Tíminn - 18.04.1986, Page 8

8 Tíminn
Föstudagur 18. apríl 1986
Steingrimur Hermannsson:
Mikill árangur hefur náðst
Ræða forsætisráðherra í eldhúsdagsumræðunum í gærkvöldi
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra.
Eins og stjórnarsáttmálinn ber
með sér var þessi ríkisstjóm mynduð
til þess að ráða niðurlögum verð-
bólgu og stöðva erlenda skuldasöfn-
un. Það var með þetta í huga, sem
við framsóknarmenn gengum til
stjórnarsamstarfsins. Við vorum og
erum sannfærðir um að þjóðarbúið
hefði ekki þolað þá vaxandi verð-
bólgu, sem var í upphafi árs 1983.
Við erum einnig sannfærðir um það,
að erlendar skuldir þjóðarinnar
mega ekki aukast, þótt þær séu ekki
komnar á sama hættustig og verð-
bólgan.
Flestar gerðir ríkisstjórnarinnar
hafa því einkennst af viðureigninni
við verðbólguna og erlendar skuldir.
Við höfum talið óhjákvæmilegt að
meta bæði eldri og nýjar ráðstafanir
í þessu Ijósi.
Allir viðurkenna þann mikla
árangur, sem náðist í upphafi stjórn-
artímabilsins, þegar verðbólga var
færð úr 130 í 20 af hundraði á 8
mánuðum. Það var gert með
hörðum, lögbundnum aðgerðum,
sem stjórnarandstaðan kallaði
gerræðislegar, en við framsóknar-
menn töldum óhjákvæmilegar. Þær
tókust vegna þess að þjóðin skildi,
að um nauðsyn var að ræða og studdi
aðgerðirnar. Síðastliðin tvö ár
töldu ýmsir rétt að láta á það reyna
hvort áframhaldandi árangur næðist
í efnahagsmálum með sem mestu
frjálsræði og afskiptaleysi stjórn-
valda. Ég þarf ekki að rekja þróun
mála á þessu tímabili, þetta
mistókst. í Ijós kom að íslenskl
efnahagslíf er ennþá alltof veikburða
eftir eld verðbólgunnar til þess að
laga sig án opinberra aðgerða að
breyttum aðstæðum og tryggja um
leið hjöðnun verðbólgu.
Ríkisstjórnin bauð að vísu þátt-
töku í kjarasamningum og m.a. fyrir
tilstuðlan ríkisstjórnarinnar tókust
skynsamlegir samningar í febrúar
1984. Þátttaka ríkisvaldsins var hins
vegar ekki nægilega markviss enda
ekki ákveðið eftir henni leitað.
í peningamálum sérstaklega kom
í ljós að atvinnuvegir og þjóð, sem
er almennt í fjársvelti eftir fjársóun
á verðbólguárum þarf töluverðan
tíma til þess, að ná jafnvægi á
markaðnum.
Sex af hundraði
verðbólga
Með tilvísun til þessarar reynslu
töldu stjórnarflokkarnir óhjákvæmi-
legt að ganga ákveðnara til verks og
bjóða þátttöku stjórnvalda í kjara-
samningum um s.l. áramót. Ég þarf
ekki að rekja árangurinn, hann er
öllum í fersku minni. Með markvissu
samstarfi aðila vinnumarkaðarins og
stjórnvalda náðust kjarasamningar
og samkomulag um aðgerðir í efna-
hagsmálum, sem mun tryggja hið
langþráða markmið um verðbólgu
sem einsstafstölu í lok þessa árs.
Það mun takast, ef ekkert óvænt
gerist í heimsmálum.
Til þess að ná þessum árangri hafa
stjórnvöld orðið að grípa mjög
ákveðið inn í fjölmarga þætti efna-
hags- og peningamála. Dregið var
án tafar úr hækkunum á opinberri
þjónustu, nafnvextir voru lækkaðir
þegar í kjölfar samninganna og
bankarnir knúðir til þess að falla frá
hækkun á ýmiskonar þjónustu. Nið-
urgreiðslur á landbúnaðarafurðum
voru auknar og tollar á ýmsum
innflutningi lækkaðir, en um leið, af
opinberri hálfu og á vegum verka-
lýðshreyfingarinnar, vandlega fyigst
með því að lækkun verðlags skilaði
sér til almennings. Það hefur loks
sannast að niðurtalning verðbólgu
er fær leið, þegar um samstillt átak
stjórnvalda, verkalýðshreyfingar og
atvinnurekenda er að ræða.
