Tíminn - 02.02.1984, Qupperneq 9

Jóhannes Björnsson Ytri-Tungu:
„T jónge f end u r“
■ Veislunni miklu er lokið. Þjóðin er
að rakna úr rotinu og nú spyr maður
mann: Hvað kom fyrir? Hvernig gátu
þessi ósköp gerst?
Nú eftir einn mesta góðæriskafla frá
upphafi íslandsbyggðar erum við skyndi-
legsa komnir á bekk með skuldugustu
þjóðum heims og sjálfstæði okkar í
hættu. Aðalauðlind þjóðarinnar - fiski-
stofnarnir við landið eru að ganga til
þurrðar vegna ofveiði, einn eftir annan,
og markaður fyrir aðalútflutningsvöru
okkar - þorskinn - í hættu sökum verri
meðferðar en áður var.
Það er vissulega þörf á að ræða þetta
allt af hreinskilni og leita orsakanna til
að læra af óförunum.
Margir kenna ríkisstjórnunum okkar
um flest það sem aflaga hefur farið í
efnahagsmálunum, og víst er þeirra sök
mikil. Þær hafa alltof lengi keypt sér
stundarfrið fyrir atlögum þrýstihópanna,
sem stundum hafa sett stjórnendum
landsins hálfgerða úrslitakosti með að-
gerðum sínum (útflutningsbanni, eyði-
leggingu mjólkur, uppgerðarveikindum
heilla starfshópa og hálfgildings-verkfalli
í heilbrigðisþjónustunni) með tilstyrk
stjórnarandstöðu, sem oft hlífist ekki
við að fórna þjóðarhagsmunum í von um
að glepja auðtrúa sálir til fylgis við sig.
Það er Ijótur blettur á
íslenskri stjórn-
arandstöðu
Að minni hyggju eru það samt æðstu
stjórnendur launþegasamtakanna, sem
bera höfuðsökina á því hvernig er komið
hag okkar. Skulu færð fyrir því ýmisleg
rök.
Höfuðvandamá! okkar um langt skeið
hefir verið glíman við verðbólgudraug-
inn. Hann hefir nærst og vaxið á
vísitöluskrúfu verðlags og launa. Vísi-
talan hefir verið æðstu forystumönnum
launþegasamtakanna hin heilaga kýr,
sem ekki hefir mátt stjaka við, enda lifað
á henni sjálfir. Besta tryggingin fyrir því
að hljóta og halda þessum feitu embætt-
um með margföldum verkamanna-
launum, auk hinnar eftirsóttu nafnbótar.
hefir verið sú að krefjast sem mestra
kauphækkana af atvinnurekstrinum.
jafnvel þó enginn aukabiti væri til skipt-
anna, og augljóst væri að allur aukinn
tilkostnaður hlyti að fara nær samstundis
út í verðlagið, ef atvinnureksturinn átti
ekki að stöðvast.
Afraksturinn því aðeins ný gengisfell-
ing og meiri verðbólga, öllu þjóðfélaginu
til tjóns, en engum þungbærara en
láglaunastéttunum, sem vitanlega skiptir
mestu kaupmáttur launanna og atvinnu-
öryggið ásamt þunga álagðra skatta.
Þó þykjast þessir foringjar aðallega
bera hag láglaunastéttanna fyrir brjósti,
og fyrir þá semja þeir ætíð fyrst. Síðan
taka þessir verðbólgusamningar að snú-
ast um sérkröfu hinna betur launuðu:
Samanburður við aðra, ætíð til hækkun-
ar, tilfærslur upp launastigann og loks
lúmskar, duldar greiðslur í ýmiss konar
fríðindum til þeirra í efstu tröppunum,
svo bilið hefir enn lengst milíi há- og
lág-launahópanna að loknum sérhverj-
um „verðbólguleik" launþegaforingj-
anna.
Vegna þessarar fastheldni hinna rétt-
nefndu verðbólgurekenda (foringja
launþega) í vísitöluna, hafa stjórnvöld
neyðst til að halda aftur af nauðsynlegum
hækkunum á gjaldskrám ýmissa stofn-
ana til þess að hamla gegn víxlhækkun
verðlags og launa. Þannig var verðlagi á
vatni frá Hitaveitu Reykjavíkur haldið
stöðugt niðri með þeim afleiðingum, að
hún varð að taka erlend lán til að halda
rekstrinum gangandi og fresta bráðnauð-
synlegum framkvæmdum, öllum til
stórtjóns. Þó var vatnið selt á gjafverði
og upphitunarkostnaður Reykvíkinga
einungis brot þess, sem flestir landsmenn
bjuggu við.
