó minningarárið,
en kirkjan heldur upp á
það á sinn hátt og þeir
sem andvígireru hernað-
aranda nota tækifærin til
að hópast saman í van-
þökk öryggislögreglunn-
ar, sem á að passa upp á
ríkisrekinn friðarvilja
stjórnvalda og að öðru
vísi skoðanir séu ekki
látnar í ljósi í því máli.
Á íslandi er sitthvað
gert til að minnast ársins.
Prestastefna fjallaði um
Lúther og í haust verður
haldin ráðstefna um áhrif
siðbótarinnar, Lúters-
vika verður haldin og
bók um Martein Lúther
kemur út.
f nýútkomnu Kirkju-
riti er Lúthers minnst.
M.a. skrifarséra Gunnar
Kristjánsson þargreinina
á Lúthersári. Þar segir
m.a.:
„En hver var þá Lút-
her og hvers virði er það
að minnast þessa manns
og áhrifa hans? Fáir
munu hafa í huga að
reisa Lúther minnisvarða
á þessu ári, fáir munu
líta til hans sem hins
óskeikula. Þvert á móti
munu margir í fyrstu
a.m.k. fyllast efasemd-
um andspænis þessum
manni. Heinrich Heine,
hið mikla skáld sagði um
Lúther: „Þessi maður gat
rifist eins og fiskkerling
en átti það líka til að vera
blíður og mildur eins og
viðkvæm jómfrú. Ósjald-
an var hann æstur eins og
stormurinn, sem rífur
upp eikina með rótum og
svo gat hann verið hlýr
eins og vestanblærinn
sem gælir við fjóluna“.
Því fer fjarri, að Lúther
hafi verið alvitur og ó-
skeikull. Hvaða lútherskur
maður blygðast sín ekki
fyrir ummæli hans um
Gyðinga og Tyrki eða
óþvegin orð hans um
páfann? Og ekki mundu
allir vilja skrifa undir
hugmyndir hans um fjöl-
skylduna, sem mótast af
sextándualdarhugmynd-
um um vald föðurins,
hugmyndum sem eiga
ekki upp á pallborðið á
tímum jafnréttis og
mannréttinda. Oglöngum
hafa menn deilt um skiln-
ing hans á kvöldmáltíð-
arsakramentinu, harmað
lítt mótaðar hugmyndir
hans og fylgismanna hans
um skipulag kirkjunnar
og þannig mætti lengi
telja.
En þrátt fyrir allt þetta
og ótal margt annað á
Lúther erindi við okkar
tíma - og það af mörgum
ástæðum. Það vakti fyrst
og fremst fyrir Lúther að
siðbæta kirkjuna. Að
því leyti var siðbótin eins
konar „fylling tímans,"
sem margir höfðu þráð á
undan Lúther. Siðbótin
snerist bæði um „höfuð-
ið“ þ.e. páfann og kirkju-
leiðtogana en engu
minna um „limina" þ.e.
hinn almenna safnað-
armann. Siðbótin var
því í raun siðbót innan
kirkjunnar og það var
Lúther engan veginn að
skapi að stofna sérstaka
kirkjudeild, þótt raunin
hafi samt orðið sú.
Saga siðbótarinnar á
fyrstu árum og áratugum
er tvísýn saga þar sem
ótal hreyfingar spretta
upp í kjölfarið. Sfðbótar-
menn þurftu því að berj-
ast á báða bóga þ.e.a.s.
gegn kaþólsku kirkjunni
annars vegar og gegn
hinum fjölmörgu hreyt-
ingum sem vöknuðu til
lífsins hins vegar. Og allir
vildu geta vitnað í
Lúther, sem flykktu sér í
síðarnefnda hópinn. Fyrr
en varði var maðurinn
sem barðist gegn öllum
„páfum“ sjálfur orðinn
slíkur „páfi“. Um það
bera lúthersrannsóknir
vitni, þar sem margir
hafa notað Lúther til þess
að styðja eigin skoðanir.
