Tíminn - 04.08.1983, Qupperneq 8

Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnusson. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guðmundur
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavik. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Ríkisstjórnin og laun-
þegasamtökin
■ Þótt atvinnan hafi víðast verið sæmileg í sumar, hefur
verulegt atvinnuleysi komið til sögu á nokkrum stöðum í
fyrsta sinn um talsvert árabil eða síðan fyrri ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar kom til valda sumarið 1971. í heild er
atvinnuleysi mun meira það, sem af er þessu ári, en á sama
tíma í fyrra.
Víða að berast svo þær fréttir, að horfurnar framundan séu
engan veginn bjartar, þótt sæmilega hafi gengið í sumar.
Margir horfa því til vetrarins með verulegum kvíða.
Þetta kemur ekki á óvart. Atvinnuöryggið á síðustu árum
hefur að verulegu leyti byggzt á því að tekin hafa verið stór
lán erlendis og notuð til framkvæmda, sem tryggt hafa næga
atvinnu. Nú er skuldasöfnunin orðin svo mikil, að henni
verður að hætta, ef erlendir lánadrottnar eiga ekki að skerast
í leikinn, eins og víða gerist nú erlendis. Þetta hlýtur aö draga
nokkuð úr atvinnunni.
Þá hafa minnkandi aflabrögð sitt að segja til þess að draga
úr atvinnu á ýmsan hátt.
Síðast, en ekki sízt, er svo að nefna verðbólguna, en
einhvern tíma hlaut að koma að því, að hún þrengdi svo að
atvinnurekstrinum, að mörg atvinnufyrirtæki drægju saman
seglin, en önnur gæfust hreinlega upp.
Það er mat margra atvinnurekenda, að hefðu ekki
efnahagsráðstafanir þær, sem gerðar voru fyrir 1. júní, komið
til sögunnar væri rekstur þeirra stöðvaður að miklu eða mestu
leyti.
Svo mjóu munaði það, að stórfellt atvinnuleysi hæfist hér
á þessu sumri.
Hins vegar er ekki að treysta á það, að þessar ráðstafanir
nægi til að tryggja atvinnuna til frambúðar. Margt atvinnu-
fyrirtækið stendur áfram höllum fæti. Sérstaklega er fjár-
magnskostnaðurinn þungbær. Hann er margfalt meiri hér en
í tlestum nálægum löndum. Ríkisstjórnin undirbýr nú
ráðstafanir á þessu sviði.
En þótt eitthvað verði aðhafzt varðandi fjármagnskostnað-
inn, nægir það ekki, ef aðhald minnkar á öðrum sviðum.
Síðasta þing Alþýðusambands íslands setti það fram sem
aðalmarkmið sitt að tryggja atvinnuöryggið. Það yrði að
ganga fyrir öllu. Þetta var rétt að verða höfuðmál verkalýðs-
samtakanna. Allar ráðstafanir, sem verkalýðssamtökin beita
sér fyrir, verða að þjóna því höfuðmarkmiði, að atvinnu-
öryggið veikist ekki. Það er nú tvímælalaust mál málanna.
Pólitískir angurgapar flytja nú þann boðskap að kalla beri
saman alþingi götunnar og beina því gegn. ríkisstjórninni.
Harðvítug átök eru ekki leiðin til að tryggja atvinnuöryggið.
Hitt er vænlegra, að viðræður hefjist milli ríkisstjórnarinnar
og verkalýðssamtakanna um aðgerðir til að tryggja næga
atvinnu, þegar dregur úr erlendri skuldasöfnun og aflabrestur
kemur til viðbótar. Þetta er nú stærsta verkefni þessara aðiia
beggja. Á það ber að reyna, hvort samstaða um úrræði getur
ekki fundizt.
Aldrei aftur
Fróðlegt var að hlýða á útvarpsþátt ungra fræðimanna
síðastliðið þriðjudagskvöld. Þáttur þessi fjallaði um heims-
kreppuna á fjórða áratug þessarar aldar og afleiðingar hennar
hér á landi.
Þar var Ijóslega dregið fram, að ríkisvaldið brást vasklega
við þeim vanda, sem fylgdi heimskreppunni. Margháttaðar
og vel heppnaðar ráðstafanir voru gerðar, sem drógu úr
verstu erfiðleikunum og lögðu grundvöll að nýrri sókn í
atvinnumálum. Stjórn Hermanns Jónassonar, Eysteins Jóns-
sonar og Haraldar Guðmundssonar hlaut verðsículduð eftir-
mæli.
Eftirminnilegast við þennan þátt var þó upplestur á
frásögnum þeirra manna, sem urðu að þola raunir atvinnu-
leysisins á þessum tíma, því að hinar opinberu aðgerðir
nægðu ekki til að afstýra því frekar en annars staðar. Þó varð
það miklu minna hér en í Bandaríkjunum.
Það á að vera markmið ríkisstjórnar, Alþingis og stétta-
samtaka að láta böl atvinnuleysisins ekki endurtaka sig á
íslandi. Þ.Þ.