Af sömu ástæðu var verði á rafmagni
haldið niðri, jafnvel lækkað að verðgildi,
þegar olíu-verðsprengingin mikla varð
um alla heimsbyggðina. Ófáir milljarð-
ar erlendu skuldanna eru þannig til
komnir.
Foringjar launþegasamtakanna eiga
því verulega sök á hinu sligandi háa
rafmagnsverði nú vegna átrúnaðarins á
vísitöluna.
Nú gaukar íslenska samfélagið að
sérhverjum hvítvoðungi á annað hundr-
að þúsunda króna skuld í vöggugjöf.
Og fjórða hver króna af útflutnings-
verðmæti landsmanna fer til greiðslu á
afborgunum og vöxtum af skuldum við
útlönd.
Trúlega finnst ýmsum fjarstæða að
kenna forystumönnum Iaunþegasamtak-
anna um hrun fiskistofna og minnkandi
gæði fiskafurða. En einnig þar er sök
þeirra umtalsverð.
Vegna atgerða þeirra eru fiskvinnslu-
stöðvarnar nú reknar líkt og verksmiðj-
ur, sem ekki vinna úr viðkvæmu hráefni.
Dagvinnan hefir verið stytt úr tíu í átta
stundir. Virkum dögum vikunnar fækk-
að um einn og til cr verkalýðsforysta,
sem hefir á undanförnum árum fyrirskip-
að verkbann í fiskvinnslunni um helgar
- frá kl. 5 síðdegis á föstudögum til
mánudagsmorguns - yfir þrjá heitustu
mánuði sumarsins.
Vonandi eru ekki allir komnir svona
langt í „þróuninni". En hví ekki að lofa
þeim, sem vilja vinna um helgar, að
bjarga fiskinum frá skemmdum? Allir
vita að hann rýrnar og versnar við
geymsluna, ekki sízt fiskur, sem landað
hefir verið úr togurum, þá margra daga
gamall, svo og netafiskur, sem oft merst
og jafnvel drepst í netunum. Hann
verður lakara hráefni til vinnslu'en vera
þyrfti, skilar þjóðarbúinu minni gjald-
eyri og spillir dýrmætum markaði.
Afdrifaríkast var þó, að launþegafor-
ystan skyldaði fiskvinnslustöðvarnar til
að greiða starfsfólkinu laun, þó ekkert
væri unnið nema uppsögn hefði áður
verið tilkynnt með minnst viku fyrirvara.
Þessi greiðsluskylda stöðvanna rýrir
vitanlega hlut sjómanna og útgerðar úr
fiskverðinu. Og hún er höfuðorsök hins
æðisgengna kapphlaups um togarakaup
á undanförnum áratugum. Hvervinnslu-
stöð var neydd til að útvega sér togara
til að afla hráefnis. Og ckki bara einn,
heldur minnst tvo, svo að vinna yrði
samfelld, þó sækja þyrfti hluta vinnu-
aflsins hinum megin á hnöttinn, og
fiskurinn skemmdist í mestu aflatoppun-
um.
Stjórnvöld áttu líka stóran þátt í
offjölgun togaranna með fáránlegri
stjórn í vaxtamálum. Sparifé lands-
manna var nánast á útsölu. Á aðeins tíu
árum töpuðu eigendur þess 750 milljörð-
um gamalla króna. Þá var engin fjárfcst-
ing svo vitlaus, að hún væri ekki arðvæn-
leg fyrir skuldarann. Heil kynslóð ólst
upp við þessa trú, og margir halda fast í
hana enn.
Fiskistofnarnir hafa sýnilega ekki þol-
að þessa miklu sókn hinna svonefndu
„togara" til viðbótar öllum hinum, sem
kallaðir eru „bátar", en eru þó ekkert
afkastaminni en margir gömlu ensku
togararnir voru og skrapa víða sömu mið
og þeir.
Vinnslustöðvunin um helgar í fisk-
vinnsluhúsunum er sérlega bagaleg fyrir
smáa handíærabáta (trillur) sem aðeins
geta stundað vciðarnar í blíðskaparveðri
en ekki róið eftir almanaki. Og þetta cru
einmitt hátarnir sem skila einna besta
flskinum að landi, og nieð langtum
minni tilkostnaði í olíu og veiðarfærum
en aðrir.
Þaö cr ekki aðeins að vciðar báta séu
torveldaðar og fiskur skemmdur með
vinnustöðvuninni í fiskvinnsluhúsunum.
