Tíminn - 28.09.1986, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Sunnudagur 28. september 1986
Seinni hluti
EINAR KRISTJÁNSSON
II
operusongvan
og ferill hans í Þýskalandi
Þegar Einar Kristjánsson yfirgaf Dresden og gerðist 1.
Ijóðræni tenór óperunnar í Stuttgart hafði hann tekið þátt í
uppfærslum á fjöhnörgum óperum í Dresden þótt sjaldnast
væri hann í stórum hlutverkum. Þau biðu hans hins vegar í
Stuttgart. En í Dresden lagði hann ekki aðeins grunn að
framtíð sinni á óperusviðinu, heldur lagði hann einnig rækt
við aðra þá þætti, sem borið hafa hróður þýskrar tónlistarhefð-
ar vítt um lönd, Ijóðasöng og óratóríusöng. Einar B. Pálsson
prófessor heldur áfram frásögn sinni af ferli Einars og viö
rekjum okkur áfram til loka dvalar Einars Kristjánssonar í
Þýskalandi.
hlutverki Don Ottavios í Don Giovanni eftir Mozart.
„Einn af kcnnurum Einars
við ópcrudeildina og mikill vcl-
unnari var dr. Staegeman, sér-
kennilegur maður með merkileg-
am feril að baki. Stacgeman
þessi var upphaflega doktor í
luimanískum fræðum, gerðist
síðan leikari og söngvari og
síðast lcikstjóri við óperuna í
Dresden. Það var m.a. gegnum
kynnin við dr. Staegeman scm
Einar fór að lcggja aukna rækt
við Ijóðasönginn samhliða nám-
inu í óperusöng, og öll árin scm
hann starfaði í Þýskalandi hclt
hann ljóðatónlcika víðs vegar
um Eýskaland og í Austurríki."
Um síðustu helgi gátum við
um viðtal við Einar Kristjánsson
í Vikunni fyrir 20 árum, en þar
lýsir hann viðhorfum sínum til
Ijóðasöngs. Þar segir hann með-
al annars:
„Öskurapi getur brillcrað í
óperu - þar er allt málað grófum
dráttum eins og í vcggmálvcrki
- en gæti það aldrei á Ijóða-
kvöldi, því að fíngerðustu pensl-
ana kann liann ekki að nota.
Hann handsamar aldrei á augna-
blikinu heiminn, atburðinn og
stemmninguna, sent býr í litlu
Schubert lagi. Svoleiðislagsyng-
ur maður að minnsta kosti 200
sinnum áður en maður lætur sér
detta í hug að voga sér að syngja
það opinberlega." í sama viðtali
segir Einar að erfiðasta lag sem
hann hafi nokkru sinni sungið sé
smálag Schuberts við texta Go-
ethes, Wanderers Nachtlied,
Úber allen Gipfeln ist Ruh’ við
texta Goethes, en það lag er
aðeins 14 taktar, þar af syngur
söngvarinn 11 takta. Um laga-
flokkinn Vetrarferðina cftir
Schubert, sem Einar flutti oft í
Þýskalandi, segir Einar að hann
hafi ekki getað hugsað sér að
syngja hann fyrr en hann var
kominn á fertugsaldur af ein-
skærri virðingu fyrir verkinu en
sömu sögu hafa víst margir
söngvarar að segja.
„Á þeim tíma sem Einar var
við nám í Dresden var þýski
ljóðasöngurinn að ganga í gegn-
um miklar breytingar. Nú á
tímum myndi okkur þykja sá
söngmáti sem áður tíðkaðist
skoplegur," segir Einar B.
Pálsson. Það var í tísku að
leggja svo yfirdrifnar tilfinningar
í sönginn að fyrir nútímamann
virkar það hlægilegt. Á fjórða
áratugnum var þctta að breytast,
menn áttu að vcra miklu hóf-
stilltari í túlkun sinni, leggja
áherslu á að koma hvcrri nótu til
skila og stilla sig um lcikræna
tilburði mcðan á flutningnum
stóð, helst ekki gera mcira en
að hreyfa hendurnar lítið eitt.
Ljóðið og lagið átti að komast
ótruflað til skila og söngvarinn
átti ekki að draga athyglina til
sín frá verkinu scm hann var að
flytja. Ég hlustaði einu sinni á
þann l'ræga Rússa Sjaljapin
syngja þýsk Ijóðalög í Dresden
og ég cr hræddur um að sá
flutningur ætti ekki upp á pall-
borðið í dag.
, Fyrsti Ijóðakonsert Einars í
Dresdcn er eftirminnilegur. í
ópcrunni haföi hann kynnst ung-
um píanóleikara, Otto Scháfer
að nafni, sem starfaði þar sem
„korrepetitor", en svo eru
nefndir þcir sem hafa það verk
með höndum að kenna söngvur-
um hlutverk sín með aðstoð
píanósins. Mcð þeim tókst góð
vinátta og saman héldu þeir
konsert þar sem Einar söng
íslensk lög og píanistinn lék
undir og lék einnig nokkur
píanóverk. Ég man aö ég var
uggandi fyrir þeirra hönd fyrir
konsertinn og bjóst ckki við því
að margir áheyrendur kæmu, en
það var öðru nær, þeir fengu
húsfylli og prýðilega dóma.
Islensk lög og lög frá Norður-
löndunum, cinkum sönglög Gri-
egs voru oft á efnisskrám Einars
í Þýskalandi en að öðru leyti
fylgdi hann þýskum hefðum
hvað efnisskrár varðaði, söng
Schubcrt, Schumann, Brahms,
Hugo Wolf og Richard Strauss.