, i'iv/ ; r.v/. .'.’ri'i
FIMMTUDAGUR 4. ÁGÚST 1983
skrifað og skrafað
Erlendar skuldir Landsvirkjunar:
NEMA_________________________,
ARSKULDUM MÚDARBUSINSl
■ Um 29% aí erlendum I Landsvirkjunar, sagði í samtali I inu", sagði Halldór. | nýjum virkjunum," sagði I um við Alusuisse. Ef við stækk-
skuldum þjóðarbúsins hvíldu á við Tímann í gær, að um 80% af Halldór sagði að nú væri í Halldór. um álverið í Straumsvík, þá
' ’ ‘' kcrfi Landsvirkjunar umfram- „Við þurfum að taka það til | þurfum við áreiðanlega að halda
Fréttin um skuldir Landsvirkjunar.
Stjórn og rekstur orku-
f yrirtækja til rannsóknar
Rafmagns- og hitaveituverð hækkað 600-800%!
á þremur árum, en kaupið aðeins 258%:
ORKUVERÐ HÆKKAR
MARGFALLT í
VERKAFÚLKS
í dag þarf verkamaður að vinna víku lengur
fyrir orkureikningnum en fyrir þremur árum
Fyrirsögn í frétt Tímans á laugardaginn um hækkanir til hitaveitu og rafmagnsveitu í Reykja
vík síðustu þrjú árin.
I Hitaveita Reykjavíkur erað
byggja nýtt skrifstofuhús:
T11B0ÐSVERÐ
17 MIIIIÓNIR
L ■ „Tilboðsverð ( húsið fok- I inu á Grcnsásvcgi, Suðurlands-
I hell nú f vor var 17 milljónir braut og Skcifunni.
1 króna cn ofan á það koma nátt- | „Síðan húsbyggingin hófst, f
■ Á tímum samdráttar í þjóðfélaginu eru orkufyrirtækin að
byggja skrifstofuhúsnæði. Hér er sagt frá húsbyggingum
Hitaveitu Reykjavíkur.
■ Þær miklu hækkanir, semj
urðu á gjaldskrám Lands-
virkjunar, rafveitna og hita-
veitna nú um mánaðarmótin,
hafa m.a. orðið tilefni til
orðaskipta á milli Sverris
Hermannssonar, núverandf
iðnaðarráðherra - sem þessi-
orkufyrirtæki heyra undir -.
og Gunnars Thoroddsens,
fyrrverandi forsætisráðherra.
Tilefni þessa voru ummæli,
sem Sverrir Hermannsson lét;
falla á blaðamannafundi fyrir
helgina, að þessar hækkanir
væru fyrrverandi ríkisstjórn
að kcnna. „Við erum að fást
við þrotabúsmálin," sagði
Sverrir.
Gunnar Thoroddsen svar-
aði þessari fullyrðingu m.a.
á þennan hátt:
„I tíð fyrrverandi ríkis-
stjórnar, febrúar 1980 til maí
1983, hafa þessi fyrirtæki sjö
til áttfaldað taxta, meðan all-
ar vísitölur, framfærslu,
bygginga og lánskjara, hækk-
uðu miklu minna. Fyrirtækin
hafa því fengið hækkanir
langt umfram allar aðrar við-
miðanir í þjóðfélaginu.
Mætti fremur saka stjórnina
um að hafa leyft of mikið en
of lítið.
Iðnaðarráðherra hefur nú
nieð því að samþykkja gífur-
legar gjaldskrárhækkanir til
viðbótar opnað flóðgáttir, I
seni duga drjúgum meira eni
til rakvatnsins. Ef Lands-
virkjun og Hitavcita Reykja-
víkur eiga í fjárhagsörðug-
leikum, er orsakanna að leita
annars staðar en í tregðu
fyrrverandi stjórnar.
I stjórnarblöðum hefur að
undunförnu verið bent á,
hvort eitthvað megi umbæta|
í rckstri, hvort óhöpp hafi
orðið í franikvæmdum,
hvernig fjárfestingu licfur'
verið háttað, hvort dýrustu
dollaralánum licfur verið
breytt í hagkvæmari lán í
öðrum gjaldmiðium, eftir að
dollarinn tók á rás fyrir rúm-
um þremur árum, eins og
sumir íslenskir atvinnurck-
endur hafa gert með góðum
árangri.
Allt þetta þyrfti Sverrir
Hermannsson að kynna sér,
svo að honum auðnist með
sinni góðu greind að bægja
frá sér því böli að bera aðra
röngum sakargiftum."
Virkjað of hratt?
Gunnar Thoroddsen víkur
í þessari athugasemd sinni
nokkuð að því, sem er kjarni
málsins. Það er ekki, hvað sé
hverjum stjórnmálamanni að
kenna, heldur hitt, að margt'
virðist sérkennilegt við stjórn
þeirra fyrirtækja, ,sem hér
um ræðir, og fjárfestingar
þeirra - og af því erum við að j
súpa seyðið núna öðru'
fremur.