Til mun vera beint róðrarbann á neta-
báta, einstaka sunnudaga, seinnihluta
'vertíðar.
Vitanlega þurfa sjómcnnirnir hvíldar-
daga eins og aðrir, cn íslensk veðrátta
hefir til þessa vcrið þannig, að landlegu-
dagarnir hafi oftast orðið flciri cn margir
kusu.
Það vill löngum brenna við, að hinir
„stofulærðu", sem setja þcim boðin og
bönnin, er vinna að verðmætasköpun-
inni á þjóðarbúinu, gleyma því. hvar við
búum á hnettinum og á hverju þjóðin
lifir í raun og veru.
Það myndi talinn skrýtinn búnaðar-
málastjóri, sem fyrirskipaði bændum aö
hlaupa heim úr hcyflekknum á ákveðnu
klukkuslagi síðdegis, lcgði bann viö því
að bjarga heyi frá skemmdum á laugar-
og sunnudögum eða mjólka kýrnar.
Samt cr þetta hliðstæða þcss, scm hér
hefir vcrið rætt.
Trúlcga neitar því cnginn, að svcita-
fólk hefir jafna þörf fyrir hvíldárstundir
og daga og aðrir. En til allrar hamingju
ntiðar það enn lífshætti sína við aðstæð-
urnar að gömlum íslcnskum sið.
Eg hcld að helgi laugardagsins, að
hætti erlendra iðnaðarríkja, hafi ekki átt
hér við í íslcnsku bænda- og vciðimanna-
þjóðfélagi. Hún hafi víðar orðið okkur
til óheilla en í fiskvinnslunni, t.d. valdið
auknum drykkjuskap og margvíslegum
slysum og magnað mánudagsslenið á
vinnustöðum.
Eins og fyrr var rakið á vísitöluvitleys-
an höfuðsök á hinum geigvænlegu miklu
crlendu skuldum þjóðarinnar.
Launþegaforystan heimtaði að þessi vísi-
tala verðlags- og launa væri stöðugt í
gangi. Stjórnvöld reyndu að halda henni
í skefjum með öllum tiltækum ráðum,
t.d. með alltof háu gengi ísl. krónunnar,
langtímum saman. Gjaldeyririnn, sem
að mestum hluta var kominn frá sjávar-
útveginum var afhentur á útsöluverði.
Afleiðing þess var svo hemjulaus kaup
á erlendum varningi, stórfelldur við-
skiptahalli, og hrikalegar crlendar lán-
tökur til að jafna reikningana.
Þetta orsakaði jafnframt geysilega
mikinn fjármagnsflutning frá útgerðinni
um allt land og á stóran þátt í hinum
miklu skuldum hcnnar.
En nú hafa þcir, sem helst nutu þessa
útsölugjaldeyris, uppgötvað fyrir rann-
sóknarsnilli Jónasar Kristjánssonar, rit-
stjóra, aö þeir hafi ekki aöeins haft alltaf
„bölvaðan svcitavarginn" á framfæri
sínu, heldur einnig allan sjávarútveginn,
sem eflaust hlýtur frá þeim síðar hlið-
stætt cinkennisnafn!
Nú er að hefjast enn einn „vcrðbólgu-
lcikur" forystumanna launþegasamtak-
anna. Þó margt bendi til þess, að þcim
sé orðið fullljóst í hvaða ófæru þeir hafa
lcitt menn sína og þjóðina alla, ciga þeir
örðugt mcð að snúa til baka, þeir hafa
svo lengi blekkt þá með yflrboðum og
ábyrgðarleysi. Og trúlega skortir þá
nægilegt þrek til að játa fyrir allri
þjóðinni, að þeir hafi verið að elta
mýrarljós.
Allt mun því verða í svipuðum dúr og
áður.
Gamli látbragðsleikurinn mcð fjöl-
mennu liði og ærnum kostnaði fer fram
á skiptafjörunni til að úthluta því, sem
ekki er til.
„Áherslupunkturinn" verður trúlega
enn sem fyrr: Framhaldslíf kaupgjalds-
vísitölunnar.
Og ekki mun stjórnarandstaðan
bregða vana sínum.
Hún mun kyrja yfirboðs-sönginn
gamla, - nú fjórraddaðan - mcð undir-
spili ríkisfjölmiðlanna og þjóðkunnum
texta íslensku stjórnarandstöðu: Allt
þetta skal ég veita þér, -ef þú....
Eitt mun þó breytt.
Nú munu færri en áður „blessa sína
tjóngefendur".
Ytri-Tungu, 24-1-1984
Jóhannes Björnsson