Tíminn - 26.02.1984, Blaðsíða 4

4
SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1984 >
Andrée leiðangurinn og örlög hans
Ominn er sestur. Myndin er tekin af Strindberg og þykir furðu-góð þegar það er haft í huga að filman hafði legið 33 ár í ís á Hvíteyju.
■ Á Ijósmyndasýningu þeirri sem nú nýverið lauk á Kjarvalsstöðum
í Reykjavík voru nokkrar forvitnilegar myndir sem eiga sér einstaka
sógu. Hér vom komnar myndir sem teknar vom i heimskautaleið-
angri þeim er oft hefur verið kallaður Andrée leiðangurinn eftir
leiðangursstjóranum sænska, Salomon August Andrée. Filmumar
sem geymdu þessar myndir lágu i ís ásamt líkamsleifum þeirra
leiðangursmanna i rúmlega þrjátíu ár þangað til að norskir selfangar-
ar komu á staðinn þar sem þessum mikla sorgarleik hafði lokið. Það
er þó oft þannig að þegar einni spurningu er svarað leiðir það aðeins
til annarrar spumingar og sú varð raunin i þetta skiptið. Hvemig
höfðu þeir félagar látist?
Það er ekki orðum aukið að segja að heimurinn hafi staðið á öndinni
þegar það tók að kvisast út að jarðneskar leifar þeirra félaga hefðu
fundist norður i íshafi. Ekki dró það úr spennunni að dagbækur
leiðangursmanna fundust lítið sem ekkert skemmdar og svo það að
5 spólur af 5x7 tommu Kodak-filmum fundust innan um farangur
pólfaranna. Um leið vaknaði sú spurning hvort að dagbækurnar og
myndirnar gætu varpað Ijósi á það sem mönnum hafði verið hulið i
allan þennan tíma. Hver urðu örlög Andrée pólfara og félaga hans?
Nafn íslands dróst ofurlitið inn i harmleik þennan þegar eitt af þeim
skeytum sem leiðangursmenn sendu frá sér rak að landi í Kollafirði
á Ströndum 14. mai 1899 eftir að hafa verið 672 daga á leiðinni.
í tilefni þess að þessar stórkostlegu Ijósmyndir hafa verið til sýnis
á Kjarvalsstöðum sem hluti af sýningunni „Scandinavia To Day"
munum við rifja upp sögu leiðangursins og velta fyrir okkur
ástæðunum fyrir því að leiðangrinum lauk með svo sviplegum hætti.
Salomon Agust Andrée var fæddur 18.
október árið 1854 í Smálöndum í
Svíþjóð. Faðir hans var lyfsali og sæmi-
lega efnum búinn. Drengurinn gat sér
gott orð í skóla og þótti jafnframt harður
af sér í íþróttum og unni útiveru. Hann
stundaði nám við Tekniska Högskolan í
Stokkhólmi og aðal námsgrein hans þar
var eðlisfræði. Snemma kom í ljós hjá
honum mikill áhugi á náttúrufræði en
svo virðist sem að áhugasvið hans hafi
verið fjölmörg. Hann átti það til á
námsárum sínum að klæða sig að hætti
verkamanna og gerði sér far um að
kynnast hinu vinnandi fólki. Nokkur
afskipti mun hann hafa haft af stjórnmál-
■ Leiðin til dauðans. Svarta línan sýnir þá leið sem leiðangursmenn svifu
í loftbelgnum. Hin slitna sýnir hins vegar þá skrykkjóttu leið er þeir fóru
gangandi að Hviteyju.
um og sat m.a. um tíma í bæjarstjórn
Stokkhólms. Þar boðaði hann all-róttæk-
ar hugmyndir um styttingu vinnutíma
verkafólks. Það var ekki að sökum að
spyrja, hann féll í næstu kosningum.
Þegar Andrée fór að gæla við þá
hugmynd að fljúga í loftbelg yfir norður-
heimskautið fannst þó flestum það vera
óráðshjal. Engu að síður sótti að honum
fjöldi ungra og vaskra manna sem vildu
leggja honum lið og fá að verða þátt-
takendur í slíku ævintýri.
Þegar hugmynd þessi fór að taka á sig
fastara form varð það þegar úr að vinur
hans Dr. Ekholm færi með honum.
Þriðji maðurinn var svo valinn úr fjölda
umsókna en það var Nils Strindberg.
Hann hafði getið sér gott orð fyrir
þekkingu sína í eðlis- og efnafræði en
hafði þar að auki lagt stund á ljósmyndun
og lét smíða myndavélar eftir teikning-
um sínum. Nils var frændi stórskáldsins
Strindbergs og var haft eftir Andrée að
hann teldi hann sameina best þeirra sem
sótt höfðu um, vísindamennsku og h'k-
amlegt atgervi. Það fór þó svo að einn
þeirra félaganna hætti við förina en það
var Dr. Ekholm. Á tíma mun hafa verið
lagt hart að Nils Strindberg að hætta
einnig við en svo varð þó ekki.
Öllum undirbúningi að þessari miklu
loftsiglingu var lokið um mitt árið 1896
og þeir þremenningar Andrée, Strind-
berg og Ekholm komnir norður á Dan-
eyju. Loftbelgurinn stóð útblásinn og
þeir félagar tilbúnir til að taka sér á
hendur þessa ferð út og norður í
óvissuna. Andrée reiknaði með því að
láta belginn reka undan vindi yfir
norðurpólinn og hafði látið útbúa hann
þannig að honum mætti stýra að nokkru