Auk þess sem verðbólga í lok
ársins mun að öllum líkindum verða
um 6 af hundraði, sem að sjálfsögðu
er lítið annað en bylting í íslensku
efnahagslífi, verður umtalsverð
aukning á kaupmætti almennings,
sem mun í lok ársins verða svipaður
og hann var um áramótin 1982-83.
Það er ekki síst ánægjulegt, að þetta
hefur tekist án atvinnuleysis. Ég
þekki enga aðra þjóð, sem af því
getur státað.
Húsnæðismál
Að sjálfsögðu hefur það Alþingi,
sem senn lýkur, einkennst mjög af
ráðstöfun í cfnahagsmálum. Lög
um ýmiskonar aðgerðir í kjölfar
kjarasamninganna hafa verið sam-
þykkt með víðtæku samkomulagi á
þingi. Og enn liggja fyrir þinginu
frumvörp, sem eru sprottin úr kjara-
samningunum. Með frumvarpi um
húsnæðismál, sem nú hefur verið
lagt fyrir þingið, eftir mikla vinnu í
kjölfar kjarasamninganna, er staðið
að fullu við þau fyrirheit, sem ríkis-
stjórnin gaf í þeim efnum. Ég hygg
að varla verði annað sagt en að með
þeim sé boðuð stórkostleg framför í
húsnæðismálum þjóðarinnar. Með
þeim tengjast lífeyrissjóðirnir hús-
næðiskerfinu og lán Húsnæðisstofn-
unar, bæði til nýbyggingar og kaupa
á eldra húsnæði eru stórlega
hækkuð. Verða lán til þeirra sem
byggja í fyrsta sinn allt að kr.
2.100.000. Þeir sem standa í bygg-
ingu eða húsakaupum öðru sinni eða
oftar fá cinnig umtalsverðar hækk-
anir. Ríkisstjórnin hefur jafnframt
hcitið því að vextir af lánum Hús-
næðisstofnunar verði ekki yfir 3.5 af
hundraði á meðan hún ræður.
Eftir að lög þessi koma til fram-
kvæmda 1. september n.k. sýnist
mér, að það eigi ekki að vera
neinum, sem er í fullri atvinnu,
ofraun að eignast viðunandi hús-
næði.
Fjármagn, sem ráðstafað er í
gegnum hina svonefndu ráð-
gjafaþjónustu, til þeirra sem hafa
lent í erfiðleikum vegna misgengis
launa og fjármagnskostnaðar er
jafnframt enn aukið um kr. 300
milljónir. Hefur þá verið varið t
þessu skyni samtals kr. 800 milljón-
um. Það er sannfæring mín, eftir að
ég hef kynnst mörgum, sem notið
hafa ráðgjafaþjónustunnar í erfið-
leikum sínum, að sú aðstoð, sem
þannig hefur verið veitt, hefur bjarg-
að mörgum. Með því að koma
skuldum í skil og framlengja lán
með lægri vöxtum skapast mönnum,
nú, þegar kaupmáttur fer hækkandi
umfram kostnað fjármagns, svigrúm
til þess að vinna upp það, sem
tapaðist. f
Með því, sem verið er að gera t
húsnæðismálum, er enn einum
áfanga náð í þeirri viðleitni félags-
málaráðherra og stjórnvalda að
auka fjármagn til þess málaflokks.
Árið 1982 var 2 af hundraði þjóðar-
framleiðslu varið til húsnæðislána en
á árinu 1985 3.6 af hundraði og það
mun nú enn aukast. Með endur-
nýjuðum reglum um stærð íbúða
o.fl., flýtingu á útborgun lána og
fjölmörgum öðrum nýmælum, ásamt
þeirri ráðgjafaþjónustu, sem haldið
verður áfram, og öllum er opin, eru
húsnæðismálin loks að komast í
höfn. Það er mikill árangur.
Landbúnaður
Framkvæmd laga um framleiðslu
landbúnaðarafurða hefur mjög verið
til umræðu. Það er eðlilegt. Sam-
dráttur í hefðbundnum og aldagöml-
um atvinnugreinum hlýtur ætíð að
vera mjög viðkvæmt mál. Ég vil hins
vegar enn leggja áherslu á þá stað-
reynd, að fyrir þjóð, sem er með
erlendar skuldir, sem nema um 53 af
hundraði landsframleiðslunnar er
útilokað að greiða 70-80 af hundraði
framleiðslukostnaðar með útflutn-
ingi landbúnaðarafurða eða nokk-
urrar annarrar vöru. Slíkt eykur
erlendar skuldir þjóðarinnar.