Frá sjónar-
hóli
kaþólskra
Hinrik Frehen biskup
fjallar einnig um Lút-
hershátíð í nýútkomnu
tölublaði Merki krossins,
sem gefið er út af kaþól-
sku kirkjunni á íslandi.
Þar fjailar hann nokkuð
um þá umræðu sem verið
hefur um Lúther.
Biskupinn segist ekki
hafa ákveðið hvort hann
muni taka þátt í þeim
hátíðahöldum sem þjóð-
kirkjan efnir tij vegna
Lúthersársins. Ýmislegt
er það í hugmyndum
Lúthers og skrifum sem
kaþólska biskupnum
hrýs hugur við. Það er
eftirtektarvert, að í skrif-
um séra Gunnars og
biskupsins láta þeir báðir
í ljósi andbúð á tiltekn-
um skrifum Lúthers, þótt
afstaða þeirra til hans og
kenninga hans sé að sjálf-
sögðu ólík.
Kaþólski biskupinn
skrifar m.a.:
„Væri það ekki heppi-
legt til að skapa gott
andrúmsloft að fram-
kvæmdamenn Lútershá-
tíðarinnar lýstu því yfir
skýrt og skorinort, fyrir
hönd hinnar evangelisku
kirkju íslands, að þeir
væru ósammála hinum
ábyrgðarlausu og ókristi-
legu fullyrðingum Lúters
í garð gyðinga?
Til eru önnur atriði,
þar sem manni virðist
réttmætt og viðeigandi
að lúterskir viðurkenni
opinberlega að Lúter
hafi verið öfgamaður og
þær eigindir hans geri
manni því erfitt um vik
að skilja til hlítar, hverj-
ar hinar raunverulegu
hugmyndir hans hafi
verið.
Tökum það til dæmis
að í maímánuði 1518 lýs-
ir hann yfir skilyrðis-
lausri hlýðni og fylgi-
spekt við páfann, en von-
brigði þau, sem þar
fylgdu á eftir, knúðu
hann síðan til alvarlegra
árása á páfadóminn sem
alloft voru gerðar á götu-
ræsamáli, og þeim árás-
um í ritverki hans „Gegn
páfadómi Rómar sem
djöfullinn hefur stofnað
til“ fylgdu svo smekk-
lausar teikningar sem
hljóta að valda þeim nú-
tímamanni gremju, sem
reynir að skilja hætti þess
tíma. Nei, þann Lúter,
sem svo skrifaði, get ég
ekki heiðrað eða minnst
hans, nema breitt sé yfir
þessa skuggahlið per-
sónuleika hans með því
að henni sé ótvírætt af-
neitað.
Og ég spyr áfram: hver
getur litið þá afdrifaríku
fordæmingu Lúters á
bændum, sem fram kem-
ur í orðum hans, þeim
augum að hún sé kristi-
leg? Menn gerðu Guði
sjálfum greiða ef þeir
brytjuðu þá niður... Það
er auðskilið að slík um-
mæli minni menn á mynd
Khomenís. Og þessi af-
staða Lúters hlaut að
leiða til allt of náinna
tengsla kirkjustjórnar
mótmælenda við ríkis-
valdið. Hljóta þeir lýð-
ræðistímar, sem við
lifum nú á, ekki fremur
að mæla með aðskilnaði
ríkis og kirkju?
Hjá Lúter er margt um
öfgar, eins og þessi þrjú
atriði sýna, sem tilgreind
hafa verið hér að framan.
Það veit hver sá maður
sem skyggnst hefur að
einhverju leyti niður í
ævisögu og ritverk sið-
bótarmannsins. Rann-
sókn af því tagi leiðir
menn út í mikinn vanda
ef þeir eiga að svara
spurningunni: Hvers-
konar maður var Lúter
eiginlega og hver er
kenning hans, þegar öllu
er á botninn hvolft? Ég
hef kannað ritverk hans
árum saman og að þeim
lestri loknum get ég í
einu og öllu tekið undir
með Lúter-sérfræð-
ingnum Walter Allgeier.