Það virðist alveg Ijóst, aði
farið hafi verið ógætilega í
framkvæmdir í orkumálum,
þar á meðal virkjunarfram-:
kvæmdir. Nú er Hrauneyja-
fossvirkjun nánast markaðs-
laus, en landsmenn allir
verða að standa undir afborg-
unum og vöxtum af hrika-
legum erlendum lánum
vegna þeirrar virkjunar. Og
það er engin ástæða til að
ætla að markaður fáist fyrir
þessa umframorku á allra
næstu árum. Enginn áhugi er
nú á aukinni rafhitun, þar
sem hún er um það bil jafn
dýr fyrir neytandann og olíu-
kyndingin, og ekki er fyrir-
sjáanlegt að orkufrekur iðn-
aður aukist alveg næstu árin,
þar sem það tekur auðvitað
nokkur ár að koma slíkum
fyrirtækjum á laggirnar jafn-
vel þótt samkomulag kunni
að takast um slíkan atvinnu-
rekstur. Það virðist því aug-
ijóst mál að hér hafi fram-
kvæmdum verið hraðað of
mikið, ogenn munorkugetan
aukast verulega á næstunni
þegar framkvæmdum þeim,
sem undanfarið hafa staðið
yfir á hálendinu lýkur, en
samkvæmt fréttum er útlit
fyrir að þeim ljúki á tilsettum
tíma.þ.e.fyrir 1. nóvember.
Hafa fengið
geysimiklar
hækkanir
Þegar litið er á kveinstafi
forsvarsmanna orkufyrir-
tækjanna og pólitískra tals-
manna þeirra, þá skyldi mað-
ur ætla að stjórnvöld hafi
síðustu árin nánast engar
hækkanir leyft á gjaldskrám
þeirra. Þeir, sem þessu hafa
trúað - þrátt fyrir staðreyndir
orkureikninga heimiianna -
hefðu gott af að kynna sér
útreikninga á hækkun verðs
á rafmagni og heitu vatni til
höfuðborgarbúa síðustu
þrjú árin, sem sagt var frá í
frétt í Tímanum á laugardag-
inn. Þar kom í Ijós, að raf-
magns- og hitaveituverð hafði
hækkað um 6-8 hundruð
prósent síðustu árin, en laun-
in aðeins um tæplega 250
prósent. Eða, svo vitnað sé
til fréttarinnar:
„Verð á heitu vatni frá Hita-
veitu Reykjavíkur hefur
hækkað um 662,9% frá 1.
júní 1980 til dagsins í dag,
rafmagnsverðið frá Raf-
magnsveitu Reykjavíkur um
804,6% en kauptaxtar verka-
fólks um aðeins 258,4% á
sama tíma.
Fyrir um þrem árum dugðu
dagvinnulaun verkamanns/
konu til kaupa á 87 tonnum
af heitu vatni frá Hitaveitu
Reykjavíkur, nú fær hann/
hún aðeins tæp 41 tonn af
heitu vatni fyrir dagvinnu-
launin. Ekki verður dæmið
hagstæðara þegar litið er á
rafmagnsrcikningana þessi
þrjú ár. I upphafi þeirra
dugðu dagvinnulaunin til
greiðslu á rúmum 318 kíló-
wattsstundum (kw) af raf-
magni frá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, en nú fær hann/
hún aðeins rúm 126 kw. fyrir
dagvinnulaunin.
Þetta þýðir með öðrum
orðum að verkamaðurinn/
konan sem dugði tæplega
fjögur daglaun (30,17
klukkust.) til greiðslu 2ja
mánaða orkureikninga frá
veitustofnunum Reykjavíkur
fyrir dæmigert „vísitöluheim-
iii“ sumarið 1980 þarf nú að
bæta rúmum vikuiaunum
við, eða greiða tæplega 9
daglaun (70,87 klukkustund-
ir).“
Rannsóknar er þörf
Það er vissulega ástæða til
að fara ofan í þessi mál, og
sömuleiðis önnur atriði varð-
andi rekstur orkufyrirtækj-
anna. Það eru nefnilega eng-
in merki um, að samdráttur
hafi átt sér stað hjá þessum
fyrirtækjum, þótt það hafi
almennt orðið í þjóðfélaginu.
Orkufyrirtækin í Reykjavík
- Rafmagnsveitan og Hita-
veitan - standa til dæmis í
byggingu rándýrra skrifstofu-
bygginga á þessum erfið-
leikatímum. Það er ekki við
því að búast að aimenningur
sætti sig við, að stofnanir af
þessu tagi hagi sér eins og
enn sé góðæri, þegar aðrir
þurfa að taka á sig skerðingu
vegna efnahagsáfalla þjóðar-
búsins. Það ber því sérstak-
léga að fagna yfirlýsingu for-
sætisráðherra fyrir helgina,
um að fram myndi fara rann-
sókn á stjórn og rekstri þess-
ara fyrirtækja. Þar þyfti að
taka fyrir öll helstu opinberu
fyrirtækin, sem selja lands-
mönnum vöru eða þjónustu,
og hafa til þess einokunarað-
stöðu. Það er ekki að efa að
af slíkri rannsókn mætti mik-
ið læra, og margt spara, ef
stjórnmálamennirnir hafa
hugrekki til þess að fylgja
niðurstöðum hennar eftir.
- ESJ