Útflutningsbætur hafa vissulega
verið mikilvægar til þess að tryggja
byggð víða um land. Sú leið er hins
vegar ekki fær lengur. Aðrar leiðir
varð að finna. Að þvíereinnigstefnt
með fyrrnefndum lögum um fram-
leiðslu landbúnaðarafurða og öðrum
aðgerðum landbúnaðarráðherra og
ríkisstjórnar.
Um leið og ég legg áherslu á, að
framkvæmd þessarar breytingar
verður að vera með þeim hætti, að
tekið sé fullt tillit til stöðu einstakra
byggða og möguleikar til annarra
framleiðslu, er óhjákvæmilegt, að
framleiðslubreytingin verði. Éf rétt
er að málum staðið. er ég jafnframt
sannfærður um að byggðaröskun
þarf lítil að verða, og landbúnaður
verður sterkari eftir en áður.
Sjárvarútvegur
Málefni sjávarútvegsins hafa verið
mjög til meðferðar á þessu þingi.
Þar er nú bjartara framundan. Um
-það efast enginn. Stjórnun fiskveiða
hefur hins vegar vcrið umdeild, sem
er ekki óeðlilegt, þegar um svo
viðkvæm mál er að ræða. Mikill
meirihluti hagsmunaaðila hefur þó
staðfest fylgi sitt við þá fiskveiði-
stefnu, sem fylgt er. Eftir því hlaut
sjávarútvegsráðherra að fara. Ég vil
hins vegar lýsa ánægju minni með
það, að ýmsar lagfæringar fengust
fyrir landshluta, sem háðari er sjá-
varútvegi en aðrir hlutar landsins.
nefni ég sem dæmi, að línuveiðar
eru nú að hálfu utan kvóta í 4
mánuði ársins.
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp
til laga um afnám sjóðakerfisins,
sem ég hygg að hafi að flestra dómi
verið orðinn hin mesta flækja. Af-
nám þessa kerfis er sérstaklega
mikilvægt fyrir landshluta, sem bygg-
ir fyrst og fremst á þorskveiðum, því
frá þeim hefur verið tekið og greitt
með öðrum fisktegundum.
Þótt afli sé vaxandi og bjartara
framundan í sjávarútvegi, eiga fyrir-
tæki í þeirri grein eðlilega í erfiðleik-
um vegna óhjákvæmilegrar aðlögun-
ar að gjörbreyttum aðstæðum eink-
um á fjármagnsmörkuðum. Nú kost-
ar fjármagnið sitt eins og hlýtur að
vera í eðlilegu þjóðfélagi. Ég er þó
ekki í nokkrum vafa um, aö sjávar-
útvegurinn mun komast yfir þann
þröskuld. Enda væri framtíð þessar-
ar þjóðar að öðrum kosti, vægast
sagt, í mikilli óvissu.
Batnandi horfur
Eins og ég hef áður sagt tel ég fulla
ástæðu til að ætla að sá árangur muni
nást sem að er stefnt. Reyndar er
von til þess að ástand í lok ársins geti
orðið nokkru betra en menn hafa
þorað að gera ráð fyrir. Nýjasta
endurskoðun Þjóðhagsstofnunar á
ástandi og horfum í efnahagsmálum,
sem birt verður eftir fáeina daga,
bendir til þess að þjóðartekjur vaxi
allmiklu meira en áður hefur verið
gert ráð fyrir. Stafar það fyrst og
fremst af enn batnandi viðskipta-
kjörum, sem felst í lækkun olíu
umfram það sem áður var áætlað og
nokkurri viðbótarhækkun á fisk-
verði á erlcndum mörkuðum. Því er
nú talið að rúmlega milljarður geti
orðið umfram á vöruskiptareikningi
og að viðskiptahalli verði því minni
en áætlað var, þrátt fyrir nokkúð
aukinn innflutning í kjölfar tolla-
lækkana. Erlendar skuldir þjóðar-
innar munu þá lækka töluvert sem
hundraðshluti af þjóðarframleiðslu í
fyrsta sinn um árabil og greiðslu-
byrði sömulciðis.
Þjóðarframleiðslan mun þá jafn-
framt aukast um nálægt 3.5 af hundr-
aði. Þessar horfur tryggja að sjálf-
sögðu þau markmið sem að er stefnt,
bæði aukinn kaupmátt launa og
minni verðbólgu. Hitt má þó ekki
gleymast að atvinnuvegirnir eru
margir hverjir í sárum eftir verð-
bólgueldinn. Óhjákvæmilegt er því
að ráðstafa verulegum hluta af batn-
andi efnahag til þess að treysta stöðu
atvinnuveganna og renna fleiri stoð-
um undir íslenskt efnahagslíf.