Þegar hann söng Strauss hér á
landi eftir stríðið er mér næst að
halda að það hafi verið í fyrsta
sinn sem sönglög hans heyrðust
hérlendis. Margir íslendingar
stóðu í þeirri meiningu að þarna
væri um að ræða einhvern með-
liminn úr hinni frægu Strauss
fjölskyldu."
Einar Kristjánsson mun hafa
haldið ljóðatónleika í yfir 30
bæjum og borgum í Þýskalandi,
þar á meðal í Dresden, Berlín,
Múnchen, Hamborg, Lúbeck,
Kiel, Köln, Dússeldorf, Hagen,
Múnster, Bielefeld, Stuttgart,
Göttingen, Hildesheim og
Frankfurt an der Oder. Þá hélt
hann að minnsta kosti einu sinni
ljóðakvöld í hinum fræga Musik-
vereinsal í Vínarborg, en það
var árið 1943.
Að afloknu stríðinu, eða 1946
hélt Einar tónleika á íslandi og
söng þá meðal annars Vetrar-
ferðina, fyrstur íslendinga til að
flytja þetta stórvirki í heild á
tónleikum. Pessir tónlcikar voru
haldnir á vegum kammermúsik-
klúbbsins og þóttu meiri háttar
tímamót í tónlistarlífinu í
Reykjavík og var ekki að undra,
ljóðasöngur var ekki mikið iðk-
aður utan þýskumælandi landa
á þessum tíma og jafnvel í
tónlistarborgum þar heyrði það
til viðburða að Vetrarferðin væri
flutt. „Á árum mínum í Dresden
var Vetrarferðin aðeins flutt
einu sinni og ég missti af þeim
tónleikum, en það var Elisabeth
Sehumann sem flutti hana í það
skiptið. Einar hafði allt til að
syngja þetta verk, menntun og
lífsreynslu. Það er því hörmu-
legt til þcss að vita að áætlanir
um að taka verkið upp fyrir
útvarpið fóru út um þúfur, að
nauðsynjalausu. Á þessum tíma
var Vctrarferðin hvergi til á
hljómplötu í heild. Hefðum við
átt Einar Kristjánsson í Vetrar-
ferðinni frá þessum tíma hefði
það verið stórkostleg söguleg
heimild. En íslendingar báru
ekki gæfu til þess."
I Dresden hófst einnig ferill
„Við komum miklu af bú-
slóð okkar fyrir hjá ættingjum
mínum í Dresden," sagði
Martha Papafoti Kristjánsson,
ekkja Einars í stuttu samtali
við Helgar Tímann. „Við trúð-
um því ekki að Dresden yrði
nokkurn tíma loftárásum að
bráð. En það kom svo sannar-
lega annað á daginn eins og
allir vita."
Þau hjón ákváðu að halda
kyrru fyrir í Hamborg á hverju
sem gengi og að eitt skyldi
Einars sem óratóríusöngvara,
en hann hafði aðaltenórhlut-
verkin í flestum stærstu verkum
á sviði kirkjutónlistar á ferli
sínum, þ. á m. í öllum passíum
Bachs, h-moll messunni og
ganga yfir þau og dæturnar
tvær. Þrátt fyrir stöðugar
sprengjuárásir þraukuðu þau í
borginni jafnvel eftir að óper-
unni hafði verið lokað 1944.
Þau gáfust fljótt upp á því að
hlaupa í byrgi í hvert sinn sem
loftvarnamerki voru gefin.
Einar taldi að það myndi gera
þeim lífið ennþá óbærilegra að
vera á sífelldum flótta, betra
væri að bíða þess sem koma
skyldi. Þess vegna safnaðist
fjölskyldan sarnan í eitt her-
Magnificat, Messíasi eftir
Hándcl og Requiem Mozarts
svo fá ein séu nefnd.
„í kaþólsku hirðkirkjunni og
Frúarkirkjunni í Dresden var
mikið fært upp af kirkjulegum
bergi í íbúð sinni þegar loft-
varnamerki voru gefin og beið
uns hættan leið hjá, nema einu
sinni.
„Foreldrar mínir, systir mín
og mágur misstu aleigu sína
þegar Dresden var lögð í rúst í
febrúar 1945. Systir mín kom
til okkar í Hamborg og bjó hjá
okkur með tvö börn sín.
Kannske var það vera henn-
ar í Hamborg sem bjargaði lífi
okkar allra. Þegar loftvarna-
merki voru gefin eitt kvöld í
apríl gat hún ekki hugsað sér
annað eftir reynsluna frá Dres-
den en að flýja í byrgi. Þess
vegna fórum við öll í loftvarna-
byrgið að þessu sinni og það
var í eina skiptið sem við
gerðum það. Þegar hættan var
liðin hjá var öli íbúðin okkar
hrunin í rúst, nema tvær stofur.
Ef við hefðum beðið í íbúðinni
hefðum við ekki lifað árásina
af.
Þetta gerðist aðeins örfáum
vikum fyrir lok stríðsins. Það
F órum einu sinni
í loftvarnabyrgi
- og þá var heimilið lagt í rúst
Það var um sumarið 1943, sem loftárásir Breta á
Hamborg geisuðu fyrir alvöru með skelfilegum afleiðingum
fyrir íbúana. í júlí og ágúst mánuðum einum þetta ár
fórust meira en 50 þúsund óbreyttir borgarar og meira en
helmingur íbúðarhúsnæðis borgarinnar var lagður í rúst,
auk hafnarmannvirkja og atvinnufyrirtækja. Óperan í
Hamborg var meðal þeirra bygginga sem skemmdust í
loftárásunum, en starfsemin varð ekki lögð niður heldur
var hluti sviðsins tekinn undir áhorfendasvæði. Tónlistarið-
kunina mátti með engu móti taka frá fólkinu á hverju sem
gekk.