Hann skrifar svo í rit-
dómi um eina af hinum
nýjustu ævisögum
Lúters: „...nærri því
allir, sem rannsökuðu
ævi Lúters í alvöru, túlk-
uðu sinn eigin Lúter. Að
sumu leyti líkjast ævi-
sögur Lúters andlits-
myndum af honum, sem
hver fyrir sig og undan-
tekningarlaust sýna að
vel hefur verið að unnið
en að sjálf persónan hef-
ur ávallt smogið úr hönd-
um málaranna. Ef til vill
er orsökin sú að Lúter
lenti nærri því eingöngu
í höndum annars flokks
málara en ekki neins
Dúrers. Vér erum að
minnsta kosti ennþá að
leita hins sanna Lúters,
þrátt fyrir allar andlits-
myndir og guðfræðileg-
ar, jafnt og sögulegar
tilraunir..
Hvaða Lúters ætla
menn því að minnast? Er
ekki rétt að byrja á því
I að fjarlægja myrkustu
skuggahliðarnar?“
Nú vita
marxistar
hvaða
skoðun þeir
hafa á Lúter
Söfnuður marxista er
ærið stór hér á landi og
þar sem Honecker er
nefndarformaður Lút-
ersársins í sínu heima-
landi verða þeir auðvitað
að vita hvaða skoðun
þeir hafa á siðbylting-
armanninum. Til þessa
hefur lítt verið haldið á
lofti hvaða skoðanir hinn
gyðingættaði Karl Marx
hafði á Lúther. En hér
kemur Hinrik Frehen til
hjálpar. í annarri grein
sem hann skrifar í Merki
krossins um Marx og
Luther segir biskupinn,
að forvitni sín hafi vakn-
að svo um munaði þegar
hann rakst á ummæli
Marx um Lúther í einu af
eldri ritum hans.
„Kristinn maður getur
ekki látið sem ritverk
Karls Marx séu ekki til,
því ef til vill hefur enginn
lagt hinni andkristnu efn-
ishyggju og guðleysi eins
mörg vopn í hendur og
þessi félags- og hagfræð-
ingur.“ Og
„Marx viðurkennir að
Lúter hafi komið til leið-
ar lausn frá hinum ytri
fjötrum kirkjuvaldsins
en fyrir það hafi hann
goldið það verð að leggja
manninn í fjötra hið
innra. Þar sem menn hafi
áður verið bundnir af
kirkjunni, séu þeir nú
bundnir af trúnni. Þessi
afstæða viðurkenning á
þýðingu Lúters merkir
því, þegar á heildarmatið
er litið, neikvæða afstöðu
hans, að verr sé farið en
heima setið: „Hin bylt-
ingarsinnaða fortíð
Þýskalands er nefnilega
fræðileg, hún er siðbót. f
stað munksins, sem þá
var, er nú kominn heim-
spekingurinn, en í heila
hans byrjar byltingin.
Lúter hefur að vísu borið
sigurorð af þrælslund
vegna tilbeiðslu, af því
að hann hefur sett í
hennar stað þrælslund
vegna sannfæringar.
Hann hefur brotið niður
trúna á valdið, af því að
hann hefur endurreist
vald trúarinnar. Hann
hefur breytt pokaprest-
unum í leikmenn, af því
að hann hefur breytt
leikmönnum í poka-
presta. Hann hefur leyst
manninn undan hinni ytri
trúrækni, af því að hann
hefur gert trúræknina að
hinum innri manni.
Hann hefur leyst líkam-
ann úr fjötrum, af því að
hann hefur lagt hjartað í
fjötra.“
Marteinn Lúther hefur
verið, er og verður um-
deildur. Hann var stór-
brotinn persónuleiki,
kappsfullur og oft
skammt öfganna á milli í
skoðunum hans og
skrifum. Hann er ýmist
dáður eða fyrirlitinn, en
því verður ekki á móti
mælt að hann er með
mestu áhrifamönnum
sögunnar síðustu 500
árin og verka hans gætir
svo víða að minning hans
lifir hvort sem mönnum
líkar betur eða verr. OÓ