Nýsköpun í atvinnulífi
Á það hefur ríkisstjórnin lagt
áherslu þau ár, sem hún hefur setið,
og sérstaklega eftir að tókst að draga
úr verðbólgu á árinu 1983. Nýjar
atvinnugreinar hafa fengið forgang
að lánsfé, sérstakt fyrirtæki, Þróun-
arfélagið hf., sett á fót, til þess að
stuðla að nýsköpun í atvinnulífi og
stofnlánasjóðir fengið fyrirmæli um
að lána til slíkra greina. Ég veit að
sumir kappsamir menn eru óþolin-
móðir og vilja sjá árangurinn strax.
Staðreyndin er, að ótrúlega margt er
í bígerð. Ég er sannfærður um, að
það mun skila þjóðarbúinu ómæld-
um arði á næstu árum, og stórlega
styrkja allan grundvöll efnahagslífs-
ins. Ég er hins vegar jafn sannfærður
um það, að hollt er að fara varlega í
sakirnar og rasa ekki um ráð fram.
í þessu sambandi vil ég vekja
athygli á því að yfir 200 loðdýrabú-
um hefur nú verið komið á fót og
þeim fjölgar ört. Fyrirtæki á sviði
ýmiskonar hátækni hafa vaxið, bæði
þau sem nokkuð eldri eru og mörg
ný. Sumt af því á eftir að skila sér í
ríkum mæli, m.a. í fiskiðnaði lands-
manna. Mjög er mikilvægt að Fisk-
veiðasjóður og Byggðasjóður taki
skipulega á þeim málum og hvetji
menn til að nota það fjármagn, sem
sjóðimir hafa til ráðstöðvunar í þessu
skyni.
Fiskeidi
{ fiskeldi er sérstaklega mikill hugur
í mönnum. Þeir aðilar munu nú vera
orðnir um 60-70 sem þar ætla að hasla
sér völl. Sumar hugmyndir eru afar
stórar. Þetta er ekki að ástæðulausu
þegar þess er gætt hvað vöxtur fiskeldis
hefur verið mikill og hraður í nágranna-
löndum okkar t.d. Noregi. Þar hefúr
fiskeldi aukist um u.þ.b. 40 af hundraði
á ári. Er því spáð, að það verði orðið
töluvert stærra en sjávarútvegur Noregs
innan örfárra ára. Við höfum dregist
afturúr þrátt fýrir það að allir viður-
kenna, að aðstaða hér á landi erstómm
betri til fiskeldis en þekkist annarsstað-
ar.
Af þessum ástæðum taldi ég nauð-
synlegt að skipa nefnd á s.l. ári til
þess að gera tillögur um samræmdar
aðgerðir og ráðstafanir vegna
fiskeldis. Þessi nefnd hefur þegar
skilað ýmsum tillögum, sem eru að
koma til framkvæmda. Frumvarp
um veðhæfni eldisfiska er að verða
að lögum og frumvarp um rannsókn-
ardeild fisksjúkdóma verður afgreitt
fyrir þingslit. Það er e.t.v. hið mikil-
vægasta, sem gert hefur verið til þess
að treysta og tryggja fiskeldið hér á
landi. Sjúkdómar eru sú hætta, sem
mest er, eins og reynslan sýnir.
Á vegum Framkvæmdasjóðs
íslands, Byggðasjóðs og Stofn-
lánadeildar landbúnaðarins verða
lánaðar um 350 millj. kr. á þessu ári
til fiskeldis. Auk þess hefur Fisk-
veiðasjóður veitt ábyrgðir sem munu
nema um kr. 400 millj. Mikið fjár-
magn hefur einnig fengist með beinni
þátttöku erlendra aðila. Það er um-
hugsunarefni. Við verðum að gæta
þess vandlega að rnissa aldrei tökin
á þessari álitlegu atvinnugrein.
Þannig gæti ég reyndar haldið
áfram að ræða um nýsköpun í ís-
lensku atvinnulífi, en tíminn leyfir
það ekki. Það, sem ég hef nefnt,
verður að nægja til þess að undir-
strika þá bjartsýni, sem ég ber í
brjósti í þessu sambandi. Nú þegar
verðbólga næst niður í svipað og er
í nágrannalöndum okkar, er orðinn
allt annar og heilbrigðari grundvöll-
ur fyrir atvinnulífið, bæði hið hefð-
bundna og nýtt. Möguleikarnir eru
óteljandi og dugnaður landsmanna
mikill. Ég lít því björtum augum til
framtíðarinnar, enda takist okkur
að halda verðbólgudraugnum í
skefjun, draga jafnt og þétt úr er-
lendum skuldum og búa þannig við
heilbrigt efnahagslíf.